Файл: Реферат таырыбы Тщы су кздері мен шлдер Орындаан 1 курс студенттері Рустамов Ажол Ерзада Нргелді.docx
Добавлен: 19.03.2024
Просмотров: 8
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
| Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрлігі Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті |  | Министерство Образования и Науки Республики Казахстан Восточно-Казахстанский университет имени Сарсена Аманжолова |
РЕФЕРАТ
Тақырыбы: Тұщы су көздері мен шөлдер
Орындаған: 1 курс студенттері
Рустамов Ақжол
Ерзада Нұргелді
Өскемен 2022 жыл
Кіріспе
Табиғат байлықтарының қымбатты тірілерінің бірі - су. Тірі және өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен құбылыстардың адам тіршілігіне жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде, жер бетінің 77,5% - ын су алып жатыр. Су
қорларына - мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, мұздықтар, атмосферадағы ылғал кіреді. Су адамдар мен жануарлардың организміне еніп, онда болатын зат және энергия айналымына тікелей қатысады. Көптеген процестер тек сулы ортада ғана жүре алады. Белок суда пайда болған және осы ортада дами алады, ал белок тірі клетканың негізі болып
табылады. Жер бетіндегі биологиялық өнімдердің 43% - ын, ал оттегінің 50% - дан көбін мұхиттар мен теңіздер береді. Су қоры - халық байлығы, өкінішке орай жер бетіндегі тұщы судың қоры өте аз. Өзендер мен көлдердегі тұщы сулардың қоры, гидросфера ресурсының 1% -ға да жетпейді екен. Құрлық бетінің әр түрлі жерлеріндегі тұщы сулардың қорлары әр түрлі. Мысалы, Аляскада 1 адамға 2 миллион м3, Жаңа Зеландияда 100 мың м3, бұрыңғы
Кеңестер Одағында 18,3 мың м3, ал Қазақстанда 1987 жылы халық шаруашылығына жұмсалған судың жалпы мелшері 38 км3 -қа жетті. Орталық Азия республикаларының экономикасы үшін су ресурсы өткен ғасырдың орта тұсынан-ақ өзекті де өткір проблемаға айналғанын ескерсек, оның әлдеқашан халықаралық маңызға ие болғандығы анық. ТМД
мемлекеттері ішінде біздің еліміз өзен суымен өте төмен деңгейде қамтамасыз етілген. Географиялық жағынан барлық трансшекаралық - Ертіс, Сырдария, Жайық, Іле, Шу, Талас секілді өзендердің төменгі сағасында орналасқандықтан да болар, Қазақстан үшін бұл проблема күрделілігімен қатар, уақыт өткен сайын мүлдем жаңа түрге енетін құбылмалылығымен де қиындық туғызуда.
Шөл – ауа температурасы құбылмалы, жауын-шашын өте аз түсетін климат жағдайында қалыптасатын ландшафтың яғни жердің кедір-бұдырының бір түрі. Шөлде түсетін жауын-шашын мөлшерінен булану шамасы 7 – 30 есе артық болады. Шөлдердін шөлдердің даму, қалыптасу үрдістері, биологиялық жағдайлары да ұқас болып келетіндіктен, мысал ретінде Сахара шөлін алуға болады.
Негізгі бөлім
Тұщы су — минералдану дәрежесі 1 г/л-ден аспайтын табиғи су атауы, минералдануы 1%-дан кем су. Суды ұтымды пайдаланған жөн, бұл тұщы суға да, теңіз бен көлдер суына да тән ереже. Ұтымды пайдалану кезінде судың қалыпты айналымы сақталады және ол өздігінен сүзіледі. Бұл ретте тұщы судың мөлшері мен сапасы оңтайлы деңгейде қалып отыр. Осылайша, жер бетіндегі барлық тіршілік иелері судың қажетті мөлшерімен қамтамасыз етілген. Ал су ресурстарын ұтымды пайдаланбаған сайын пайдалануға жарамды су мөлшері де азайып, су тапшылығы туындайды. Су тым ластанып, жарамсыз болып қалады, ал тазартылған болса, тым баяу.
