Файл: азастан республикасыны білім жне ылым министрлігі м.Уезов атындаы ОТстік азастан университеті.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.04.2024
Просмотров: 7
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН УНИВЕРСИТЕТІ
«Мәдениет және спорт» факультеті
«Бейнелеу өнері және дизайн» кафедрасы
6В02170-Сән дизайны
Жеке тапсырма тақырыбы:
Өзбек ерлерінің ұлттық киімдері мен аксессуарларын зерттеу
Орындаған:Шадибекова Н
Тобы:МС-20-13К2
Қабылдаған:
Шымкент-2022 ж
Мазмұны
Кіріспе………………………………………………………………………………
1 Тарихи бөлім
1.1 Өзбек халық киімінің тарихы
Өзбек ұлттық киімінің қазіргі замандағы рөлі
1.2 Ерлер костюмінің ерекшелігі мен тарихы
2 Негізгі бөлім
2.1 Өзбекстандағы ерлердің ұлттық киімдері
2.2 Өзбек Ерлерінің аяк киімдері мен аксессуарлары
Қортынды
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Өзбектер -түркі тілдес халық. Олар Өзбекстанның негізгі және байырғы халқы, олардың үлесі 80-82% құрайды. Посткеңестік Орталық Азияда олар этникалық топтардың ең көп бөлігін құрайды. Өзбекстандағы этникалық өзбектер саны шамамен 80% құрайды.
Өзбектердің көп бөлігі Ауғанстанның солтүстігінде, солтүстік-батысында, солтүстік, батыс Тәжікстанда, Қазақстанның оңтүстігінде, Қырғызстанның оңтүстігінде, Түркіменстанның солтүстігі мен шығысында тұрады. Өзбек еңбек, экономикалық және саяси мигранттардың маңызды топтары Ресей, АҚШ, Түркия, Украина, ЕО елдерінде тұрады. Діні – негізінен сунниттік мұсылмандар. Өзбекстан халқының 49%-дан астамы ауылдық жерлерде тұрады және негізінен ауыл шаруашылығымен айналысады. Өзбектер дәстүрлі түрде қолөнермен және саудамен айналысқан. Орталық Азиядағы ең ірі этникалық топ.
Өзбектердің ежелгі ата-бабалары соғдылар, хорезмдіктер, бактриялар, ферғаналық және сақ-массагет тайпалары болды.
Өзбек сөзінің шығу тегі туралы бірнеше болжамдар бар. Олардың негізгілері:
Өзбек сөзінің жалқы есім ретінде ең ерте айтылуы 12 ғасырға жатады. Өзбек сөзі Орта Азияда оғыз тайпалары арасында моңғолдар келгенге дейін пайда болған.
Өзбек жалқы есімі араб, парсы тарихи жазбаларында кездеседі. Усама ибн Мұңқыз (1188 жылы қайтыс болды) «Тәрбие кітабында» Селжүкілер тұсындағы Ирандағы оқиғаларды сипаттай отырып, 1115-1116 жылдардағы Бурсук жасақтары басшыларының бірі «әскер әмірі» өзбек, билеушісі болғанын атап көрсетеді. Мосулдың. Рашид-ад-диннің айтуынша, Табризде билік еткен Илдегизидтер оғыз әулетінің соңғы өкілі өзбек Музаффар (1210-1225) деп аталған.1221 жылы Хорезмшах Жалал ад-диннің Ауғанстандағы әскерлерінің жетекшілерінің бірі Жахан Пехлаван Өзбек Тай болды.
Аллен Франк пен Питер Голденнің пікірінше, өзбек тұлғасы тарихи сахнада Өзбек ханға дейін де Дешті Қыпшақ аумағында пайда болған. Өзбек сөзі түркі тайпасының Уз атынан шыққан деген болжам жасаған өзбек тарихшысы Ерматов
14 ғасырдың аяғында шығыс Дешті Қыпшақ аумағында осы үшін «өзбек» деген лақап ат қойған Өзбек хан (1312-1342) енгізген ислам дінін ұстанатын көшпелі түркі-моңғол тайпаларының одағы құрылды.
