Файл: Дріс 3 Жыныспен тіркескен белгілерді тым уалауды задылытары. арастырылатын сратар.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 27.03.2024
Просмотров: 21
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
беліктерінің алмасуы кроссинговер деп аталады. Бөліктердің алмасуы төрт хроматидадан куралган бивалентп хромосомадагы екі хроматиданыц (гомологтыц ер жубыныц біреуі) узілуінен басталады, одан сон, олар узшу нуктелер^нде алмаса косылғаннан кейш мейоздың келесі фазаларында ер турлі гаметаларға ажырайды.
Гомозиготалы дарактыц (У\>ВЬ) б1ршцп хромосомасында V жене В.кт, екшпианде - V жене Ь гені орналасса, кроссин-говераз гаметалардыц екі типі ( УВ гендері жене уЬ - гендері бар) тузшедь Ал осы гендер арасында кроссинговер процесі болса, онда бул даракта тагы УЬ жене VВ гаметалары тузіледі
Кроссинговерсіз тузілген гамета кроссоверссіз деп, ал кроссинговер нетижесінде тузілген гаметалар кроссоверлі деп аталады. Кроссоверлі гаметадан пайда болган организм кроссовер-немесе рекомбинат деп аталады, ал хромосомалардыц айкасуы нәтижесінде алмаскан гендер рекомбинатты__ деп аталады. Сөйтіп, кроссинговер генетикалык өзгегіштіктің маңызды көзі болып табылады.
Жалпы хромосомалар айкасуының эр уакытта журетшш ес-керсек толык емес тіркесу организмдердщ барлык топтарында кецшен тараган, ал оныц дрозофила шыбыныныц аталык жынысында байкалмауы ережеден тыс, ете сирек кездесетің қубылыс. Будан баска толык тіркесу гендердің плейотропты эсерімен имитациялануы мумкін.
Хромосомалар мейоздыц пахинема стадиясында узынша келген қурылым болып керінеді. Гомологты жуптарда бірнеше хиазмалар тузілу мумкін. Буныцңезі мейоз кезінде жуп хромосомалар арасында тек дара кроссинговер емес, кос жене одан да курделі хромосомалар айкасуыныц журетшднш керсетеді.
Хромосомалар айкасуыныц жишп гендер арасындагы кашык-тыккд байланысты. Гендердщ аракэшыктыгы улгайган сайын
кроссинговер жишп арта туседі, ал гендер арасы жакындаган сайын, хромосомалардыц айкасуы темендейдь Осыган байланысты Морган гендер аралыгыныц кашыктыгын кроссинговер жишп аркылы табуга болатынын усынды: х=(а+с)/п і00 Мунда, х-гендерінің аракашыктыгы немесе кроссинговер жийлігі (%); а - бірінші кроссовер тобындагы дарактар саны; с- екінші кроссовер тобындагы дарактар саны: п- тэжхрибедеп урпактар саны. 1% кроссинговерге тец гендер аракашыктыгы морганидадеп те аталады.
