1950 жыл Мойынты - Шу учаскесін салған болатын (440 км). Сайып келгенде. Транссібірлік магистраль Түркестан - Сібірмен қосылды және бірінші - сызық құрылды, өтіп кеткен арқылы республика аумағын бәрін — Трансказахстанская теміржолдық магистраль ( Петропавл - Көкшетау - Акмолинскі - Қарағанды - Шу ).

1950 жылдарда темір жолдардың қарқынды құрылысы болды солтүстік және орталықтарды Қазақстан аймақтарында. 1955—1961 жылға Есіл - Арқалық жасалған (224 км), 1959 жыл — Қостанай - Тобыл, 1960 жыл — Тобыл - Жетіқара. 1950- енің артынан екі есе жылдар Қазақстан теміржолдық ау тығыздығы үлкейді.

1960 жылдарда Мақат - Мыңғышлақ учаскелері және Мыңғышлақ - Өзенді салынған,( жалпы ұзындық дерлік 900 км ).

Жолдардың учаскесі Қазақстанда бірінші 1964 жылға электрлендірілген болатын ( Целиноград - Қарағанды ), мынаның қазақстандық темір жолдардың белсенді электрлендіруі басталды.

Көршілес мемлекеттермен кеңестік одақ ыдыраушылығынан кейін Қазақстан бөлек аймақтары аралық хабарлау шекаралардың кесіп өту қажеттілігі артынан қиналды. Қазақстанда ұқсас қиындықтардың құтылуына арналған республика аумағымен толық созылып жатушы жолдардың үш учаскесі салған болатын.

• 
  Бірінші Ақсу станциясын ( Павлодар облыстар қала ) жыл 2001 маусымда олардан қосты Конечная станциямен ( Дегелен ). Сызық 184 километрі « Ақсу - Конечная » 2,5 жылдың артынан шығарылған болатын. Мынау сызық Шығыспен Қазақстан Солтүстігін қосты.
  
• 
  Екінші оның батысымен Қазақстан солтүстігі олардан қосты. Хромтау учаске құрылысы — Алтынсарино ( Қостанай облысы ) 18 қазан 2003 жыл аяқталған болатын. Магистральді жолдардың бойлығы құрастырады 402,5 км, су өткізетін құбыр,151 станциялық жолдардың 40,22 км.,11 көпір 13 станция және тарауларды осында орналасқан.
  
• 
  Үшінші Шар станциямен Өскемен үшінші қосты ( Түрксіб ), не ресей шекараны екі рет кесіп өту қажеттіліктен құтқарды, дәл осылай қандай ертерек шынтақ тек қана ресей станция арқылы шығыс Қазақстаны ел басқа аймақтарымен теміржолдық хабарлауды болды, яғни қорғаныш құрамдар сапар желісімен жүрді ( Өскемен ) шынтақ Семей. Мердігерлік ұйымдардың көбірек 60 құрылыста іске кірістірілген болатын, негізгі теміржолдық мата 153 километрі жатқызылған ( жол сондай бойлығы ) және станциялық жолдардың көбірек 14 километрі.Барлығы көпір салушылар 13 көпір,4 жол өтпе,5 скотопрогоновты салды және су.
  

Төртінші қосып жатыр Қорғас - Жетіген тап осы учаске, бойлықпен 298,4 километр. Қытаймен екінші халықаралық шекара асуларға болады. Қытайдың мына ара қашықтығы Қазақстан оңтүстік аймақтарына дейін және орталық Азия елдерінің қысқарды 500 километрге. Ретпен қанауға енгізуді 2012 жылға жоспарланған.

