МАЗМҰНЫ

Кіріспе 1. Негізгі бөлім 1.1 Электрлік манометрлер 1.1.1 Пьезоэлектрлік манометрлер 1.1.2. Тензор түрлендіргіштері бар манометрлер (тензорезисторлық манометрлер) 1.1.3. Иондану манометрлері 1.2 Қысым, вакуум жəне оларды өлшеу аспаптары 1.2.1. Манометрдің дəлдік кластары 1.2.2. Сұйықтықты 1.3 Қысымды бақылау Қорытынды Әдебиет

Кіріспе
Өнеркəсіптік кəсіпорындар мен өндірістің барлық салаларында бақылау-өлшеу аспаптары мен басқа да электрондық аппараттардың көмегімен өндірістік механизмдерді басқару, олардың жұмысын автоматтандыру, өндірістік процестің жүргізілуін бақылау, қызмет көрсету қауіпсіздігін қамтамасыз ету жəне т. б. жүзеге асырылады. Демек, бақылау-өлшеу аспаптары мен электрондық аппаратуралардың функциялары олардың механикалық түрлерімен салыстырғанда соншалықты маңызды, бұл көбінесе өндірілетін өнімнің өнімділігі, сапасы мен сенімділігі сияқты маңызды көрсеткіштерді анықтайды.

Өнеркəсіптік кəсіпорындар қатарына бақылау-өлшеу аспаптары мен электрондық есептеу машиналарын қолдану арқылы технологиялық процестерді автоматты басқарудың кешенді жүйелері енгізілуде. Мұндай жүйелер жабдықтың ең үнемді жұмыс режимін қамтамасыз ете отырып, адамның қатысуынсыз қуатты агрегаттарды басқарады. Кешенді автоматтандыруды қолданысқа енгізудің нəтижелілігі аспаптарды, аппаратура мен жабдықтарды техникалық пайдаланудың жоғары мəдениеті жағдайында ғана мүмкін болады, ол үшін білікті кадрлар қажет.

Аспаптардың өлшеуіш техникасының негіздерін білу, барлық жабдықтар мен өндірістік процестерді басқару жүйелеріне ағымдағы қызмет көрсетуді, жөндеуді жəне монтаждауды қамтамасыз етуге арналған бақылау-өлшеу аспаптарының (БӨА) арнайы қызметкерлердің кең ауқымы үшін қажеттілігі артып отыр. Тəжірибеде қолданылатын бақылау-өлшеу аспаптары конструктивтік ресімдеу жəне əрекет ету принципі бойынша алуан түрлілігімен ерекшеленеді.

Олардың ішінде механикалық, электрлік, радиотехникалық, оптикалық жəне басқа да элементтер бар. Қолданыстағы аспаптардың барлық түрлерін жан-жақты зерттеу мүмкін емес жəне қажет те емес. Аспаптардың кең таралған түрлерін жəне олардың функционалдық тораптарының құрылуының жалпы принциптерін, сондай-ақ аспаптарды жөндеу, тексеру жəне ағымдағы қызмет көрсету бойынша өзіне тəн операцияларды меңгеру маңызды. Бұл аспаптардың нақты үлгілерінің қандай да бір ерекшеліктерін өз бетінше түсінуге мүмкіндік береді. Өлшеу аппаратурасын дұрыс қолдану үшін білікті техник-аспапшы өлшеу бірліктері жəне аспаптардың техникалық сипаттамалары туралы, техникалық қызмет көрсету жəне жөндеу туралы метрологиялық ұғымды білуі тиіс, сондай-ақ монтаждау техникаларының болуы керек.