4. Морганнын жас шәкіртерінің бірі - Альфред Стертевант өзінің дипломдык жумысын орындау кезінде кроссинговер жиілігі гендердің хромосома бойында тізбектеле орналасатындыгын керсетеді деп бірші болып уәж айтты. Уш ген арасындагы өзара катынасты зерттей келе ол бірінші мен екінші, екінші мен ушінші, бірінші мен ушінші гендер арасындагы кроссинговер жиілігі не олардьщ косындысына, не айырымына тен екеннің керсетті. А жене В гендерінің аракашыктыгы, мысалы, 17 морганидага, ал В мен С гендерінің аракдшыктыгы - 10 морганидага тен болса, онда А жэне С гендерінің аракашыктыгы АВ жэне ВС кдшыктыктардьщ косындысына (АС-АВ+ВС=27 морганида) не айырымына {АС=АВ-ВС=7) тец , Бул А,В жэне С тендері хромосомада пзбектелш орналаскан жагдайда гана мумюн. Ягни олардьщ хромосомада орналасуы бір тузудеп уш нуктенщ ара-кдшыктыгыньщ геометриялык зандылыгына сай келед1 Осы ереженің дурыстығын б1р хромосомада орналаскан кептеген ушпк гендерде журпзілген тексерулер делелдеді
Гендер арасындагы кроссинговер жишпнщ талдау аркылы хромосомалардын генетикалык картасы жасалды. Хромосомалардын генетикалық картасы ө дегеніміз гендердің хромосомадагы орналасу нуктелерінің улісі. Геннің хромосомадагы орнын табу ушің ең алдымен, оның кандай хромосомада орналасканын
аныктау керек. Бір хромосомада орналаскан гендер тіркесу тобынкурайды. ТТркесулер тобынын саны эр уакытга турдщ хромосомаларыньщ гаплоидты санына тен болады. Мысалы дрозофиладагы хромосомалардын гаплоидты саны мен пркесулер тобы 4-ке, койда - 27-ге, жылкыда - 32-ге тен.
Эдетте гендердщ аракдшыктыгын аныктау ушш бхр мезгшде ен аз дегенде уш ген арасындагы кроссинговер жишп есептелшедх. Триангуляция деп аталатын бул екі гендердің хромосомадағы орналасу тертібің аныктауга мумкіндігін береді
Кәзіргі кезде көптеген организмдер ушін хромосомалардын генетикалык картасы курылды. Дрозофиланьң, тышкдннын жене кейбір микроорганизмдердің генетикалык картасы толык жасалды, кейбір есімдіктер (хош шел буршак, жугері, кызанак) жэне адам хромосомалары генетикалык картасын қурастырылуы ойдагыдай іске асуда. Мал тулпегері хромосомаларынын картасын курастыру енді ғана басталды. Уй кояны мен тауыкгң кейбір хромосомалары карталанды.
Әдебиеттер
Дәріс 6
Жыныс генетикасы
Маңызды терминдер: аутосома, гомогаметалы, гетерогаметалы, диплоидты дарақ, фримартинизм.
Жыныс- организмнің белгілері мен қасиеттерінің ерекше жиынтығы жыныс, организмнің кез-келген басқа белгілері сияқты генетикалық жолмен анықталып, тұқым қуалайды.
Жануарлардың әр түрлі жыныстарын цитогенетикалық зерттеу олардың хромосомалар құрамында айырмашылық болатынын дәлелдейді. Айырмашылық хромосомалардың бір ғана жұбында байқалады, олар жыныс немесе гетерохромосомалар, кейде гомосомалар деп аталады. Ұрғашы және еркек жыныстардағы басқа бірдей хромосомалар аутосома деп аталады.
Сүтқоректі жануарларда ұрғашының кариотипі ХХ- әріпімен белгіленетін бірдей жыныс хромосомалардан тұрады. Еркекте жұп жыныс хромосомалардың бірі ұрғашылардікімен ұқсас (Х), ал екіншісі әдетте кішірек болады және У- әріпімен белгіленеді (ХУ). Бірдей жыныс хромосомалары (ХХ) бар жыныс гомогаметалы деп аталады, ал әртүрлі жыныс хромосомалары (ХУ) бар жыныс гетерогаметалы деп аталады.
Құста, көбелекте және кейбір қосмекенділер мен балықта жыныстың хромосомалық анықталуы керісінше: гомогаметалы жыныс болып еркек-ZZ, гетерогаметалы болып ұрғашы ZW саналады.
Ақырында гапло- диплоидия деп аталатын жынысты анықтаудың мүлде басқа механизмі ара мен құмырсқада кеңінен тараған. Бұл насекомдардың жыныс хромосомалары жоқ: ұрғашы (патша), және жұмысшы аралар- диплоидты дарақтар (2n=32), ал еркек аралар (трутеньдер)- гаплоидты (n=16).