---

Тәуелсіздік алған Қазақстанның көлік қатынасында темір жолдың маңызы ерекше зор.Өйткені темір жол арқылы республиканың халқы тек біздің елімізде ғана емес,сонымен қатар бүкіл жер бетінің барлық аймақтарына ешқандай қиындықсыз бара алады және қажетті тауарларын жеткізе алады.Қазіргі кезде Қазақстан темір жолының үлесіне көлік қатынасының барлық түрлері бойынша тасылатын жүктің төрттен үш бөлігін қалалар мен ауылдар және басқада жерлерге жол жүретін жолаушылардың тең жарымы тиеді.Темір жолдарды техникалық жағынан қамтамасыз ету және жүк тасу жөніндегі Қазақстан ТМД елдері арасында Ресей мен Украинадан кейінгі үшінші орында алады. Тек 1991-2003 жылдар аралығында Қазақстан темір жолы арқылы 220-миллион тонна мұнай өнімдері 1,1 миллиард тонна көмір 60 миллион тоннадан астам қара металл барлығы – 2,5 миллиард тонна әр түрлі халық шаруашылығы жүктері тасылған.
Қазақстан темір жол көлігіне талаптар жыл өткен сайын өсіп отыр және оның басты міндеттері Президент Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан – 2030 стратегиялық Бағдарламасында көрініс тапқан.Олар темір жол қатынасының негізгі бағыттарын қазіргі кезеңнін талабына сай қайта құру сондай – ақ Трансазия магистралы бойынша жүк тасуды жетілдіру. Шет елдермен байланыс жасауда аса маңызды Достық-Ақтоған станциялары арасындағы жол қатынасын одан әрі дамытып тасылатын жүктін көлемін жылына 10 млн.тоннаға жеткізу. Жүк тасылатын басты аймақтарда қазіргі кезеңнін талабына сай жүк сақтайтын терминалдарды ұйымдастыру барлық көлік және комуникациялық орындардың құрылымдарымен қайтадан қарап жетілдіру. Бұл маңызды мәселелерді шешуде Қазақстан темір жол құрылымын одан ары жетілдіру ерекше орын алады. Республикада 1977 жылға дейін өз алдына бөлек бір-біріне бағынбайтын Тың темір жолы Алматы және Батыс Қазақстан темір бөлімдері жұмыс істеді.Бірақ олардың іс жүзіндегі қызметі 1991 жылдан басталған нарықтық экономика талаптарына сай келмеді. Сондықтан темір жол көлігінің жұмысын жақсарту олардың басқару құрылымдарын жетілдіру және темір жол бөлімдерін ірілендіру мәселелеріне ерекше көңіл бөлінді. 1997 жылғы 31 қаңтарда Үкімет қаулысымен Алматы Тың және Батыс Қазақстан темір жол бөлімдері біріктіріліп республиканың мемлекеттік Қазақстан темір жолы кәсіпорны құрылды.Ал 2001 жылы бұл мемлекттік кәсіпорын Үкіметтің қаулысымен Қазақстан темір жолы ұлттық компаниясы жабық акционерлік қоғамына айналдырылды. Қазақстанның территориясы үлкен болса да ол темір жолдың ұзындығы жағынан қазірде көптеген алдыңғы қатарлы дамыған мемлекеттерден әлде қайда артта қалып отыр. Сондықтан тәуелсіздік алған алғашқы жылдардан бастап республика өз жерінде жаңа темір жолдар салу және темір жол станциялары мен желілерді қайтадан жаңартуға ерекшеназар аударуда. Халықаралық темір жол қатынасын дамытуда Достық станциясы ерекше рөл атқарады.Өйткені ол Еуропа мен Азия елдерінің арасындағы экономикалық байланыстарды жүзеге асыруда үлкен маңызыды орын алады.Бір айтатын жәйт ХХ ғасырдың 50-ші жылдары салынған Ақтоғай-Достық темір жолы көп уақытқа дейін пайдаланылмады. Бұл жол тек 1988 жылы КСРО мен ҚХР арасындағы жаңа келісімге қол қойылғаннан кейін ғана қозғалысқа еніп жұмыс істей бастады. 1991 жылы қыркүйекте Достық станциясы арқылы Қазақстан мен Қытай арасында жүк тасу ал 1992 жылы маусымда жолаушылар тасу жұзеге асырылды.1994 жылдан бастап Достық- Алашанькоу станциялары арқылы халықаралық жүк тасу жұргізіле бастады.Бұл жаңа жол бағыты жүк тасуды Еуропадан Азияға дейінгі су жролмен салыстырғанда 50 пайызға қысқартты және Қытайдың оңтүстік жағалауындағы теңіз порттарын қысқа жолмен Қазақстан Ресей Украина және Белоруссия сауда - өнеркәсіп орталықтарымен байланыстырды. Алдағы жылдары бұл екі ел арасындағы экономикалық байланыстарды одан ары дамыту қарастырылған. Мәселен 2001 жылғы қаңтар айындағы екі ел арасындағы жасалған келісім бойынша жақын арада Достық- Алашанькоу станциялары арқылы жүк өткізуде 2-3есеге арттыру көзделген. Қазақстан -2030 Бағдарламасының талаптарына сай 1998 жылы мамыр айында алғаш рет егемен Қазақстанның тарихында павлодар облысының Ақсу қаласы мен Шығыс Қазақстан облысындағы Дегелен арасындағы темір жол құрылысы басталды.Жолдың жалпы ұзындығы -184 шақырым. Егемен Қазақстан жеріндегі екінші маңызды темір жол құрылысы-Қостанай облысындағы Алтынсарин станциясымен Ақтөбе облысының хромтау қаласын байланыстыратын теміржол магистралы. Әу баста бұл жолдың құрылысы 53 айдың шамасында салынып бітеді деп есептелінеді.Бірақ елбасы Н.Ә Назарбаевтың тікелей берген пәрменінің негізінде жол құрылысы ереекше жоғары қарқынмен жүргізілді. Нәтижесінде 2003 жылдың қараша айында темір жол желісінің табанын уақытта жол бойына сынақ жұмыстары толық аяқталды. Содан бергі уақытта жол бойына сынақ жұмыстары жұргізілді.13 темір жол станцияларының құрылысы аяқталып 11 көпір салынды. Темір жол құрылысын салу барысында 229451 миллион теңге көлемде қаржы игерілді.