Тұщы суға да құрғау қаупі төніп тұр. Экожүйенің жалпы бұзылуына байланысты көлдер мен өзендер құрғайды. Бұл жерде орманды кесу маңызды рөл атқарады. Ормандар суды сақтап, тазартып, содан кейін оны табиғи су қоймаларына біртіндеп жіберуі керек. Шамадан тыс ағаш кесу мен орман өрттеріне байланысты планетада орман алқаптары күн санап азайып келеді. Ал бұл ауыз судың саны мен сапасына кері әсер етеді. Өз кезегінде таза су мөлшерінің азаюы флора мен фаунаның кедейленуіне ықпал етеді. Адамдарға су жетіспейді.
Су – Жердің бүкіл экожүйесінің негізгі элементі. Жер бетінде тіршіліктің болуы тұщы судың саны мен сапасына байланысты. Судың кең таралған ластануы планетадағы тіршіліктің біртіндеп жойылу қаупін төндіреді. Тұщы су тапшылығы жағдайын жақсарту үшін судың өзін де, жалпы табиғатты да мұқият өңдеу қажет. Ғаламшардың тағдыры адамдардың қолында. Ал жер бетінде тұщы су сақтала ма, тіршіліктің өзі сақтала ма, ол адамға ғана байланысты. Болашақ ұрпақтың өмір сүруге мүмкіндігі бола ма, әлде өлімге ұшырай ма, ол бүгінгі ұрпаққа байланысты.
Жер планетасы табиғи ресурстарға өте бай: мұнай, көмір, табиғи газ, асыл металдар. Адамдар бұл сыйлықтарды мың жылдан астам уақыт бойы пайдаланып келеді.
Олардың кейбіреулері өте жоғары бағаланады, оларды бағалайды, оларға мұқият және парасаттылықпен қарайды, кейде олар басқалардың қадірін де ойламайды және олар жоғалтқанда ғана бағалай бастайды.
Су өте қымбат - су, дәлірек айтсақ, тұщы таза су. Кішкентай өзендердің, көлдердің жоғалып кетуі, су объектілерінің ластануы туралы мысалдарды бәрі біледі, бірақ бұл қандай да бір себептермен толқулар тудырмайды. Көптеген адамдар судың құндылығы туралы ойламайды және оны жаңартылатын ресурс деп санайды. Бұл адасулардың аңғалдығы орны толмас зардаптарға әкелуі мүмкін. Қазірдің өзінде бүкіл халықтың 1/3 бөлігі тұщы су тапшылығын бастан кешуде және сағат сайын бұл мәселе жаһандық сипатқа ие болуда.
Дүние жүзіндегі судың мөлшері
Көпшілік бұл мәселенің неліктен пайда болғанын таң қалдырады, өйткені су көп. Шынында да, бүкіл планетаның беті 4/5 судан тұрады (бұл ең көп таралған қосылыстардың бірі, дүниежүзілік мұхиттардың көлемі шамамен 1,3300 миллиард текше метр суды құрайды). Бұл фактінің болуы адамдарға тұщы судың сарқылмайтындығына сенуге мүмкіндік береді. Бірақ, өкінішке орай, олай емес. Судың 97%-ы теңіздер мен мұхиттарда (теңіз суы тұтынуға жарамсыз) және 3%-ы ғана тұщы су. Бірақ жалпы көлемнің тек 1% ғана адамзаттың пайдалануына қол жетімді екенін атап өткен жөн.
Тұщы суадамдар мен планетамыздағы барлық тіршілік иелері үшін планетаның барлық су ресурстарының ең маңызды бөлігі болып табылады.
Тұщы суөмірдің қайнар көзі ғана емес, сонымен қатар оның барлық аспектілері бойынша өмір сүру сапасын көп жағынан анықтайды. Таза тұщы сумен қол жетімді көздердің болуы әрқашан планетамыздың кез келген аймағының және болашақта ғарыштың табысты дамуының маңызды шарттарының бірі болды. Таза тұщы су – денсаулық пен ұзақ өмір сүрудің қажетті шарты.
Тұщы су – бұл...
Оның қандай зат екенін қысқаша тұжырымдап көрейік - тұщы су.
Минералдану деңгейі 1 г/л немесе 0,1% жоғары емес табиғи табиғи сулар.
Тұщы су – адам ішуге және тамақ пісіруге жарамды, денсаулыққа зияны жоқ «таза су».
