ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.02.2024
Просмотров: 19
Скачиваний: 1
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
7 сынып
Қысқа мерзімді жоспар
Бөлім: | Парассаттылық және этика | |
Педагогтің аты-жөні | | |
Күні: | | |
Сынып: | Қатысушылар саны: | Қатыспағандар саны: |
Сабақтың тақырыбы №1 | Адам бойындағы ең ізгіқасиет - парасат | |
Сабақтың мақсаты | Оқушыларды айналадағы адамдар мен рухани құндылықтар негізінде қарым – қатынас орнату қабілеттерін дамыту, ізгілікке және адамгершілікке жат әрекеттер туралы түсініктерін қалыптастыру |
Сабақтың барысы
Сабақтың кезеңі/ уақыт | Педагогтің әрекеті | Оқушының әрекеті | Бағалау | Ресурстар | ||||||||
Ұйымдастыру кезеңі | Ой қозғау 1.Суреттерде не көріп отырсыздар? 2.Не ерекше болды? 3.Тақырыпты болжап көріңіз.... Болжамдарын негіздейді Оқушыларды сабақтың тақырыбы және мақсатымен таныстыру. | Оқушылар өз ойларын ортаға салады. Оқушылар жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу | ҚБ «Мадақтау» | Тақырыптық суреттер | ||||||||
Жаңа сабақ | Мәтінмен жұмыс Парасаттылық департаменті – сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру идеологиясын алға тарта отырып, мемлекеттік билік пен қоғам арасында тығыз өзара байланысты орнату бағытында жұмыс жасайтын органдардың бірі болып табылады. «Попс формуласы»: Парасаттылық – азаматтық қоғамның құрылу кілті 1-қадам: «Менің ойымша...» 2-қадам: «Себебі мен оны былай түсіндіремін...» 3-қадам: «Оны мен мынадай фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын...» 4-қадам: «Осыған байланысты мен мынадай қорытындыға келдім...» Дәйексөз. «Адам өміріндегі ең тамаша нәрсе оның басқа адамдармен қарым - қатынасы» А.Линкольн Сұрақ: 1. Жарасымды қарым – қатынас дегенді қалай түсінесіңдер? 2. Кез келген адаммен қарым – қатынас жасау үшін адамға қандай қасиет керек деп ойлайсыңдар? 3. Ол қасиеттер өз бойларыңда бар ма? «File» әдісі «Парасаттылық негізіндегі қарым-қатынас» пікіріне талдау жасаңыз
| Ақпараттық мәтінмен жұмыс Дескриптор Парасаттылықтың адазат қоғамындағы маңыздылығына сипаттайды; Дескрипторқарым-қатынаста адамгеошілік қасиеттеріне талдау жасау; ; | ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады ҚБ «Ең үздік жауап» ҚБ «Алақан-жұлдыз» ҚБ «Ең ұтымды жауап | Ақпараттық мәтін Үлестірмелі қағаздар Суреттер Тірек-сызбалар Кесте | ||||||||
Қорытынды | Кері байланыс
| Тақырып бойынша не білетінін, , не білгенін жазады | Оқушылар бағалайды | А4, конспект | ||||||||
Үй тапсырмасы | «Ақыл парасаттылығы – мінез жарастығы» Эссе | | | |
Қысқа мерзімді жоспар
Бөлім: | Парассаттылықжәне этика | |
Педагогтің аты-жөні | | |
Күні: | | |
Сынып: | Қатысушылар саны: | Қатыспағандар саны: |
Сабақтың тақырыбы | Адам бойындағыеңізгіқасиет - парасат | |
Сабақтың мақсаты | Оқушыларды айналадағы адамдар мен рухани құндылықтар негізінде қарым – қатынас орнату қабілеттерін дамыту, ізгілікке және адамгершілікке жат әрекеттер туралы түсініктерін қалыптастыру |