---

Қазақстанның темір жолы магистралын тиімді пайдалануда оның материалдық – техникалық базасын нығайту қазіргі кезеңнін жаңа техникасы және технологиясымен жарақтандырудың маңызы өте зор. Бұл бағытта соңғы жылдары едәуір ілгерілушілік орын алған. Темір жолды жаңа техникамен жарақтандыру ең әуелі локоматив шаруашылықтарын қазіргі кезеңдегі талаптарға сай жақсартумен сипатталады. Осыған орай тек 2000 жылы Қазақстан темір жол республикалық мемлекеттік кәсіпорны бойынша 18 жөндеу 28 айналмалы локоматив депосы мен жөндеу кәсіптік кооперативтер 41 техникалық қызмет ету пункті 61 темір жолды керек – жарақтармен қамтамасыз ету пункті және 3 тепловоздарды жуып тазартатын пунктер ұйымдастырылды.
1998 жылға дейін жұмыс істеген темір жол деполардың орнына жаңа жөндеу заыттары құрылды. Олар Шу станциясында магистралдық тепловоздарды Атбасар станциясындағы электровоздарды Алматыдағы жол техникаларының барлық түрлерін жөндеу зауыттары.Қазірде Қазақста.н темір жолының вагон шаруашылығына 16 пайдалану вагон депосы 12 жөндеу депосы мен4 вагон жөндеу ұжымы 90 вагондарды техникалық жағынан күту \56 пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін сақтау пунктері және 188 пойыздарға тіркелген вагондардың бұзылуын бықылайтын бекеттер қарайды.
1992 жылдан бастап республикада жүк таситын вагондардың азайып кетуімен байланысты олардың жалпы санын едәуір көбейтуге айрықша назар аударылып отыр. Қазақстан болашақта Маңғыстаудағы газ- мұнай орталықтарының бірі – Ералиев қаласы мен Түркменстанның Каспий жағалауындағы Түрікменбасы қаласы арасында Шар станциясымен Өскемен қаласы Қызылорда мен жезқазған Сексеуіл мен Бейнеу станциялары жалғастыратын темір жолдар салуды жоспарлап отыр. Республиканың темір жол қатынасын одан әрі дамытуда оның аса қажетті магистралдық телімдерін электр жүйесіне қосудың маңызы ерекше зор.