Геологиялық сөздік
Тұщы су — тұздылығы 1 г/л (г/кг) дейінгі барлық табиғи сулар; бикарбонат, сирек сульфат және өте сирек хлорид басым. Жер асты суларының минералдану дәрежесі бойынша жіктелуін қараңыз.
Геологиялық сөздік: 2 томда. - М .: Недра. K. N. Paffengolts және т.б. редакциялаған 1978 ж
Жер бетіндегі тұщы су ресурстары
Мұздықтар – 24 000 000 км 3 (жалпы қордың 85%-ы), 90%-ы Антарктика мұзында шоғырланған;
Жер асты сулары – 4 000 000 км 3 (14%);
Көлдер және басқа да тұщы су қоймалары – 155 000 км 3 (0,6%);
Топырақ ылғалдылығы – 83 000 км 3 (0,3%);
Атмосферада – 14 000 км 3 (0,06%);
Өзендер – 1200 км 3 (0,04%).
БарлығыЖердегі барлық тұщы судың жалпы көлемі 28 253 200 км 3 құрайды, бұл планетаның барлық суларының қорының 3% -нан аспайды.
Тұщы су көздері
Тұщы судың негізгі көздері:
Өзендер; көлдер; жасанды су қоймалары; Жер асты сулары: серіппелер; ұңғымалар; Артезиан ұңғылары; Атмосфера; Мұздықтар; Теңіз суын тұщыландыру жүйелері (адам жасаған жасанды көздер); Тұщы су – түрлері және классификациясы.
Құрамына қарай тұщы судың түрлері:
Гидрокарбонатты тұщы сулар;
Сульфатты тұщы сулар;
Хлоридті тұщы су.
Тұщы судың адам пайдалануына қарай жіктелуі:
ауыз су;
Тұрмыстық мәселелер;
Коммуналдық сулар;
Ауыл шаруашылығы ин-ди;
Өнеркәсіптік сулар.
Тұщы су – жаңартылатын ресурс...
астында жаңартылатын тұщы су ресурстарыпланетаның барлық өзендерінің жалпы ағыны болып табылады. Ресурстардың жаңартылатын деп аталу фактісі олардың мәңгілік екенін және болашақты ескермей, ойланбастан пайдалануға болатынын білдірмейді.
Адамның шаруашылық қызметі планетамыздың экожүйесін бұзады, нәтижесінде жаңартылатын су ресурстарының мөлшері азайып, олардың «тазалығы» бұзылып, тұтынуға жарамсыз болып қалады. Қазірдің өзінде планетаның көптеген өзендерінде барлық тіршілік иелері үшін қауіпті сулар бар. Блогымызда басқа жерде атап өткеніміздей, табысы төмен елдердегі «қорғалмаған» тұщы су көздерінің көпшілігінде адам қалдықтарының іздері бар.
Жаңартылатын тұщы су ресурстарын бөлу
Төменде біз mapsofworld.com сайтына сәйкес планетамыздағы ең үлкен жаңартылатын тұщы су ресурстары бар алғашқы он елдің тізімін тізімдейміз:
Бразилия – 8 233 км3;
Ресей - 4 498 км 3;
Канада – 3300 км 3;
АҚШ – 3 069 км 3;
Индонезия – 2838 км3;
Қытай – 2 829,6 км 3;
Колумбия – 2132 км3;
Перу – 1913 км3;
Үндістан – 1907,8 км3;
Конго ДР – 1283 км3.
Тағы да айта кетейік, тұщы су қоры да «статикалық қорлардан» тұрады, олардың көлемі тұрақтырақ, сонымен қатар олардың көптеген бөліктерінде құбылып, азаяды. Мәселен, мұздықтардың еру мәселесін бәрі жақсы біледі.
Қауіптер мен проблемалар
Жер бетіндегі тұщы су қорларына негізгі қауіп – өнеркәсіптік және тұрмыстық қалдықтар.
Адамдар үшін тағы бір жаһандық проблема – тұщы су қорының біркелкі бөлінбеуі. Кейбір аймақтарда артық, ал кейбір аймақтарда айтарлықтай тапшылық.
Таяу болашақта сумен қамтамасыз ету және тіршілікті қамтамасыз ету тұрғысында адамзат алдында тұрған екі негізгі міндет осы болса керек.