---

1 Негізгі бөлім

1.1 Электрлік манометрлер
Электрлік манометрлердің әрекеті манометриялық түрлендіргіштің электрлік параметрлерінің өлшенетін қысымға тәуелділігіне негізделген. Өлшенетін қысым сезімтал элементке әсер ете отырып, өзінің электрлік параметрлерін өзгертеді: кедергі, сыйымдылық, жиілік немесе заряд, бұл қысымның өлшемі болады. Электрлік манометрлерге пьезоэлектрлік, тензорезисторлық манометрлер, иондану манометрлер жатады.
1.1.1 Пьезоэлектрлік манометрлер

Пьезоэлектрлік манометрлердің жұмыс принципі пьезоэлектрлік әсерге негізделген, оның мәні кварц кристалдарының электр осіне перпендикуляр кесілген Сығылған кварц пластинасының бетінде электр зарядтарының пайда болуынан тұрады. Пьезоэлектрлік манометрдің схемасы 1.1 суретте көрсетілген.

1. 
   сурет - Пьезоэлектрлік манометрдің схемасы
   

1-мембрана арқылы өлшенетін қысым, 2-кварц пластиналарын қысатын күшке айналады. 1-мембрана жағынан F күшінің әсерінен металдандырылған 3 жазықтықта пайда болатын электр заряды

Пьезо түрлендіргіштің шығысына қосылған күшейткіштің кірісіндегі кернеу С өлшеу тізбегінің жалпы сыйымдылығымен анықталады:



Кварц пьезо эффектісі бар басқа электрэлектриктерден айырмашылығы механикалық берік және қаттылығы жоғары.

Кл/Н маңындағы пьезоэлектрлік тұрақты тұрақтылықпен және температураға әлсіз тәуелділікпен сипатталады, бұл жоғары температуралы орталардың қысымын өлшеу үшін пьезо түрлендіргіштерін пайдалануға мүмкіндік береді. Зарядтың ағып кетуіне байланысты статикалық қысымды өлшеу үшін пьезоэлектрлік түрлендіргіштер қолданылмайды. Сезімталдықты арттыру үшін бірнеше кварц тақталары параллель қосылады. Бұл құрылғылардағы қысымды өлшеудің жоғарғы шегі 100 МПа (1000 кгс/см²) жетеді.
1.1.2. Тензор түрлендіргіштері бар манометрлер (тензорезисторлық манометрлер)
Тензорезисторлық манометрлер жылдамдық бойынша пьезоэлектрлік манометрлерге жақындайды. Қысым түрлендіргіштері бар манометрлерде өткізгіштің немесе жартылай өткізгіштің белсенді кедергісінің оның деформация дәрежесіне тәуелділігі қолданылады. Тензорезисторлық манометрлер-бұл сым, фольга немесе жартылай өткізгіш резисторлар орналастырылған мембраналар, олардың кедергісі қысым әсерінен мембрана деформацияланған кезде өзгереді.

---

1.2 суретте жұқа қағазға, пленкаға немесе лак негізіне жабыстырылған бірнеше сым ілмектерінен тұратын спираль болып табылатын тензорезисторлар құрылғысының схемасы көрсетілген. Жоғарыдан спираль бірдей жұқа қағазбен немесе пленкамен жабылған.

Фольга түрлендіргіштері қалыңдығы 0,001-0,01 мм металл фольгадан жасалған.


а) б)
Сурет 1.2 - тензорезисторлық манометрлер құрылғысының схемасы:

а) сым; б) фольга


1.1.3. Иондану манометрлері
Иондану манометрлері өте төмен қысымға арналған ең сезімтал өлшеу құралдары болып табылады. 10^-1...10^-8 Па диапазонындағы қысымды өлшеу үшін иондаушы манометрлер қолданылады. Олар газды электрондармен бомбалау кезінде пайда болатын иондарды өлшеу арқылы қысымды жанама түрде өлшейді. Газдың тығыздығы неғұрлым аз болса, соғұрлым аз иондар түзіледі. Термоэлектрондар газ атомдарымен соқтығысып, иондар түзеді. Иондар электродқа коллектор деп аталатын тиісті кернеумен тартылады. Коллектордағы ток жүйедегі қысымның функциясы болып табылатын иондану жылдамдығына пропорционалды. Осылайша, коллектордың тогын өлшеу газ қысымын анықтауға мүмкіндік береді. Иондаушы манометрлердің бірнеше кіші түрлері бар.
Иондық манометрлердің көпшілігі екі түрге бөлінеді: ыстық катод және суық катод. Үшінші түрі - бұл айналмалы роторлы манометр алғашқы екеуіне қарағанда сезімтал және қымбат. Ыстық катод жағдайында электрлік қыздырылған жіп электронды сәуле шығарады. Электрондар манометр арқылы өтіп, айналасындағы газ молекулаларын иондайды. Алынған иондар теріс зарядталған электродта жиналады. Ток иондардың санына байланысты, бұл өз кезегінде газ қысымына байланысты. Суық катодты манометрдің принципі бірдей, тек электрондар жоғары вольтты электр разрядымен разрядта пайда болады.

