Файл: 5дріс. ншісазгерлер Иса Байзаов, Майра Улиызы жне Нрлыбек Баймратлы Иса Байзаов.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.02.2024
Просмотров: 29
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Майра әндері қазақтың, соның ішінде Арқаның әншілік дәстүрінде көрінеді. Бұған күмән келтіруге әсте болмайды. Әрине, Майра шығармашылығын зерттеген ғалымдардың бұл мәселеге қоскан үлестерін жоққа шығаруға болмайды. А. Затаевич оның 13 әнінің ноталық мәтінін жариялаған болса, А. Жұбанов алғаш рет "Атым Майра" әнін қағазға түсірген.
Қалай болғанда да Майраның дауысы кең, әрі әсем болғаны анық. Ол классикалық емес, халықтық дәстүрде ән салған талант иесі. Соның арқасында ғана Майраның репертуарындағы 14 ән бүгінге жетті. Кейіннен бұл әндер оның «Қазақтың 500 әні мен күйі» жинағында жарық көрді. Сол жазбаларында Затаевич Майраның ауызша портретін және оның гармонның сүйемелдеуімен ән айтқанынан алған әсерін де әдемі жеткізе білді. Және ол төл орындаушының көрнекті әртістік қабілеттерін бірінші болып атап өтті.
Майра Уәлиқызының ғұмырбаяны қызықты кезендерге толы. Өмірінің әр жылдары ол Әміре Қашаубаев, Қажымұканмен кездесіп, соңғысымен жақын сырлас, пікірлес те болған керінеді. Осынын бәрі Майраның жеке өмірбаяны мен шығармашылық енбегін арнайы зерттеудің кажеттілігін көрсетеді. Сонда ғана оның қазақ мәдениетіндегі орны айқындалмақ.
Майра - әкесі Уәлидің отбасынан аман қалған жалғыз қыз болыпты. Бірақ ол тек қана Шамсуддиновтер отбасынын жалғызы емес, Арқадағы әншілік дәстүрдің жалғызы, тіпті қазақ халқының әншілік өнердегі жалғыз Майраға айнала білді. Сол себепті оның ән мұрасын бүкіл қазақ халқына ортақ қазына ретінде бағалаймыз.
«Майра» әні (басқа атаулары – «Убайра», «Райра», «Хару-раку-райра») ақындар өнерінің дәстүрінде жазылған музыкалық «автопортрет» түрі үлкен танымалдылыққа ие болды. Оның «Бақша» әні де әсем әуенімен, жүрекжарды махаббат поэзиясымен баурап, ән сөзінің классикасына енді. Майраның әндерін композитор Е.Г. Брусиловский «Қыз Жібек» операсында, А. Зілбер «Жаңғырған Қазақстан» симфониясында, Б.Байқадамов «Майра» хорында. Әнші-композитор Ә.Тәжібаев туралы «Майра» атты пьеса-поэма жазды. Қазіргі уақытта оның 20-ға жуық әні белгілі.
Халықтың әншіге деген сүйіспеншілігі оның есімін Павлодар мен Алматы қалаларында көшелерге беруден де аңғаруға болады. Сонымен қатар, Павлодарда Майра атындағы халық шығармашылығының мұражай-үйі құрылды.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінде жыл сайын аккордеон
, түймелі баян және баянда сүйемелдейтін Майра атындағы жас әншілердің халықаралық байқауы өтеді.
Ғ.Н атындағы Павлодар облыстық тарихи-өлкетану музейінде. Потанин Қояндық жәрмеңкесінің жарқын бейнесі - қолында аккордеоны бар Майра Шамсутдинованың панорамасын ұсынды.
2018 жылдың шілде айында Павлодарда Майра Шамсутдинованың қоладан жасалған ескерткіші ашылды.