Жыныс организмнің басқа күрделі белгілері сияқты, тек жыныс хромосоманың гендерімен ғана емес, сонымен қатар аутосомадағы көптеген гендердің әсерімен анықталады және оның дамуы сыртқы ортаның әсерінеде байланысты. Осыған байланысты, көптеген ғылыми деректер организмнің бисексуальдық немесе қосжыныстылық қабілетті екендігін дәлелдейді, яғни организм белгілі бір жағдайларда не ұрғашы не еркек жынысқа дамуы мүмкін. Ал, оның генетикалық тұрғыдан қосжыныстылығын кез-келген организмнің генотипі ұрғашы және еркек жыныстылардың гендерінен қалыптасатындығынан түсінуге болады. 1919 ж. К.Бриджес жынысты анықтаудың теңгерімдік (баланстық)теориясын ұсынды. Бұл теория бойынша дрозофиланың жынысы Х-хромосома саны мен аутосома (А) жиынтығы арасындағы арақатынаспен (Х/А) анықталады. Х/А=1 болса, қалыпты ұрғашының, Х/А=0,5 болған жағдайда қалыпты еркек шыбынның фенотипі дамиды, ал Х/А арақатынасы басқа шамаларға тең болған жағдайларда шыбын жынысының дамуы өзгереді.
Организмнің интерсексуальдығын ірі қарада кездесетін фримартинизм құбылысынан көруге болады.
Х және У немесе Z және W жыныс хромосомаларында тек белгілі бір жыныстың дамуын бақылайтын гендер ғана емес, сондай-ақ организмнің көптеген басқа белгілерінің де анықтайтын гендер бар. Гендері жыныс хромосомаларында орналасқан белгілері жыныспен тіркескен белгілер деп аталады.
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалау гендер аутосомада орналасқан белгілерден өзгеше. Мұндай тұқым қуалауда кәдімгі мендельдік арақатынас байқалмайды. Мұның негізгі себебі Х пен У және Z пен W хромосомаларының өзара мөлшерінің әртүрлі болуы ғана емес, сонымен қатар олардың генетикалық активтілігінің айырмашылығында қазіргі кезде Х және Z хромосомаларда орналасқан бірқатар гендердің У және W хромосомаларында жоқ болуы қағида ретінде қаралады.
Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау құбылысын алғаш рет Морган дрозофила шыбыны көз түсінің ұрпаққа тұқым қуалауын реципрокты будандастыру нәтижесін зерттеу барысында ашты. Реципрокты будандастыру дегеніміз- генотипі әртүрлі дарақтарды екі бағытта шағылыстыру: ♀Х(А) Х(А) x ♂ Х(а)У және
♀Х(а) Х(а) x ♂ Х(А)У
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауындағы тағы бір ерекшелік – еркек жыныс хромосомаларының ұрпаққа берілуі. Аналық шыбынның Х-хромосомасы келесі ұрпаққа кездейсоқ берілсе, аталық шыбынның Х-хромосомасы келесі ұрпаққа кездейсоқ берілсе, аталық шыбынның Х-хромосомасы тек ұрғашы ұрпаққа тұқым қуалайды. Сондықтан да Х-хромосомада орналасқан гендер анықтайтын белгілер айқас тұқым қуалайды. Хромосомалар диплоидты болғанымен гетерогаметалы еркек жынысты ген жалғыз күйде болады. Мұндай генотипі бар организм гемизигота деп аталады.
У хромосомада әкесінен тек ұлдарына ғана тұқым қуалайтын шиф. Беріледі. Бұл гаплоидтық тұқым қуалау деп аталады.
Бір ғана жыныста дамитын белгілер жыныспен шектелген деп аталады. Мысалы, құстың жұмыртқалағыштығы мен сүтқоректі жануарлар сүттілігінің гендері екі жыныста да болғанымен, аталған белгілер тек ұрғашыда байқалады.
Аутосомада орналасқан кейбір гендердің фенотипте байқалуы жынысқа байланысты, олар жынысқа тәуелді белгілер деп аталады.