Су ресурстарын біркелкі бөлу мәселесін негізінен теңіз суын тұзсыздандыру арқылы шешуге болады, бірақ қазіргі уақытта бұл мәселені «дұрыс» шешетін технологиялар жоқ.
Дамыған елдерде тұщы судың ластануымен күрес белсенді түрде жүргізілуде, бірақ, өкінішке орай, әзірге табыссыз, мүмкін жаңа тұжырымдамалар, шешімдер мен жаңа технологиялар қажет.
Тұщы судың тазалығы қалай анықталады, оның белгілері қандай. «Таза су» ұғымының өзі уақыт өте өзгеріп, әртүрлі реңкке ие болады. Адам шығаратын барлық ластаушы заттарды, суда кездесетін барлық табиғи және табиғи емес бактерияларды былай қойғанда, судың тазалығы осындай өлшемдермен анықталады.
Тұщы судың тазалық критерийлері:
Судың қышқылдығы рН;
Судың кермектігі;
Органолептикалық – иісі, түсі және дәмі.
Тұщы суды судың агрегациясының барлық негізгі күйінде кездестіруге болады, сондықтан ол біздің бүкіл планетамыз үшін табиғаттағы су айналымы сияқты маңызды процеске белсенді қатысады. Теориялық тұрғыдан алғанда, су айналымының арқасында тұщы су қорлары үнемі толықтырылып отырады және белгілі бір тепе-теңдік сақталады. Бірақ бұл тек теориялық. Адамның агрессивті әрекетінің нәтижесінде, біріншіден, жоғарыда жазғанымыздай, судың жаһандық ластануы орын алады, ал экожүйе оларды табиғи жолмен тазартуға төтеп бере алмайды. Екіншіден, жаһандық жылыну салдарынан экожүйе бұзылып, су ресурстарының теңгерімсіздігі байқалады. Кейбір ғалымдар 100 жылдан кейін жаһандық құрғақшылық болады деп болжайды.
100 жылдан кейін құрғақшылықты күтуге болады, ал тұщы судың сапасына тікелей байланысты өмір сүру сапасы бүгінде төмендеп барады, сондықтан тұщы судың «тазалығы» мәселесі планетаның барлық тұрғындары үшін маңызды болып табылады. қазірдің өзінде «қазір және осында».
Қорытындылай келе, жағдайды жақсы жаққа өзгертетін немесе ең болмағанда қазіргі жағдайды тұрақтандыруға мүмкіндік беретін жедел шаралар қабылдау қажет екенін тағы бір рет атап өтейік.
Жердегі судың жалпы көлемінен адамзатқа қажетті тұщы су гидросфераның жалпы көлемінің 2%-дан сәл астамын немесе шамамен 28,25 млн км3 құрайды.
Шөлдер
Шөл – ауа температурасы құбылмалы, жауын-шашын өте аз түсетін климат жағдайында қалыптасатын ландшафтың яғни жердің кедір-бұдырының бір түрі. Шөлде түсетін жауын-шашын мөлшерінен булану шамасы 7 – 30 есе артық болады.
Шөл топырағы және грунтына қарай:
ертедегі аллювийлік жазықтың борпылдақ жыныс қабаттары үстінде қалыптасқан құмды шөл;
гипстелген құрылымды үстірт пен тау алды жазығындағы малтатасты және құмды-малтатасты шөл;
үстірттегі және тау алды жазығындағы гипстелген қиыршық тасты шөл;
аласа таулар және ұсақ шоқылардағы тастақты шөл;
жамылғысы сәл карбонатты саздақты жердегі саздақты шөл;
тау етегі жазығындағы ллссті шөл;
тау алды жазығы мен өзендердің ескі атырауларындағы саздақты тақыр шөл;
тұзды мергелдік және сазды аласа таулы өңірдегі саздақты-шөладырлы шөл;
тұзды құмтөбелер және теңіз жағалауындағы сортаң шөл болып бөлінеді.
Құрлықтың ішкі бөлігінде орналасу жағдайына қарай құрлықтық (Гоби, Такла-Макан, т.б.) және құрлықтардың батыс жағалауларында орналасқан жағалаулық (
