Файл: БП азастан халыны леуметтік жадайыны е басты индикаторын крсетеді.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 11.04.2024
Просмотров: 4
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
БП: Қазақстан халқының әлеуметтік жағдайының ең басты индикаторын көрсетеді.
Дефиниция: Әлеуметтік жағдай дегеніміз не? Тұрғындардың өмір сүру үлгісі мен сапасын, деңгейін сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы.тұрғындардың нақты табысы, материалдық игіліктер мен қызметтерді тұтыну деңгейі, тұрғындардың материалдық қызметтермен қамтамасыз етілуі.
Индикатор (ағылш. Indicator) -. құрылғының қалып-күйінің немесе есептеуіш жүйенің жұмыс процесі кезіндегі мәліметтердің өзгерісін немесе жеке программаның орындалуын қамтып көрсететін мәліметтер элементі.
«Жол азабы – көр азабы» деген мақалдың мәнін батысқазақстандықтар жақсы біледі. Өйткені өңірдегі облыстық һәм аудандық деңгейдегі 5082,7 шақырым жолдың 28,7%-ы ғана қанағаттанарлық күйде.
Президент қозғаған, Премьер қолдаған
Жалпы, Батыс Қазақстан облысында 6496,7 шақырым жол бар. Мұның 1414 километрі – республикалық дәрежедегі жолдар. Облыстық жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасының мәліметінше, осы республикалық жолдардың тек 2277 шақырымы, яғни 35%-ы ғана – асфальтбетон жамылғылы, ал 2363,2 (36,4%) шақырымына қиыршық тас төселген.
Дәрежесі жоғары жолдың жағдайы осындай болғанда, жергілікті деңгейдегі көлік жолдарының жай-күйін өзіңіз-ақ шамалай беріңіз. Әлі күнге дейін Бөкей ордасы және Жәнібек аудандарының орталығын Орал қаласымен жалғайтын сапалы жол жоқ.
Кеңес өкіметі тұсында да тақтайдай жолдың не екенін білмеген Бөкей ордасы мен Жәнібек аудандарының тұрғындарын 2018 жылы 15 мамырда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қуантқан еді. Елбасы Батыс Қазақстан облысына келген сапарында жергілікті тұрғындардың талай жылдан бері шешілмей келе жатқан түйткілі – Бөкей ордасы мен Жәнібек аудандарына баратын қатқыл табанды жол салу мәселесіне қозғау салды.
Облыс орталығынан 500-600 шақырым қашықта жатқан аудан орталықтарына жол салу мәселесі талай жылдан айтылып келеді. Бірақ бұл мәселені шешуге облыстың күші жетпейді. Өйткені жол салу шығындары өте қымбат. Оның үстіне қатқыл табанды жол құрылысына қажетті қиыршық тас та, битум да өңірде жоқ, түгелімен сырттан тасымалданады. Мұның бәрі жол құрылысы шығынын еселеп арттырады.
– Өңірдегі жол проблемасы әлі де күн тәртібінен түспей тұр. Облыстық маңызы бар жолдардың 70 пайызының сапасы сын көтермейді. Бұл азаматтардың күнделікті өмірінде қиындық туғызады. Сонымен қатар, өңірдің экспорттық және транзиттік әлеуетін төмендетеді. Елбасының тапсырмасына сәйкес, Орынбор тас жолын жөндеу жұмыстары, оңтүстіктегі – Қазталов, Жәнібек және Бөкей ордасы аудандарында жол құрылысы басталғанын білемін. Үкіметке жергілікті әкімдікпен бірлесіп, 2021 жылдың соңына дейін осы жұмыстарды аяқтауды тапсырамын. Бұл мәселе менің жеке бақылауымда болады, – деген еді Президент Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы 19 мамыр күнгі Батыс Қазақстан облысына жұмыс сапары кезінде.
Жақында ғана, 4 қыркүйекте Премьер-Министр А.Маминнің өңірге келген сапарында облыстық және аудандық маңызы бар жолдардың басым бөлігінің сапасы қанағаттанғысыз күйде болғандықтан, облыстық және аудандық дәрежедегі жолдарды салу, реконструкциялау және жөндеу жобаларына республикалық бюджеттен бөлінетін қаражат үлесін 80%-ға жеткізу мәселесі де талқыланған болатын.