Ол алғаш рет парсы деректерінде Ұрыс хан (1361-1375) мен оның қарсыласы Тоқтамыс арасындағы күресті суреттеуге байланысты айтылады.
Өзбек хан билігінің соңынан әлдеқайда кеш, дәлірек айтсақ, XIV ғасырдың 60-жылдары «өзбек» этнонимі шығыс Дешті Қыпшақтағы бүкіл түркі-моңғол халқының жиынтық атауына айналды
Өңірге «өзбек» этнонимі Темір тұсында әкелініп, оның ортасында 15-16 ғасырларда шекарадағы Мавераннахрға қоныс аударған Дештікыпшақ көшпелілері жаулап алып, ішінара ассимиляцияланғаннан кейін кеңінен қолданыла бастады. Шейбани хан мен басқарған Шибанид ханзадалары – Сырдарияның арғы жағындағы солтүстіктен Илбарс пен Билбарыс.
Ақын Әлішер Науаи 15 ғасырда жазған еңбектерінде Мавераннахр этникалық топтарының бірінің аты ретінде «өзбек» этнонимін атап өткен.
Мысалы «Ескендір қабырғасы» деген өлеңінде:
Шахтың тәждері мен тамаша киімдерінде
Мен қараудан шаршадым
Қарапайым өзбектерімнің бірі жетеді маған, кімнің басында қалпақ, иығында шапан
Қазірдің өзінде 16 ғасырда Өзбекстан термин-топонимі дереккөздерде кездеседі. Сефевид шахы I Тахмасп (1524-1576) өз құжаттарында Мавераннахрдағы шейбанидтер мемлекетін
«Өзбекстан» деп атаған.
1 ТАРИХИ БӨЛІМ
1.1 Өзбек халық киімінің тарихы
Ұлттық киім-кез келген халық мәдениетінің маңызды бөлігі. Стилі бойынша киім, мата суреттерге оюларға мән берсек ол халықтың өмір тарихын білуге болады
Өзбек ұлттық костюмі-ежелгі уақытта жасалған және бүгінгі күнге дейін қолданылады, өзбек халқының ұлттық ерекшелігін көрсетеді, оның мәдениеті мен тарихымен тығыз байланысты. Оның әр аймаққа тән айырмашылықтары мен ерекшеліктері бар.
Мавераннахрдың отырықшы халықтарының киімінің жалпы арнасы туралы дамып, сонымен бірге көптеген ерекше белгілері бар. Мәселен, алтын тігу өнері бүкіл әлемге әйгілі, археологтар біздің дәуіріміздің басында Ташкент облысындағы қазба жұмыстарынан табылған Алтын тігістің іздерін қамтиды. Аңыз бойынша, Жібек пайда болғанға дейін Согдианда алтын тігу белгілі болған. Бірақ ол әсіресе XIX — ХХ ғасырдың басында кең таралды.
Өзбек ұлттық костюмі көркемдік ерекшеліктерді, халық қолөнерінің архаикалық ерекшеліктерін, этнографиялық және аймақтық киім түрлерін көрсетеді.Ал сіз көріп отырған бас киім өзбек тілінде "салла" деп аталады, мұны бәрі білмейді, бірақ ер адамдар Сауд Арабиясына қажылыққа бара жатқанда, олар киім киіп, әрқашан 2 метр болатын Ақ материал болған.
Мұсылмандар қайтыс болған кезде, адам осы ақ материалға оралып, әдет-ғұрып бойынша жерленуі керек еді
Өзбекстан халқының жарқын және ерекше әдет-ғұрыптары ғасырлар бойы қалыптасқан. Этникалық ерекшеліктер біздің дәуірімізге дейін қалыптасқан – бұрынғы көшпенділер ата-бабаларының мәдениетін шетелдік қол сұғушылықтан Мұқият қорғады. Кейінірек исламдық наным-сенімдер ескі әдет-ғұрыптармен тығыз араласып, өзбектердің санасында нығайды. Өзбек ұлттық киімдері өте жарқын, әдемі, ыңғайлы және бай мәдени дәстүрлердің, халықтың өмір салтының бөлігі болып табылады. Қалаларда ұлттық киімдегі адамдарды сирек кездестіруге болады, бүгінде ол дәстүрлі мерекелік шараларға киіледі, бірақ ауылдық жерлерде ол күнделікті және демалыс күндерінің бір бөлігі болып табылады.
