3. Ағзаның жалпы жұмысқа қабілеттілігін жоғарылату және гигиена дағдыларын қалыптастыру. Ол міндеттерді орындау үшін оқушылар күнделікті дене тәрбиесі жаттығуларын орындауы, оқу, демалыс, ұйқы, тамақтану тәртіптерін сақтауы қажет. Осы тәртіптерге бастауыш және орта сынып жасындағы кезеңнен бастап, үйретіп қалыптастыру керек, өйткені бұл кезеңдер – бала ағзасының қарқынды дамитын кездері.

4. Жынысына, мектептегі жас кезеңдеріне байланысты дене қасиеттерін дамыту. Бастауыш сынып жасындағы оқушылардың барлық дене қасиеттерін үйлесімді дамыту керек. Бірақ негізінен жылдамдық және қимыл үйлесімділігі, ептілікке басты назар аудару қажет болады. Орта сынып жасындағы балалардың жылдамдық қабілеттілігін және күш жылдамдылығын дамытуға баса көңіл бөлу қажет болады. Бірақ өте ширығып, ұзақ уақыт күш салатын жаттығуларды беруге болмайды. Жоғарғы сынып жасындағы оқушылардың күш жылдамдығы қасиетін дамытуға, жалпы және аэробты төзімділікті дамытуға көп көңіл бөлген дұрыс болады.

Білім беру міндеттері:

1. Өмірге қажетті қозғалыс іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру және жетілдіру. Оқушыларды қалыптастыру үшін керек қозғалыс іскерлігі мен дағдылары мынандай бес топқа бөлінеді (З.И. Кузнецов, 1968): 1) адамға кеңістікте қозғалуға көмектесетін қозғалыс іскерліктері мен дағдылары. Олар: жүру, жүгіру, суда жүзу, шаңғы тебу; 2) адам қозғалғанда оның денесін басқаруға керек дене қалпы мен тұрыстарының дағдылары. Олар: негізгі тұрыс, бастапқы қалып, әр түрлі дене қалыптары, тұрыстары, саптық жаттығулар және т.с.с.; 3) әр түрлі қозғалыстарды спорттық құралдармен орындау дағдылары. Олар: доптармен, секіртпелермен, батпандармен, гимнастикалық таяқтармен жаттығулар; 4) қол, аяқ қозғалыстарын дененің басқа мүшелерінің қозғалыстарымен үйлестіре, басқара білу дағдылары. Олар: аунап түсу, ілініп тұру, жоғары көтерілу, таяну, тепе-теңдік сақтау; 5) қолдан жасалған кедергілерден өтуді қамтамасыз ететін кешенді қозғалыстарды орындайтын дағдылар. Олар: тіреле секірулер, өрмелеулер, ұзындыққа және биіктікке секірулер;

2. Дене тәрбиесі мен спорт саласында керекті білімді қалыптастыру. Оқушылар төмендегілерді білуі керек: 1) дене тәрбиесі жаттығуларының ережелері мен жолдарын; 2) ағзаның негізгі жүйелеріне дене тәрбиесі жаттығуларының әсерін; 3) өз бетімен жаттығулар ережелері мен әдістерін; 4) дене жаттығулары сабақтары, жаттығулар кезіндегі өзін-өзі бақылаудың негізгі тәсілдерін; 5) жанұядағы дене тәрбиесінің рөлін;

Тәрбие беру міндеттері:

---

1. Дене тәрбиесі жаттығуларын саналы түрде демалу, жаттығу, жұмыс қабілеттілігін арттыру, денсаулықты нығайту кездерінде қолдану қажеттілігі мен біліктілігін тәрбиелеу. Дене тәрбиесі мен спорт маманына осы міндеттерді іске асыру үшін оқушыларға өз беттерімен жаттығулар жасауға жағдай жасау керек. Ол үшін: оқушылардың дене тәрбиесі мен спорт саласындағы білімділігін арттыру, дене тәрбиесінің қажеттілігіне деген бұлтартпас дәлелдермен оларды қаруландыру, өмірге қажет қозғалыс іскерлігі мен дағдысының негізгі техникаларын дұрыс орындауды, әдістемелік-ұйымдастыру шеберлігін қалыптастыру қажет болады. Оқушылар өздерінің жаттығуларын дұрыс құрастыра, жүктемені мөлшерлей білуі керек. Оларға дене қасиеттерін дамыту, тәрбиелеу әдістерін, өзін-өзі бақылау тәсілдерін қолдана білуді үйрету керек.