Меже бар, мүмкіндік керек
Үкімет басшысының сапарында көтерілген осы жол мәселесіне кеңірек тоқталайық. Дәл қазір облыстағы жергілікті жолдардың 28,7 пайызы жақсы және қанағаттанарлық күйде. Бұл – еліміздегі ең төмен көрсеткіш! Салыстыру үшін айтсақ, Маңғыстау облысында бұл көрсеткіш – 92%, Жамбыл мен Павлодарда – 80%, тіпті ең төмен деген Атырау мен Ақтөбе облыстарында 54 және 53% екен. Сондықтан Батыс Қазақстан облысы үшін түбегейлі шешім керек. Өңірде жолдарды қайтадан салуға және жөндеуге жыл сайын бөлініп отырған қаражат қазіргі жағдайды жақсартуға дәрменсіз.
2020-2023 жылдары облыста Барбастау-Ақжайық-Индер, Бөрлі-Ақсай-Жымпиты, Чапаев-Жаңақала-Сайхын, РФ шекарасы-Жалпақтал-Жұлдыз-Қарасу бағыттарындағы автожолдарды қайта салу, Жайық өзеніне көпір орнату секілді ірі жобалар жоспарланған. Бұл жобалардың жалпы құны 90 млрд теңгеден асады.
Бұдан бөлек, жол жөндеу бойынша қосымша жобалар бар.
«Жеткілікті қаржыландыру болса, алға қойып отырған бұл жоспарды 3-5 жылдың ішінде жүзеге асыруға болады» дейді мамандар.
Мәселенің шешімі
Елімізде 2018 жылдан бастап облыстық және аудандық маңызы бар автожолдарға қатысты жобаларды қаржыландыру 50/50 қағидасы бойынша жүзеге асырыла бастады. Яғни бұл жолдарды салуға қажетті қаржының тең жартысы республикалық бюджеттен келсе, қалған жартысын облыс бюджеті көтеруге тиіс деген сөз. Бірақ бұл міндет бюджеті шағын, дотациялық өңір саналатын Батыс Қазақстан облысы үшін көтере алмайтын салмақ болып тұр.
Соңғы жылдардың статистикасына көз салайық: 2018 жылы өңірде жол құрылысына 8,8 млрд теңге бөлінді, оның 5,4 млрд теңгесі – республика қоржынынан, 3,4 млрд теңге жергілікті бюджеттен шықты. 2019 жылы бөлінген 12,5 млрд теңгенің де басым бөлігі – 9,1 млрд теңгесі республикадан түсіп отыр. Сондықтан 50/50 қағидасы Батыс Қазақстан облысы жағдайында жүзеге асуы мүмкін емес.
Қалыптасқан қиын жағдайдан шығудың жалғыз шешімі – жол құрылысы секілді өте маңызды әрі қымбат жобаларды республикалық бюджеттен қаржыландыру үлесін 80%-ға дейін жеткізу керек.
P.S. Дүниежүзілік экономикалық форумның 2018 жылға арналған жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингісіне қарағанда, Қазақстан жол сапасы бойынша әлемнің 140 елінің ішінде бар болғаны 106-орында тұр екен. Бұл аса маңызды көрсеткіштің соңында қалуымызға, әрине, Батыс Қазақстан облысындағы автожолдардың ахуалы әсер еткені анық. Осының өзі Ақжайық өңірінің жол мәселесіне мемлекеттік дәрежеде көңіл аудару қажеттігін көрсетіп тұр.
Батыс Қазақстан облысы
Дамыған мемлекеттер 1960 жылдардан бері жолдардың сапасын көтеру арқылы апат санын айтарлықтай азайтқан. Демек, бұдан шығатын қорытынды – жол сапасын жақсарту арқылы елдегі өлім-жітім көрсеткішін анағұрлым азайтуға болады деген сөз. Ал, демографиялық өсімнің ел экономикасына айтарлықтай әсер ететіндігін біз айтпасақ та болжай беріңіз.