Сабақтың барысы
Сабақтың кезеңі/ уақыт | Педагогтің әрекеті | Оқушының әрекеті | Бағалау | Ресурстар |
Ұйымдастыру кезеңі | Ой қозғау Ұжымдық жұмыс. "Парасаттылық"тақырыбына байланысты кластер жасау. Оқушыларды сабақтың тақырыбы және мақсатымен таныстыру. | Оқушылар өз ойларын ортаға салады. Оқушылар жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу | ҚБ «Мадақтау» | Тақырыптық суреттер |
Жаңа сабақ | Маңынаны тану 1.тапсырма Суреттер бойынша адамгершілік, инабаттылық, салиқалылық, мейірімділік, ізгілік, әдептілік, ұстамдылық, жайында әңгімелесу. 2-тапсырма. Тақырып бойынша жаңа сөздермен танысу үлгі-өнеге - пример, образец,ысырап - напрасная трата қалыптасу – формироваться ,сауап - благодеяние, добро,бұзылу – нарушаться , кесір - вред, зло борыш – долг , обал - жалко, жаль ,адамгершілік – человеческий, дағды - навык 3-тапсырма.Мәтінмен жұмыс Парасаттылық– адам бойындағы кісілік қасиет. Парасаттылық ұғымы ақылдылық пен білімпаздық, мәдениеттілік, көрегенділік, зерделілік мағынасында қолданылады. Парасатты адамға адамгершілік, инабаттылық, салиқалылық, мейірімділік, ізгілік, әдептілік, ұстамдылық, талғампаздық қасиеттері тән. Көпті көрген, көп білетін мұндай адам сөйлейтін әр сөзін ойланып, ақыл таразысына салып айтады. Дәстүрлі қазақ қоғамында парасатты адам бойында кездесетін асыл қасиеттердің біріне айналып, адамгершілік пен өнегелілік тұрғысынан жоғары бағаланған. «Серпілген сауалдар» әдісі
Ой түйін «Адамгершілік қасиет - жеке адамның басындағы емес, жалпы қоғамның қордалы байлығы.» | Ақпараттық мәтінмен жұмыс Дескриптор-суреттердегі парасатты лық қасиеттерді ажыратады; сипаттама береді; Дескриптор - әдіп ұғымына талдау жасайды; Оқушылар мәтіндегі әр абзацтағы негізігі ойды анықтаңдар. Төменде берілген сөйлемдерді жазып алып, есте сақтаңдар | ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады ҚБ «Ең үздік жауап» ҚБ «Алақан-жұлдыз» ҚБ «Ең ұтымды жауап» | Ақпараттық мәтін Үлестірмелі қағаздар https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0%D1%82%D1%82%D1%8B%D0%BB%D1%8B%D2%9B Суреттер Тірек-сызбалар Кесте |
Қорытынды | Кері байланыс
| Тақырып бойынша не білетінін, , не білгенін жазады | Оқушылар бағалайды | А4, конспект |
Үй тапсырмасы | Адам бойындағыеңізгіқасиет - парасат | | | |
7 сынып
Қысқа мерзімді жоспар
Бөлім: | Парассаттылық және этика | |
Педагогтің аты-жөні | | |
Күні: | | |
Сынып: | Қатысушылар саны: | Қатыспағандар саны: |
Сабақтың тақырыбы №2 | Әдептілік қағидалары | |
Сабақтың мақсаты | Оқушыларды әдептілік туралы түсініктерін кеңейту арқылы айналадағы адамдармен қарым – қатынас орнатуда әдептілік қағидаларын сақтау қабілеттерін дамыту. |
Сабақтың барысы
Сабақтың кезеңі/ уақыт | Педагогтің әрекеті | Оқушының әрекеті | Бағалау | Ресурстар |