Өзбек ұлттық костюмінің алғашқы ерекшелігі-шебер алтын кесте. Археологтар Ташкент облысындағы қазба жұмыстары кезінде Алтын тігудің іздерін тапты: мұндай киім әшекейлері Жібек пайда болғанға дейін белгілі болған деген болжам бар. Асыл материалдар өсімдіктермен, сирек геометриялық әшекейлермен безендірілген. Әрине, мұндай киімдер ең алдымен ауқатты адамдарға тән болды.
Мысалы, билеуші өзінің жақындарына алтынмен кестеленген халаттар берді және мұндай сыйлықтарды ықыласпен қабылдады.
Қазіргі өзбектер үлкен мерекелер мен ерекше оқиғалар күндері ұлттық костюмдер кие алады. Мүмкін, қандай да бір бөлік, ой... Мысалы, ерлердің үйлену костюмі міндетті түрде алтынмен безендірілген. Әрине, мұндай сән – салтанаттың негізі-бай маталар-жібек, барқыт
Өзбек ұлттық костюмі жетіспейтін нәрсе-бұл түс. Өзбектер қараңғы реңктерді ұнатпайды: олар өздерінің қараңғы көріністерімен бақытсыздықты тарта алады деп санайды. Бұрын әйелдің костюмінің түсі жұбайының мәртебесі туралы кез-келген акшадан гөрі жақсы айтқан. Бай ер адамдар әйелдерін көк және күлгін киіммен киіндірді, ал қолөнершілердің жұбайлары жасыл киіммен қанағаттанды.
Барлық уақытта және барлық елдерде адамдар ежелден өздерін безендіруді жақсы көрді, ал егер сіз киіммен емес, өзіңізді жақсы безендіре аласыз. Алайда, киім эстетикалық функциялардан басқа климаттық жағдайлар мен тайпалық дәстүрлерге сәйкес келуі керек
Өзбектердің ұлттық киімдеріне әсер еткен негізгі фактор, әрине, ислам болды. Сондықтан дәретхана заттары кең, ұзын, толық кесілген, еркін құлап, адам денесін толығымен жабуға арналған. Өзбектердің дәстүрлі киімдері 20 ғасырға дейін архаикалық ерекшеліктерді сақтап келді. Ерлер, әйелдер және тіпті балалар заттары біркелкі болды және пішіні мен кескінінде бірдей болды
Өзбек костюмі ережелерден тыс емес.
Оның негізгі ерекшеліктері ежелгі ғасырларда пайда болған. Ол осы Азия елінің ұлттық ерекшелігін, мәдениеті мен бай тарихын бейнелейді. Ислам киім стилі мен түрлерін қалыптастыруға үлкен мән берді. Киім бос болуы керек және адамның бүкіл денесін қамтуы керек. Әрине, климаттың ерекшеліктері де үлкен рөл атқарды
Өзбек ұлттық киімінің қазіргі замандағы рөлі
Қазіргі кезде мемлекет тұрғындарының көпшілігі еуропалық киім кигенді жөн көреді. Қала көшелерінде сіз Ұлттық киім киген адамды сирек кездестіресіз, бірақ көптеген қарт өзбектер әлі күнге дейін дәстүрлі киім киеді.