Баспана – әлеуметтік жағдайдың индикаторы
Сонымен, баспана, яғни жеке пәтер немесе өз үй-жайы, яғни өзгелерден оқшаулайтын төл шаршы метрлері, Жиренше шешен айтпақшы «өз үйі, өлең төсегі» болуы бүгінгі қазақ үшін әлеуметтік жағдайдың, қоғамдағы рөлінің, материалдық-қаржылық ахуалының белгісі, айнасы. Бұл тұрғыдан алғанда, жеке пәтері бар адам – орташа таптың өкілі, ал жеке коттеджі бар – бақуаттының қатарында, шетелде, теңіз жағасында не тау аңғарында кең сарайдай үйі бар адам – байшікештің нақ өзі. Ал кең-байтақ Қазақстанның бірде-бір қаласында жекеменшік үйі жоқ адам өзін кедейге жатқызбаса да, байлар санатынан санай алмасы анық. Бұл тұрғыда әлеуметтанушылар «Баспана – әлеуметтік жағдайдың индикаторы» атты тақырыпта ғылыми зерттеу жұмысын жасаса да артық емес.
Public Policy Research мекемесі жасаған зерттеулерге сәйкес, Алматыда тұратын жасы 30-ға толмаған азаматтардың 54,3 пайызы жекеменшік пәтер жалдап тұрса, 18,6 пайызы жатақханада тұрып жатқан көрінеді. Ал 25 пайызы, яғни жастардың төрттен бірі ата-анасының немесе туыстарының үйін сағалап күн көруде. Тіпті жұмыс орнын мекен еткендер де бар екен, олар жалпы жастардың 2 пайызын құрайды. Ұзын сөздің қысқасы, алматылық жастардың 1,2 пайызының ғана жеке баспанасы бар. Астанадағы жағдай басқаша деп кім дауласа алсын? Мұндай зерттеулер мен көрсеткіштерден елдегі ірі қалалардағы баспана мәселесі ушығып тұрғаны білінеді. Әсіресе, жастардың әлеуметтік жағдайы алаңдатады.
Шынында да, баспана мәселесі ірі қалаларда, әсіресе, Астана мен Алматы шаһарларында «күйіп» тұр. Одан соң Шымкент, Ақтөбе, Қарағанды, Атырау т.б. облыс орталықтарында шаршы метрдің зәрулігі басым. Үшінші кезекте – Алматы мен Астана маңындағы Талғар, Қалқаман, Арқалық т.б. шағын қалалардағы жекеменшік пәтерлердің де бағасы тура мағынасында да, бейнелеп айтқанда да аспандап тұр.
Ресми деректерге жүгінсек, қазір елде коммуналды тұрғын үй қорынан үй алуға үмітті 300 мың адам кезекте тұр екен. Ең көбі – Астанада, 36 174 адам. Төрт қаладағы – Астана, Алматы, Шымкент, Ақтөбедегі «үйсіздер» тізімінде тұрғандар жалпы кезектің 31 пайызын құрайды. Ұлттық экономика министрлігінің деректеріне жүгінсек, 300 мың адамның 130 мыңы – көпбалалы отбасылар, толық емес отбасылар, мүгедек балалары бар отбасылар. Ал 124 мыңы – бюджеттік мекеме қызметкерлері мен мемлекеттік қызметкерлер, 43 мыңы – жетім балалар екен.
«Үйсіздер» кезегі аталғанмен, анығында, бұл – мемлекеттен үй алуға дәмелі жандардың, үкімет қолдауынан үмітті азаматтардың тізімі. Тіпті, 90-жылдардың аяғынан – 2000-жылдардың басынан бері кезек күтіп, екі көзі төрт болғандар қатары аз емес. Ал коммуналды тұрғын үй қорынан жылда берілетін пәтерлер саны елорданың өзінде жүзден аспайды. Мұндай қарқынмен баспанаға мұқтаж, әлеуметтік сүйеніші аз тұрғындардың қатары алдағы жүз жылда сирей қоймас. Сондықтан жеке шаршы метрге иелік етуді көздеген азаматтар баспаналы болу үшін өз бетінше қам жасауға мәжбүр. Ал «Қолжетімді баспана-2020» секілді мемлекеттік бағдарламалар тығырықтан шығудың бірқатар амалын ұсынады.