Ұйымдастыру кезеңі | Ой қозғау Қазақ халқында әдептілік, сыпайылық тәрбиедегі басты ұстанымдардың бірі. Адамның қандай жағдайда да әдептілік сақтауы ұнамды қасиет. Халқымыздағы әдептіліктің, кішіпейілділіктің бір көрінісі үлкенді сыйлау, құрметтеу, «сіз» деп сөйлеу, атын атамай, есімінің соңына еке деген сыпайылықты білдіретін жұрнақ сөз қосып айту. Мәселен, Қазбек − Қазеке, Дәулет − Дәуке, Бауыржан − Бауке деген сияқты. Мұндай жұрнақ басқа тілдерде кездеспейді. Мұны XX ғасырдың бас кезінде белгілі орыс ғалымдарының бірі Л. Баллюзек те байқап былай деп жазған: «Қазақтардың сыпайылығы, кішіпейілділігі мен әдептілігінің бір көрінісі жасы үлкен кісілердің есіміне еке (әке) сөзін қосып айтуы». Үлкен кісіге «сіз» деп сөйлеу де әдептіліктің белгісі еді. | Оқушылар өз ойларын ортаға салады. Оқушылар жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу | ҚБ «Мадақтау» | Тақырыптық суреттер |
Жаңа сабақ | Мәтінмен жұмыс Әдептілік қағидалары - Өнегелі өмір Әдептілікті сақтау адамның арына байланысты. Қандай да бір әдептілік қағидасына немқұрайды қараған адам міндетті түрде қандай да бір жазамен жазаланбайды. Бірақ, ол елдің көзінде жағымсыз күйде қалады. Міне, адамды күйіндіретін де осы мәселе. Яғни оның ары кісіні әдепті болуға итермелейді. Әдепсіздікке жүгінген жағдайда өз ар-ұжданының азабына ұшырайды. Әдептіліктің адамға рухани әсері осында жатса керек. Қоғамдағы ең бағалы адам — әдепті адам. Әдепті адамдар - коғамның баға жетпес байлығы, әрі мәртебесі. Қай қоғамда әдеп жоғары қойылса, сол қоғамның абыройы жоғары, түрмысы да бақуатты болады. Бір адамның қандай да бір әдепсіздік ісі міндетті түрде айналасына күйедей жүғып, қоғамға зор зиянын келтіреді. Халыктың: "Бір қарын майды бір күмалақ шірітеді",- дейтіні сондықтан болса керек. Адамгершілік сезім де осы әдептен басталады. Адамның жеке басындағы адамдық қасиеттерін, оның адамгершілік сезімдерін әдеп жетілдіреді. Жалпы алғанда, әдеп адамды мейірімді, рақымды етіп, ол арқылы қоғамды бақытқа кенелтеді. Лұқпан хакімнен "Әдептілікті кімнен үйрендің?" деп сүраған корінеді. Сонда ол: "Әдепсіздерден. Әдепсіздің тұрпайы корінген әрекетінен бойымды аулақ салдым" деген екен. Адам осылай өзін-өзі тәрбиелей алуға тиіс. Өйткені, не нәрсе болмасын тәрбие аркылы ғана іске асады. Адамның жеке басы дегеніміз — оның кісілігі. Ал, кісілік дегеніміз — адамның абыройы, беделі, дәрежесі. Бұның бәрінің ұйытқысы — әдептілік. Ендеше, адам өзінің өмір сүру салтын, ғүмыр кешу колын осы әдептілікке негіздеуі керек. Әдептілік адамның жеке күлқын жолға кояды, оны қоғамға пайдалы адам етіп шығарады. Бүл түрғыдан алғанда адамдардың коғамдык өмірі осыған байланысты болып келеді. Яғни, қоғам жеке адамдардың жақсы болуын калайды. Ал, адамды жақсы ететін — әдеп. Жеке адам өмірін әдептілік қағидаларына сай калыптастыру керек-ақ. Алайда мұны дүрыс түсінбейтін адамдар да кезігіп калады. Олар: "Жеке адамның өміріне ешкім араласпауы керек, әркім өз өмірін өзі біледі" деген пікірге жүгінеді. Мен әдепті баламын Мені үлкендер әдепті деп мақтайды, Мінезімнен теріс қылық таппайды. Ал егер сен жалқау болсаң тілазар, Ондай әдет жақсылыққа жатпайды. Айтқан тілді