Алайда, мереке күндері көптеген адамдар Ұлттық киім киеді. Республикада бірде-бір мерекелік іс-шара ән мен билерсіз өтпейді. Өзбек би костюмдері жарқын және әдемі, Шығыстың мәдени дәстүрлерін тамаша көрсетеді. Мұнда халық дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары құрметтеледі. Өзбекстандағы көптеген киім-кешектер заманауи кесу түрлері мен стильдерді қолдана отырып, ұлттық маталардан жасалған. Елдегі сән жаңа тенденциялар мен ескі дәстүрлерді шебер үйлестіреді. Ұлттық өрнектер кешкі көйлектерде және әр күн үшін киімде қолданылады
Қазір тойды ұлттық киіммен өткізу сәнге айналды. Келінге хан-атластан көйлек тігіп, үстіне ұлттық ою-өрнекпен тігілген кеудеше, үстіне жібек шапан киеді. Өзбекстандық жас жұбай басына кокошник кигізіп, бетін жауып тұр. Ал киімді алтын әшекейлермен толықтыруды ұмытпаңыз. Және олар неғұрлым көп болса, соғұрлым жақсы. Олар жаман көзге қарсы бойтұмар ретінде қызмет етеді деп саналады.
Заманауи әлемде кез келген ұлттың инновациялық техникалық әзірлемелерді пайдаланып, ілгерілеушіліктен ілесіп, соңғы сән трендтерін жіті қадағалап отыруға зор мүмкіндігі бар. Ал Өзбекстан халқы да шет қалмайды. Бірақ соңғы тенденцияларға қарамастан, олар өздерінің мәдени мұраларына адал болып қала береді.
Өзбектер мен тәжіктер үйлену тойларында, түрлі мерекелік шараларда, ұлттық мерекелерде ұлттық киім кигенді өте жақсы көреді. Олар халық киімінің элементтері мен бөлшектерін қазіргі өмірде кеңінен пайдалана отырып, өз ұлтының өзіндік ерекшелігі мен шынайылығын, Шығыстың мәдени дәстүрінің байлығын және ежелгі дәуірден бастау алған терең тарихи байланысын атап көрсетеді.
Халықтық киімдер өзбек халқының салт-дәстүрін, мәдениетін, тарихын көрсетеді. Ол ғасырлар бойы қалыптасты, бірақ бүгінгі күнге дейін танымал. Ұлттық киім өзбек халқының тарихи қалыптасқан дәстүрлері мен ерекшеліктерін сипаттайды. Халықтың жарқын мінезі ел тұрғындарының түрлі-түсті өзбек киімдерінен көрінеді.
1.2 Ерлер костюмінің ерекшелігі мен тарихы
Өзбек ұлтының ұлттық костюмі орамалмен немесе орамалмен байланған жоғарғы және төменгі халаттан, кең көйлек - құйлақтан, шалбар – иштоннан, жұқа былғарыдан және бас киімнен жасалған етіктен тұрды
Өзбекстандағы ер адамдар жұдырық көйлек киеді . Бастапқыда бұл көйлек өте ыңғайсыз болды-тізе астындағы ұзындық қозғалысты шектеді. Уақыт өте келе костюмнің жоғарғы бөлігінің стилі стандартты ұзындыққа ауыстырылды. Мойын әр түрлі көрінеді: тік кесуге қақпа тігіледі немесе көлденең кесу иыққа түседі. Ерлердің иштон шалбары шалбарға ұқсайды және білекке жетеді. Олар кез-келген сәндік элементтер мен әшекейлерден мүлдем аулақ. Ерлер шапаны - нағыз өнер туындысы! Міне, қолөнершілер таңғажайып өрнектерді кестелеу қабілетімен бәсекелеседі.
Әрбір нағыз өзбекте кем дегенде үш халат болуы керек – жұқа жазғы, жылынған маусымаралық және суық ауа райында мақта астары. Жаяу жүруге ыңғайлы болу үшін бүйірлерде – жоғары кесу. Шеттері мен жеңдері таспамен безендірілген, ал белбеу ретінде мақта немесе жібек кушак қолданылады, бірақ әрқашан қарама-қарсы түсті болады. Ер адамдар басына бас киім киіп, қара фонда ақ кесте тігуді жөн көреді.