Ыстық катодты иондау манометрінің схемасы 1.3 суретте көрсетілген. Манометрдің негізгі элементі-цилиндрлік 2 иондық коллектормен қоршалған анодты тордың ішінде орналасқан 1 катод бар шыны 3 манометриялық шам.


1.3 сурет - Иондау манометрінің схемасы

1.2 Қысым, вакуум жəне оларды өлшеу аспаптары
Қысым - бұл бетке перпендикуляр əрекет ететін күштің сол бет ауданына қатынасы. Көптеген жағдайда қысыммен технологиялық процестің барысы мен аппараттардың, аспаптардың жай-күйі жəне олардың жұмыс істеу режимдері анықталады.

---

Қысым түрлері:

- атмосфералық (барометрлік) қысым – жер атмосферасының ауа бағанасының массасымен қалыптасатын қысым.

- абсолюттік қысым рабс - абсолютті нөлден есептелетін атмосфераның қысымын ескерілген толық қысым.

- артық қысым рарт - абсолюттік жəне барометрлік қысым арасындағы айырмашылық.

- Вакуум – (сиреу) - барометрлік жəне абсолютті қысым арасындағы айырмашылық.

- Дифференциалды қысым екі өлшенетін қысымның айырмашылығы, олардың ешқайсысы қоршаған ортаның қысымы болып табылмайды.

- Вакуумметрлік қысым атмосфералық қысымнан төмен қысымды өлшеу кезінде енгізіледі: P_B  P_AT  P_А
Қысым мен қысым айырымын өлшеуге арналған өлшеу құралдары манометрлер деп аталады.

Өлшенетін қысымның түрі бойынша манометрлер бөлінеді:

- артық қысым манометрлері,

- абсолютті қысым манометрлері,

- барометрлер,

- вакуумметрлер,

- мановакуумметрлер - артық жəне вакуумметрлік қысымды өлшеуге арналған;

- екпін өлшегіш - аз мөлшерде артық болған қысым манометрлері (40 кПа дейін);

- тарту күшін өлшегіш - өлшеудің жоғарғы шегі 40 кПа дейінгі вакуумметрлер;

- дифференциал манометрлер - қысымның айырымын өлшеу құралдары.

Манометрлердің жалпы əрекет принциптері белгілі күшпен өлшенетін қысымды теңестіруге негізделген.
Əрекет принципі бойынша манометрлер былай бөлінеді:

- серіппелі манометрлер;

- сұйықтықты манометрлер;

- мембраналы манометрлер;

- электр-байланысты манометрлер (ЭБМ);

- дифференциалды манометрлер.
Конструкцияға, манометрлер элементінің сезімталдығына байланысты былай бөлінеді:

- сұйықтықтық;

- жүк-мікбастық;

- деформациялық (түтікті серіппемен немесе мембранамен).
Дəлдік кластары бойынша манометрлер былай бөлінеді: 0,15; 0,25; 0,4; 0,6; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0 (сан мəні неғұрлым кіші болса, аспап соғұрлым дəлірек).

СИ — Паскаль (Па) жүйесіндегі қысымды өлшеу бірлігі, бір шаршы метрге (Н/м2) əсер ететін бір ньютон күшімен қалыптасатын қысымға тең.