аламын, Айтқан жерге барамын, Мен әдепті баламын. Қарсы алдынан кесіп өтпей көлденең, Қашанда мен үлкендерге жол берем. Абайсызда қалса біреу сүрініп, Сол заматта сүйеніш боп, қол берем. Тілін алып кішінің де кәрінің, Көңілінен шығып жүрмін бәрінің. Ата-ананың айтқан сөзін тыңдауды Әдептілік белгісі деп таныдым. | Ақпараттық мәтінмен жұмыс Дескриптор Парасаттылықтың адазат қоғамындағы маңыздылығына сипаттайды; Дескрипторқарым-қатынаста адамгеошілік қасиеттеріне талдау жасау; Оқушылар өлеңді мәнерлеп оқып мағынасын талдайды. | ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады ҚБ «Ең үздік жауап» ҚБ «Алақан-жұлдыз» ҚБ «Ең ұтымды жауап | Ақпараттық мәтін Үлестірмелі қағаздар Суреттер Тірек-сызбалар Кесте |
Қорытынды | Кері байланыс Мен әдепті баламын өйткені............ Мен үлкенді сыйлаймын өйткені.......... Мен әдепті сөйлеймін өйткені............ | Тақырып бойынша не білетінін, , не білгенін жазады | Оқушылар бағалайды | |
Үй тапсырмасы | Әдептілік қағидаларын есте сақтау | | | |
Қысқа мерзімді жоспар
Бөлім: | Парассаттылықжәне этика | |
Педагогтің аты-жөні | | |
Күні: | | |
Сынып: | Қатысушылар саны: | Қатыспағандар саны: |
Сабақтың тақырыбы №3 | Мектепте өзін ұстау тәртібі | |
Сабақтың мақсаты | Оқушыларды мектепте өзін ұстау тәртібі мен ережелерімен таныстыра отырып, әдептілікке, ұқыптылыққа, өзін-өзі басқара алуға тәрбиелеу. |
Сабақтың барысы
Сабақтың кезеңі/ уақыт | Педагогтің әрекеті | Оқушының әрекеті | Бағалау | Ресурстар | ||||||
Ұйымдастыру кезеңі | Ой қозғау Мектеп ережелері. Мектепте өзін қалай ұстау керек: сыныпта, үзілісте, асханада өзін-өзі ұстау ережелері Мектепте өзін қалай ұстау керек Заманауи этикет дегеніміз – танысу, амандасу, қоғамдық орындарда өзін ұстау, қонаққа бару, дастарханды дұрыс жайып, тамақ кезінде өзін ұстау, т.б. үйрететін мінез-құлық ережелері мен әдептілік ережелерінің тұтас жиынтығы. Мектептегі әдептілік ережелері бала кезінен қалыптаса бастайды. | Оқушылар өз ойларын ортаға салады. Оқушылар жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу | ҚБ «Мадақтау» | Тақырыптық суреттер | ||||||
Жаңа сабақ | ОҚУШЫЛАРДЫҢ МЕКТЕПТЕГІ ЖАЛПЫ ТӘРТІП ЕРЕЖЕЛЕРІ 1. Мектепке алдын ала, сабаққа 15 минут қалғанда келу керек. 2. Сыртқы түрі оқу орнына сәйкес болуы, киімі таза және жинақы болуы керек. 3. Оқушының жанында үнемі ауыстырылатын аяқ киім болуы керек, ол сыртқы киім сияқты мектеп шкафында шешілуі керек. 4. Сабақты бастамас бұрын студент алдағы сабаққа қажеттінің барлығын дайындап, күнделік, қалам, дәптер, оқулық және т.б. бар-жоғын тексеруі керек. 5. Мектеп аумағына қарудың кез келген түрін, алкогольді, темекіні, есірткі және улы заттарды және сол сияқтыларды әкелуге қатаң тыйым салынады. 6. Сабақтар мен үзілістер кезінде оқу орнынан рұқсатсыз шығуға болмайды. Дәлелді себептермен сабаққа келмеуі дәрігердің анықтамасымен (ауру кезінде) немесе ата-анасының түсіндірме хатымен расталуы керек. 