2. Психикалық үрдістерді дамытуға көмектесетін өнегелік, эстетикалық, жігерлілік, еңбек сүйгіштік, батылдылық қасиеттерін тәрбиелеу.

---

9.2. Мектеп жасындағы балалардың жас ерекшеліктеріне

байланысты дене дамуы мен дене дайындығы
Балалар мен жасөспірімдер 7 жастан 17-18 жас аралығында мектеп қабырғасында білім алады. Осы кезеңде олардың денсаулықтары нығаяды, дене келбеті, түзу тұлғасы, әр түрлі қимыл-қозғалыс шеберліктері қалыптасады, негізгі жан-жақты қасиеттері дамиды.

Ғалымдардың дәлелдеулерінше, осы кезеңдегі негізгі денсаулық белгісі – оқушылардың дене дамуы. Балалардың бойы мен салмағына қарап олардың өмір сүру жағдайы мен сыртқы ортаның бала ағзасына жағымды, жағымсыз әсерін білуге болады. Балалардың бойы мен салмағы олардың денсаулықтарын анықтайтын санитарлы-гигиеналық, дәрігерлік-қоғамдық көрсеткіш болып табылады.

Ғылыми-зеттеулердің нәтижелері бойынша, баланың бойы орташа көрсеткіштерден жоғары болса, оларды тұрақты дәрігерлік бақылаудан өткізіп, ағзасының жүктемеге төзімділігін тексеру қажет болады. Салмағы орта көрсеткіштерден артық болса оның ағзасында функционалдық өзгерістер, жүрек-қан тамыры жүйесі жұмысы нашар болуы мүмкін деп есептеледі. Осы жағдайларды сабақ кездерінде жүктемелер бергенде ескеру қажет.

Орта көрсеткіштерден бойы мен салмағы жоғары балалар мен жасөспірімдердің жүйке жүйелерінің қозу үрдісі тез болады, олар ашуланса көп уақыт сабаларына түсе алмай отырады. Ойын сабақтары, эмоциялық әсерлер көп пайда болатын кездерде, ондай оқушыларды мұғалімдер көбірек тынықтыруға тырысуы керек. Салмақтары өте аз оқушыларға тыныс алу, демалу кеуде бұлшық еттерін дамытатын жаттығуларды көбірек беру қажет болады.

Орыс ғалымдары Ю.П. Лисициннің (1996), Н.Н. Алфимовтың (1981, 1985), Ю.П. Высочанин және В.И. Шапошникованың (1999) еңбектері бойынша баланың бойы, салмағына байланысты дене дамуын бағалау кестесін ұсынып отырмыз (4,5-кестелер).

Балалар денесінің даму көрсеткіштері олардың дене көрсеткіштерімен тығыз байланысты. Денелері дұрыс дамыған балалардың көбінесе дене қуаты көрсеткіштері де жақсы болады.

Ресейдің дене тәрбиесі мен спорт мамандары Л.Б. Кофман, В.А. Кабачков, А.Н.Тяпин, Л.А.Захаров, Ю.П. Пузырь (Ж.К. Холодов, В.С.Кузнецов, 2003) 6-17 жастағы мектеп оқушыларынан жылына екі рет: қыркүйек, мамыр айларында алынатын, олардың дене дайындығы деңгейін көрсететін сынақ жаттығуларын зерттеп құрастырды. Осы көрсеткіштер бойынша оқушылардың дене қасиеттерінің даму деңгейін анықтап, келешек жұмыстарға өзгерістер енгізуге болады. Бұл стандарттық сынақ жаттығулары қарапайым және дене деңгейі туралы көп ақпараттар береді:

---

- 1000 м жүгіру. Сынақ жаттығуы төзімділік деңгейін анықтауға арналған;

- 10 м-ді 5 рет қайталап жүгіру. Спорт залда, алаңда 10 м өлшеніп, екі жақ шетіне кубиктер белгі ретінде қойылады. Оның биіктігі 15-20 см болады, жаттығушылар оны айналып жүгіреді. Оқушы мұғалімнің белгісімен 10 метрлік қашықтықты 5 рет жүгіріп өтеді. Сынақ жаттығуы жылдамдық және ептілікті бағалауға арналған;

- белтемірде тартылу (ер балалар). Сынақ жаттығуы қол мен иық деңгейінің күш төзімділігін бағалауға арналған:

- белтемірде салбырай асылу (қыз балалар). Сынақ жаттығуы қол мен иық деңгейінің статикалық күш төзімділігін бағалауға арналған;

- шалқалап жатқан қалыпта 30 сек бойы кеудені көтеру. Сынақ жаттығуы кеудені көтеру бұлшық еттерінің күшін бағалауға арналған;

- отырған қалыптан алдыға еңкею. Сынақ жаттығуы омыртқа мен жамбас-сан буынының икемділігін өлшеуге арналған.