Ақын-импровизатор Баймұратов Нұрлыбек 1887 жылы Павлодар облысы Май ауданында туған. Нұрлыбек ақын - Қазақстан халық ақындары ішіндегі өзіндік орны, өлең өрнегі, суреттеу мәнері бар әрі дауысты, суырыпсалма төкпелігімен аты бүкіл Қазақстанға танымал болған дарынды, ірі тұлға. Жасынан жалшылықта жүрген кедей Баймұрат егін кәсібімен айналасып, күн көрісті ойлаған. Ақынның ата-бабасы қазіргі Павлодар облысының Май ауданына қарасты Бозарал-Жалаңаш деген Ертіс бойындағы шағын қазақ ауылдарын мекендеген шаруа адамдары болған.
Ескіше де, жаңаша да сауатын ашқан. Н.Баймұратовтың өлеңдері 1924 жылдан бастап жарияланып тұрды. Абай, Әріп, Әсет шығармаларынан тәлім алды. Ауыз әдебиетінің үлгілерін жинап, насихаттаумен шұғылданды. Иса (1922), Нартай (1939), Маясар (1943), Төлеу (1944), т.б. ақындармен айтысты.
Ұлы Отан соғысының қаһарманы Төлеген Тоқтаровқа арналған «Ер Төлеген» (1945), азамат соғысын суреттеген «Қанды жорық» (1962) дастандары жеке кітап болып басылды. Шығармаларының жинағы 1957 жылы жарық көрді. Ақынға 1939 жылы Қаз ССР-нің Еңбек сіңірген өнер қайраткері атағы берілді. СССР Жазушылар Одағы мүшелігіне қабылданды. Қазақ ССР-ң Жоғары Кеңесі Құрмет грамотасымен марапатталған.
Пайдаланған әдебиеттер:
1. Әуезов М. Иса туралы //Байзақов И. Ақбөпе. – Астана, 2000. –367б.
2. Хасенов М. И.Байзақов ақындығы мен стильдік ерекшеліктері. Алматы, 1976. -176 б.
3. Әлімбаев М. Дауылды дүлдүл //Байзақов Иса. Құралай сұлу. Поэмалары мен өлеңдер. Алматы, 1971ж,
4. Ахметов З. Иса Байзақов – суырыпсалма ақындық өнердің классигі // Әдебиеттанудың өзекті мәселелері. Алматы, 2002. 77-б.
5. Нұрқатов А. Ақын мұрасы // Әдебиет және искусство. 1956. №10. -87-96бб.
6. Қирабаев С. Тасқын талант.//Егемен Қазақстан, 2000, 2-маусым, 3-бет.
7. Ыбырайым Б.Толқыны бұл өмірдің талайды ұрған //Қазақ әдебиеті 22.9.2000,10б.
8. Серғалиев М. «Құралай сұлу» поэмасының стилі мен тілі // Көркем әдебиет тілі. Алматы, 2006. 251-261бб.
9. Айтжан Б. Иса: «менің жаным – майданда, жауынгердей» //Жас Алаш №117. 2000, 5б.
10. Балтабай Ғ. Иса ақынның иірімдері // Астана ақшамы. 2000. 6-қаңтар.
11. Мұратова Г. Иса Байзақов өлеңдеріне лингвистикалық талдау //Хабарлар. Тіл білімі. Әдебиеттану. №3, 2000. 24-27бб.
12. Сүтжанов С. Өлең болып өрілген өмір // Айдын №3(9) 2006 3-5б.б
13. Бақраденова А. Мәтіннің интонациялық мәнерлілігіне лингвистикалық талдау (И. Байзақов шығармалары бойынша) //Республикалық конференция материалдары. Семей, 2005.
14. Уәлиқызы М. https://kk.wikipedia.org › wiki
15. Жұбанов А. Замана бұлбұлдары. – Алматы: Жазушы, 1976. – 340 б.
16. Қоңыратбаев Т. Қазақ музыкасының тарихы. – Алматы, 2011.
17. Байбатырұлы И. Өрт шалған жүрек: жыр кітабы. – Алматы: Атамұра, 1998. – 108 б.
18. Баймұратов Н. Қазына: өлеңдер мен поэмалар. – Алматы: Жазушы, 1982. – 240 б.