7. Мектептегі оқушының мінез-құлық ережелері үлкен оқушыларды құрметтеу және төменгі сынып оқушыларына деген қамқорлық ұстанымдарына негізделген. 8. Оқушылар мектеп мүлкін, соның ішінде жиһазды, кітаптарды және т.б. қорғауға және ұстауға міндетті. Логикалық тапсырмалар блогы. Семанткикалық карта Тапсырма Дұрыс (+) Бұрыс (-) Сабақтан себепсіз қалмау. Үй тапсырмасын орындамау Ұялы телефон әкелу Досына көмектесу Дәлізде жүгіру Жаттықтыру және білімді есепке алу блогы. 1-деңгей 1. Мектепке келе сап, оқушы ең алдымен не істеуі керек? А) бірден сыныпқа барады; Ә) сырт киімін шешіп, аяқкиімін ауыстырып, сыныпқа барады; 2. Қандай заттарды мектепке өзіңмен бірге алып келуге болмайды? А) айналадағылардың өміріне және денсаулығына қауіпті заттарды; Ә) ұялы телефон, плеер; 3. Сабақтың басталу белгісі: А) қоңырау; Ә) қоңыраулы сағат; 4. Оқушы мұғалім сыныпқа кірген соң не істеуі керек? А) орнынан тұру; Ә) достарымен сөйлесу; Б) сыныптан шығу; 5. Мұғалімге сұрақ қою үшін оқушы не істеуі керек? А) мұғалімнің сөзін бөліп, сұрақ қою; Ә) қолын көтеру; ІІ деңгей: топ ішінде жұмыс істеудің ережелерін құрастыр 1:––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––. 2:––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 3: ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– ІІІ деңгей Сөйлемді толықтыр»әдісі арқылы тиісті сөзді табу. Сабаққа ……….(кешікпеу) Партаға ……….(дұрыс отыру) Асханада ……….(шулама,) Дәлізде ……….(жүгірме) Сырттан қонақ келгенде ……….(орнымыздан тұрамыз) | Ақпараттық мәтінмен жұмыс | ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады ҚБ «Ең үздік жауап» ҚБ «Алақан-жұлдыз» ҚБ «Ең ұтымды жауап» | Ақпараттық мәтін Үлестірмелі қағаздар Тірек-сызбалар Кесте | ||||||
Қорытынды | Кері байланыс
Оқушылар сабақта алған білімдерін тексеру мақсатында болады, болмайды ойынын ойнайды | Тақырып бойынша не білетінін, , не білгенін жазады | Оқушылар бағалайды | | ||||||
Үй тапсырмасы | «Мектепте өзімді қалай ұстаймын» эссе жазу | | | |
Қысқа мерзімді жоспар
Бөлім: | Парассаттылықжәне этика | |
Педагогтің аты-жөні | | |
Күні: | | |
Сынып: | Қатысушылар саны: | Қатыспағандар саны: |
Сабақтың тақырыбы №4 | Сөйлесу әдептері | |
Сабақтың мақсаты | Оқушыларға сөйлесе білу де әдептілікке жататындығы туралы түсіндіре отырып мәдениетті, әдепті , сыпайылықты үйрету. |
Сабақтың барысы
Сабақтың кезеңі/ уақыт | Педагогтің әрекеті | Оқушының әрекеті | Бағалау | Ресурстар |
Ұйымдастыру кезеңі | Ой қозғау Сөйлеу әдептері Сөйлеу әдептерінің біріншісі көп сөйлемеу. «Көп сөз өтіріксіз болмайды, көп мал харамсыз болмайды» деген аталы сөз бар. Көп сөйлеу зейін кемшілігі және ақыл әлсіздігінің белгісі. Адамның құрметін, қадірін кетіреді. Надан сөйлегенде үнсіз отырған адам сабыр етуді үйренеді. Сөз өте маңызды. Бір сөзбен адам мұсылман болады. Сөйлегенде боқтау, сөгу секілді әдепке қайшы сөздерден ұзақ болу керек. Мұндай жаман сөз айту ұятсыздық белгісі болып табылады. | Оқушылар өз ойларын ортаға салады. Оқушылар жауаптары арқылы жаңа тақырыпқа көшу | ҚБ «Мадақтау» | Тақырыптық суреттер |