Осы оқушылардың дене дайындығы деңгейін анықтау нормалары келесі беттерде 6-кестеде көрсетілген.

Қазақстан мемлекетінің шығыс өңірлерінде мектеп оқушыларына арналған, сол жердегі климаттық, әлеуметтік, экономикалық жағдайға сай дене дайындығы сынақ жаттығулары кейінгі жылдары тұрақты қолданылып келеді. Ол сынақ жаттығулары 7-кестеде.

- 3х10 м-ге қайталап жүгіру. Жылдамдық, ептілік деңгейін анықтау жаттығуы;

• 
  орнынан ұзындыққа секіру. Күш жылдамдығын анықтау жаттығуы;
  
• 
  30 метрге жүгіру. Жылдамдық деңгейін анықтау жаттығуы;
  

- нығызданған допты екі қолмен желкеден лақтыру. Қол, иық деңгейінің күшін анықтау жаттығуы.

Егер сынып оқушыларының 15% дене қасиетін анықтаудың бірнеше сынақтарын төменгі деңгейде тапсырса, дене тәрбиесі сабағының үрдісіне сол қасиеттерді дамыту туралы өзгерістер енгізу керек болады, жоғары деңгейде болса, сабақтарды оқу-жаттықтыру түрінде өткізіп дене қасиеттерін ары қарай дамыта береміз.

4-кесте. 16 жастағы ұл балалардың дене даму көрсеткіштері

Жасы	Көрсеткіш- тер	Төмен	Ортадан төмен	Орта	Ортадан жоғары	жоғары
	Бойы, см	99,1 төмен	99,1-108,0	108,0-120,3 (114,2)	120,3-127.9	127.9 жоғ
6	Салмағы,г	16, 500 төмен	16 500-17 900	17 900-22 100 (20 200)	22100-24 900	24 900 жоғары
7	Бойы,см	108,9 төмен	108,9-116,9	116,9-128,6 (122,4)	128,6-134,7	134,7 жоғ
	Салмағы,г	17 700 төмен	17 700-19 900	19 900-26 500 (23 200)	26 500-30 900	30 900 жоғ
8	Бойы,см	108,4 төмен	108,4-120,2	120,2-129,1 (124,3)	129,1-130,3	130,3 жоғары
	Салмағы, г	20, 400	20,400-22,500	22,500-25,600 (24 000)	25 600-26 100	26 100 жоғ
9	Бойы, см	119,5 төмен	119,5-124,5	124,5-134,5(129,6)	134,5-139,3	139,3 жоғары
	Салмағы, г	23,000 төмен	23 000-24900	24,900-28,100 (26 500)	28, 100-28 800	28 800 жоғ
10	Бойы, см	126,3 төмен	126,3-132,4	132,4-148,0 (140,5)	148,0-155,2	155,2 жоғ
	Салмағы, г	24 300 төмен	24 300-27600	27 600-37 900 (32 500)	37,900-43 800	43, 800 жоғ
11	Бойы, см	128,7 төмен	128,7-137,4	137,4-152,3 (144,8)	152,3-159,8	159,8
	Салмағы, г	26,200төмен	26,200-30, 100	30,100-41,900 (36 000)	41, 900-61 600	61, 600 жоғ
12	Бойы, см	137,4 төмен	137,4-143,4	143,4-160,2 (151,8)	160,2-170,1	170,1 жоғ
	Салмағы, г	27, 600 төмен	27,600-31 800	31,800-44,300 (38 100)	44, 300-53, 500	53, 500 жоғ
13	Бойы, см	136,1 төмен	136,1-145,5	145,5-166,6(156,0)	166,6-177,2	177,2 жоғары
	Салмағы, г	39, 300 төмен	39,300-47, 800	47 800-64-800 (56 300)	64, 800-73, 300	73, 300 жоғ
14	Бойы, см	142,0 төмен	142,0-151,2	151,2-170,7 (161,5)	170,7-179,7	179,7 жоғ
	Салмағы, г	28,681 төмен	28,681-34, 267	34 267-45 096 (39 618)	45, 096-50 752	50, 752 жоғ
15	Бойы, см	150,0 төмен	150,0-158,0	158,0-175,0(167,0)	175,0-182,0	182,0 жоғ
	Салмағы, г	39,300 төмен	39,300-47, 800	47 800-64 800 (56 300)	64, 800-73,300	73 300 жоғ
16	Бойы, см	162,1 төмен	162,1-167,0	167,0-179,3 (173,5)	179,3-185,0	185,0 жоғары
	Салмағы, г	46,600 төмен	46,600-54, 400	54 400-69 900 (62 200)	69, 900-77,600	77,600 жоғары