кПа жəне МПа еселік бірліктері кеңінен қолданылады. (шаршы сантиметрге (кгс/см2) жəне шаршы метрге шаққандағы килограмм-күш (кгс/м2) сияқты бірліктерді пайдалануға болады, соңғы сан су бағанының миллиметріне (мм су бағ.) тең.
1.2.1. Манометрдің дəлдік кластары
Дəлдік класы деп манометрдің өлшеу диапазонына келтірілген ең жоғары рұқсатты қателігінің пайызбен өрнектелген шамасы аталады.

---

Өлшеу аспаптары екі негізгі санатқа бөлінеді.

1. Жұмыс құралдары - бұл технологиялық процеске тікелей қатысатын аспаптар.

2. Үлгілік аспаптардың мақсаты – жұмыс аспаптары көрсеткіштерінің дəлдігін анықтау.

Аспаптың дəлдік класы оның рұқсат етілген қателігімен байланысты. Қателік - бұл аспаптар көрсеткіштерінің нақты мəндерден ауытқу шамасы. Дəлдік класы аспаптың КНШҚ есептеу бойынша анықталады. Аспаптың негізгі рұқсат етілген келтірілген қателігі шекті рұқсат етілген абсолюттік қателіктен номиналдық шамаға пайыздық қатынаспен өлшенеді. Пайыз неғұрлым жоғары болса, аспап дəлдігі соғұрлым төмен жəне керісінше.

Үлгілік манометрлердің дəлдігі жұмыстық түрлеріне қарағанда анағұрлым жоғары. Бұл екі себеппен түсіндіріледі:

- жұмыс құралдарының сəйкестігін бағалауға арналған;

- үлгілік аспаптар, əдетте, зертханалық жағдайда жұмыс істейді, сондықтан олар сыртқы əсерлерден қосымша қорғау шараларын талап етпейтіндей жасалған.

Мысалы, серіппелі манометрлердің үш класы бар: 0,16; 0,25; 0,4.

Жүк-мікбасты манометрлерге қойылатын талаптар одан да қатаң: 0,05; 0,2.

Жұмыстық манометрлердің келесі дəлдік класстарына сəйкес болуы мүмкін: 0,5; 1,0; 1,5; 2,5; 4,0.

Манометрді жəне өлшеу əдісін дұрыс таңдау үшін ескеру қажет: біріншіден, өлшенетін шамалардың сипаттамалары; екіншіден, өлшеу дəлдігіне қойылатын талаптар; үшіншіден, жабдық жұмыс істейтін технологиялық шарттар.
Вакуумметрлер - сиретуді өлшейтін аспаптар (қысым атмосфералық шамадан төмен);

Мановакуумметрлер - артық қысымды да (60 бастап 240000 кПа дейін), вакуумметрлік қысымды да өлшейтін манометрлер; Əр түрлі құрылымдағы манометрлер 2.1 (а-е) суретінде көрсетілген.




Тарту күшін өлшегіш - өлшеу шегі минус 40 кПа дейінгі вакуумметрлер;

Тарту күшін-екпінді өлшегі - шектік өлшеу шамасы ±40 кПа аспайтын мановакуумметрлер.

Атмосфералық қысымды өлшейтін аспап барометр деп аталады.



Серіппелі аспаптар деп өлшенетін қысым серіппенің серпімділік күштерімен теңестірілетін, деформациясы қысым өлшемі болып табылатын аспаптар аталады. Бұл топқа серіппелердің (мембраналар, сильфондар, манометрлік түтіктер) түрі бойынша ерекшеленетін əртүрлі аспаптар жатады.

---

Смотрите также файлы

• Приобщение детей к миру художественной литературы.docx

• Ак Орда основа Казахского ханства.docx

• Трбие саатыны таырыбы Ыбырай Алтынсаринбалалар дебиетіні атасы Масаты Алашы стаз, лы аартушы Ыбырай Алтынсаринні мірімен, шыармаларымен оушыларды таныстыру..docx

• Мектебі Барлы оушы.docx

• Курсовая работа приобретение и прекращение права собственности оп 06 гражданское право 40. 02. 03 Право и судебное администрирование.pdf