Жаңа сабақ | Этикет туралы ертегі. Мінез-құлық ережелері Ертеде Әдеп деген жас жігіт өмір сүріпті. Ол шынымен де танымал болғысы келді, өзін басқалардан ерекшелейтін нәрсе. Мен басқалар сияқты болғым келмеді. Жақсылық па, жамандық па? Ол мұны қалай істеу керектігін ойлады, бірақ ол мұны ойлай алмады, содан кейін ол жақсы шеберге барды: «Маған адамдар арасында көзге түсетін нәрсе ойлап табуға көмектесіңіз.» «Жақсы», - деді сиқыршы. Сіз есте қаласыз. «Онда сенің атыңды әлі ешкім естімеген елге бару керек. Бұл елдегі алғашқы қадамдарыңыздан бастап, сіз өзіңізді бәрі сізді байқап: «Бұл кім?» Деп сұрайтындай етіп көрсету керек. Егер сіз өзіңізді осылай білдіре алсаңыз, адамдар: «Бұл кім?» Деп сұрайды. «Кім бәрін соншалықты әдемі жасай алады?» Жауапты тыңдау - «Бұл этикет», - олар сіздің атыңызды және сізді есте сақтайды. Менің қолымнан келмейді. Бірақ мен бұл немесе басқа жағдайда өзімді қалай ұстау керектігін қайдан білемін? Қалай екенін білмеймін.-Ал сенің әрқашан басқаларға не ұнамды, тартымды болатынын ойлап, сосын істеуге уақыт табасың.-Мен елестете алмаймын.-Келейік. Сиқыршы таяқшасын бір сілтеді, ал тазалықта қызыл дастарханмен жабылған үстел пайда болды, арқасы ойылған және қисық аяқтары бар орындық. «Отыр,» деп шақырды сиқыршы. Көршілерді мазаламас үшін өзіңізді құшақтауыңыз керек. . Үстелге отыруға үйрету. Ал жас жігіт дауыс талап еткендей мойынсұнып отырды. Дауыс бірден бәсеңдеп: – Жарайсың. Сіз қабілетті жассыз. Әр түрлі штаттардың ақсүйектер отбасыларында жас жігіттерді дастархан басында отыруды үйрету үшін денелері мен шынтақтарының арасына кітап қойып, үстел басында отырғанда ұстауды бұйырған. Қоштасу сөздері. -Ұнады ма? — деп сұрады шебер.Иә, өте қатты.— Неліктен үстел басындағы мұндай поза жағымды көрінеді деп ойлайсыз?Мұндай әрекет мінез-құлықтың сұлулығы мен қарапайымдылығын көрсетеді, өйткені ол басқаларға құрмет пен басқалар туралы ойлау қабілетін көрсетеді. 1.Сөйлесу әдептері дегеніміз не? 2.Неліктен адамдар өздерін әдепті ұстау керек деп ойлайсыздар? 3.Өзіңізді достарыңыздың арасында қалай ұстап жүрсіз? «А,В,С» А-сұрақ қояды. В-жауап береді. С – айтқан жауаптарды бақылайды, толық болмаса толықтырады. Оқушылар топта үшеуден отырады. А — сұрақ қоюшы, В – жауап беруші, С — бақылаушы рөлін атқарады. Бақылаушы қажетті жерлерін түртіп алып, әңгіме соңында қорытынды береді. Оқушылар осы сұрақтарға жазбаша стикерге жауап береді. Ұсыныс, тілектерін айтады. | Ақпараттық мәтінмен жұмыс Оқушылар қойылған сұрақтарға жауап береді Оқушылар бүгінгі тақырыпқа байланысты сұрақтарын қояды | ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады ҚБ «Ең үздік жауап» ҚБ «Алақан-жұлдыз» ҚБ «Ең ұтымды жауап» | Ақпараттық мәтін Үлестірмелі қағаздар Тірек-сызбалар Кесте |
Қорытынды | Кері байланыс
| Тақырып бойынша не білетінін, , не білгенін жазады | Оқушылар бағалайды | |
Үй тапсырмасы | Сөйлесу әдептері не ереже құрастыру | | | |