---

5-кесте. 16 жастағы қыз балалардың дене даму көрсеткіштері

Жасы	Көрсеткіштер	Төмен	Ортадан Төмен	Орта	Ортадан жоғары	Жоғары
6	Бойы, см	99,6 төмен	99,6- 106,5	106,5-119,8 (113,1)	119,8-124,0	124,0 жоғары
	Салмағы, г	16 00 төмен	16,00 -17, 500	17 500-21 600 (19 800)	21 600-25 100	21, 100 жоғары
7	Бойы,см	111,7 төмен	111,7-117,1	117,1-127,8 (122,3)	127,8-132,4	132,4 жоғары
	Салмағы, г	17 800 төмен	17, 800- 20, 000	20,00-26, 100 (23 000)	26,100-30, 700	30, 700 жоғары
8	Бойы,см	113,5 төмен	113,5-123,2	123,2-132,7(127,4)	132,7-135,0	135,0 жоғары
	Салмағы, г	21 900 төмен	21 900-23 300	23 300-28 000 (25 600)	28, 000- 28, 200	28, 200 жоғары
9	Бойы, см	119,5 төмен	119,5-126,6	126,6-137,0 (131,5)	137,0-139,9	139,9 жоғары
	Салмағы, г	26 800 төмен	26,800- 27, 300	27 300-32 800 (29 900)	32, 800-33 200	33, 200 жоғары
10	Бойы, см	129,0 төмен	129,0-133,9	133,9-145,0 (139,3)	145,0-152,5	152,5 жоғары
	Салмағы, г	24 200 төмен	24 200-29 600	29 600-33 600 (31 600)	33, 600-45 700	45, 700 жоғары
11	Бойы, см	132,5 төмен	132,5-138,2	138,2-154,2 (146,2)	154,2-161,0	161,0 жоғары
	Салмағы, г	25 500 төмен	25, 500- 30, 500	30 500-45 900 (37 500)	45, 900- 57, 500	57, 500 жоғары
12	Бойы, см	137,3 төмен	137,3-145,7	145,7-162,5 (153,1)	165,5-166,7	166,7 жоғары
	Салмағы,г	29 600 төмен	29,600-34 100	34 100-51 300 (42 800)	51, 300- 62, 400	62, 400 жоғары
13	Бойы,см	139,7 төмен	139,7-149,4	149,4-164,5 (156,6)	164,5-174,0	174,0 жоғары
	Салмағы,г	34, 700 төмен	34 700-39 700	39 700-56 500 (48 400)	56, 500- 70, 400	70 400 жоғары
14	Бойы, см	129,9 төмен	129,9-151,8	151,8-167,0(158,4)	167,0-171,6	171,6 жоғары
	Салмағы, г	36, 300 төмен	36, 300- 43, 400	43 400-59 400 (51 500)	59, 400- 66, 500	66, 500 жоғары
15	Бойы, см	150,0 төмен	150,0-155,0	155,0-167,0 (164,0)	167,0-174,0	174,0 жоғары
	Салмағы,г	39,300 төмен	39 300- 46, 900	46, 900-62, 300 (54 700)	62 300- 69, 900	69, 900 жоғары
16	Бойы, см	151,0 төмен	151,0-156,0	156,0-167,0 (162,0)	167,0-173,0	173,0жоғары
	Салмағы, г	41,800 төмен	41, 800- 48, 700	48 700-62 600 (55 700)	62, 600- 69, 600	69, 900 жоғары

---

Смотрите также файлы

• Задача 1 Министерством внутренних дел был издан нормативный акт, который в установленный законом срок после принятия был отправлен для регистрации в Министерство юстиции Российской Федерации, однако в регистрации нормативного акта было отказано..docx

• Правилам справедливы законы арифметики коммутативный, ассоциативный, дистрибутивный справедливы правила сложения, вычитания, умножения и деления столбиком.ppt

• Геометрические Приложения криволинейных интегралов.docx

• Танцы в жизни человека.docx

• Отчет по лабораторной работе 1 по дисциплине Объектноориентированное программирование.pdf