Қорытынды

Темір жолдар қазіргі уақытта халық шаруашылығының көлік жүйесіндегі негізгі буын болып табылады. Олардың жалпы жүк тасымалындағы үлесі үнемі артып келеді. Халық шаруашылығының басқа салаларымен салыстырғанда теміржол көлігінің маңызды ерекшеліктері бар. Оның тиімділігі жалпы технологияға байланысты. Бұл тасымалдау процесіне қатысушылардың көпшілігінің күш-жігерін үйлестіруге, барлық теміржол желілерінде пайдалану қызметін басқаруға мүмкіндік береді. Теміржол көлігінің еліміздегі рөлі. Көліктің негізгі түрі теміржол болып та-былады. Ол барлық облыстар мен аудандарды бір-бірімен байланыстырады, халықтың тасымалдау мұқтажын қанағаттандырып, өнеркәсіп пен ауыл шар-уашылық өнімдерінің қалыпты айналымын қамтамасыз етеді. Теміржол көлі-гінің мемлекеттік және халық шаруашылық мәні осында.

---

Теміржол көлігі жаңа аудандар мен олардың табиғат байлығын игеруге, елдің өскелең иатериалдық және мәдени қажеттіліктерін қанағаттандыруға және басқа елдермен байланысын дамытуға жәрдемдеседі; сондай-ақ елді қорғау ісіне де маңызы зор.
Басқа көлік сияқты теміржол да өндіріс құралдарына қоғамдық меншікке не-гізделген және халық шаруашылық мүддесіне лайық бірыңғай жоспармен да-миды, көліктің барлық түрлері бір-бірімен толықтырады, сүйтіп біртұтас көл-ік жүйесін құрады. Теміржол көлігінің ерекшелігі жаппай тасымалдауға, әрі жылдың қай мезгілі болса да және ауа райының жағдайына қарамастан күндіз де, түнде де жұм-ыс істеуге бейімделуінде. Мұндай қасиет ауа – райы әртүрлі Қазақстан жер-інде қажет-ақ. Теміржол басқа көлік жүре алмайтын жерлерге тіршілік әкел-еді, табиғат байлығы мен жаңа аудандарды игеруге көмектеседі.
Жүк айналымының мөлшерінен теміржол бірінші орында. Теміржолда тасы-малдаудың өзіндік құны төменірек, ал жүктерді жеткізу жылдамдығы жоға-ры. Кейінгі жылдарда жолаушылар және жүк пойыздарының жылдамдығы едәуір артты. Экспрестердің жылдамдығы 160 км\сағатқа жетті, ал ЭР-200 пойызы 200 км\сағатқа дейінгі жылдамдықпен жүруде. Теміржол көліктің әмбебап түріне жатады. Онымен аймақ аралықтары мен аймақ ішінде сан тү-рлі жүктерді тасуға болады. Бірақ жердің топографиялық, климаттық және экологиялық жағдайларына байланысты теміржол салу аса мол күрделі қар-жы жұмсауды талап етеді. Теміржол көлігінде пойыздар жүрісіне байланысы жоқ шығындардың үлесі өте мол ( ғимараттар мен т.б. құрылғыларды жөндеу әкімшілік техникалық қызметкерлерді ұстау); олар шамамен жолды пайдала-

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Бозшатаева Г. Т.,Оспанова Г. С.  «Экология». Алматы. 171-175 б

2. А.Ж.Ақбасова, Г.Ә.Саинова. Экология: Жоғары оқу орындарына арналған оқу құралы.-Алматы: «Бастау» баспасы 292 б.

Қазақ Ұлттық энциклопедиясы 4 том

Еділбаев Б.Т. Қалажол көлік экологиясы. - Алматы 93-95 ,

Бродский А. К. «Жалпы экология». Алматы., 1997 12- 16 б

Ғаламтор желісі: www.Google.kz www.stat.kz

А.Т.Қуатбаев., Жалпы экология., Алматы., 155- 157 б

Қыдыржанов А.Т., Таза табиғат алаңы

---

Смотрите также файлы

• Управление талантами в организации.rtf

• Практическая работа 1 Тема Поршневыенасосы Цель работы Научиться определять подачу и мощность двухпоршневого насоса двойного действия.docx

• Блок, расположенный в верхней части схемы обозначает цели деятельности компании Тайота.docx

• Тема Определение, структура и виды общения Задание 1.docx

• Контрольная работа студента (ки) i курса заочной формы обучения ииисп группы Бзскд11 Сидоровой Анны Михайловны.rtf