Бұған мысал ретінде қойдың мүйізділігінің тұқым қуалауын алуға болады.
Әдебиеттер
7 дәріс
Жынысты анықтаудың баланстық теориясы
Маңызды терминдер бисексуалды, фримаринизм, анеуплоидия, полиплоидия, андрогенез, гиногенез
1. Организмнің интерсексуальдығын ірі қарада кездесетін фримартинизм құбылысынан көруге болады.
Х және У немесе Z және W жыныс хромосомаларында тек белгілі бір жыныстың дамуын бақылайтын гендер ғана емес, сондай-ақ организмнің көптеген басқа белгілерінің де анықтайтын гендер бар. Гендері жыныс хромосомаларында орналасқан белгілері жыныспен тіркескен белгілер деп аталады.
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалау гендер аутосомада орналасқан белгілерден өзгеше. Мұндай тұқым қуалауда кәдімгі мендельдік арақатынас байқалмайды. Мұның негізгі себебі Х пен У және Z пен W хромосомаларының өзара мөлшерінің әртүрлі болуы ғана емес, сонымен қатар олардың генетикалық активтілігінің айырмашылығында қазіргі кезде Х және Z хромосомаларда орналасқан бірқатар гендердің У және W хромосомаларында жоқ болуы қағида ретінде қаралады.
Гомозиготалы дарактыц (У\>ВЬ) б1ршцп хромосомасында V жене В.кт, екшпианде - V жене Ь гені орналасса, кроссин-говераз гаметалардыц екі типі ( УВ гендері жене уЬ - гендері бар) тузшедь Ал осы гендер арасында кроссинговер процесі болса, онда бул даракта тагы УЬ жене VВ гаметалары тузіледі
Кроссинговерсіз тузілген гамета кроссоверссіз деп, ал кроссинговер нетижесінде тузілген гаметалар кроссоверлі деп аталады. Кроссоверлі гаметадан пайда болган организм кроссовер-немесе рекомбинат деп аталады, ал хромосомалардыц айкасуы нәтижесінде алмаскан гендер рекомбинатты__ деп аталады. Сөйтіп, кроссинговер генетикалык өзгегіштіктің маңызды көзі болып табылады.
Жалпы хромосомалар айкасуының эр уакытта журетшш ес-керсек толык емес тіркесу организмдердщ барлык топтарында кецшен тараган, ал оныц дрозофила шыбыныныц аталык жынысында байкалмауы ережеден тыс, ете сирек кездесетің қубылыс. Будан баска толык тіркесу гендердің плейотропты эсерімен имитациялануы мумкін.
Хромосомалар мейоздыц пахинема стадиясында узынша келген қурылым болып керінеді. Гомологты жуптарда бірнеше хиазмалар тузілу мумкін. Буныцңезі мейоз кезінде жуп хромосомалар арасында тек дара кроссинговер емес, кос жене одан да курделі хромосомалар айкасуыныц журетшднш керсетеді.
Хромосомалар айкасуыныц жишп гендер арасындагы кашык-тыккд байланысты. Гендердщ аракэшыктыгы улгайган сайын
кроссинговер жишп арта туседі, ал гендер арасы жакындаган сайын, хромосомалардыц айкасуы темендейдь Осыган байланысты Морган гендер аралыгыныц кашыктыгын кроссинговер жишп аркылы табуга болатынын усынды: х=(а+с)/п і00 Мунда, х-гендерінің аракашыктыгы немесе кроссинговер жийлігі (%); а - бірінші кроссовер тобындагы дарактар саны; с- екінші кроссовер тобындагы дарактар саны: п- тэжхрибедеп урпактар саны. 1% кроссинговерге тец гендер аракашыктыгы морганидадеп те аталады.
4. Морганнын жас шәкіртерінің бірі - Альфред Стертевант өзінің дипломдык жумысын орындау кезінде кроссинговер жиілігі гендердің хромосома бойында тізбектеле орналасатындыгын керсетеді деп бірші болып уәж айтты. Уш ген арасындагы өзара катынасты зерттей келе ол бірінші мен екінші, екінші мен ушінші, бірінші мен ушінші гендер арасындагы кроссинговер жиілігі не олардьщ косындысына, не айырымына тен екеннің керсетті. А жене В гендерінің аракашыктыгы, мысалы, 17 морганидага, ал В мен С гендерінің аракдшыктыгы - 10 морганидага тен болса, онда А жэне С гендерінің аракашыктыгы АВ жэне ВС кдшыктыктардьщ косындысына (АС-АВ+ВС=27 морганида) не айырымына {АС=АВ-ВС=7) тец , Бул А,В жэне С тендері хромосомада пзбектелш орналаскан жагдайда гана мумюн. Ягни олардьщ хромосомада орналасуы бір тузудеп уш нуктенщ ара-кдшыктыгыньщ геометриялык зандылыгына сай келед1 Осы ереженің дурыстығын б1р хромосомада орналаскан кептеген ушпк гендерде журпзілген тексерулер делелдеді
Гендер арасындагы кроссинговер жишпнщ талдау аркылы хромосомалардын генетикалык картасы жасалды. Хромосомалардын генетикалық картасы ө дегеніміз гендердің хромосомадагы орналасу нуктелерінің улісі. Геннің хромосомадагы орнын табу ушің ең алдымен, оның кандай хромосомада орналасканын
аныктау керек. Бір хромосомада орналаскан гендер тіркесу тобынкурайды. ТТркесулер тобынын саны эр уакытга турдщ хромосомаларыньщ гаплоидты санына тен болады. Мысалы дрозофиладагы хромосомалардын гаплоидты саны мен пркесулер тобы 4-ке, койда - 27-ге, жылкыда - 32-ге тен.
Эдетте гендердщ аракдшыктыгын аныктау ушш бхр мезгшде ен аз дегенде уш ген арасындагы кроссинговер жишп есептелшедх. Триангуляция деп аталатын бул екі гендердің хромосомадағы орналасу тертібің аныктауга мумкіндігін береді
Кәзіргі кезде көптеген организмдер ушін хромосомалардын генетикалык картасы курылды. Дрозофиланьң, тышкдннын жене кейбір микроорганизмдердің генетикалык картасы толык жасалды, кейбір есімдіктер (хош шел буршак, жугері, кызанак) жэне адам хромосомалары генетикалык картасын қурастырылуы ойдагыдай іске асуда. Мал тулпегері хромосомаларынын картасын курастыру енді ғана басталды. Уй кояны мен тауыкгң кейбір хромосомалары карталанды.
Әдебиеттер
-
С.Ж. Стамбеков. Жалпы генетика. А., Ана тілі 1993. -
Б.К. Бегимкул Генетика А., 2000.
-
Ф.Айала . Кайгер Дж. Современная генетика I - III том М., Мир,1987 -
М.М.Гершензон, Основы современной генетики. Киев,1983
Дәріс 6
Жыныс генетикасы
-
Жыныстың анықталуы және тұқым қуалауы. Жыныстар арақатынасы. -
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауы. -
Жыныстың дозалық қайтарымы -
Жыныспен шектелген және жынысқа тәуелді белгілердің тұқым қуалауы.
Маңызды терминдер: аутосома, гомогаметалы, гетерогаметалы, диплоидты дарақ, фримартинизм.
Жыныс- организмнің белгілері мен қасиеттерінің ерекше жиынтығы жыныс, организмнің кез-келген басқа белгілері сияқты генетикалық жолмен анықталып, тұқым қуалайды.
Жануарлардың әр түрлі жыныстарын цитогенетикалық зерттеу олардың хромосомалар құрамында айырмашылық болатынын дәлелдейді. Айырмашылық хромосомалардың бір ғана жұбында байқалады, олар жыныс немесе гетерохромосомалар, кейде гомосомалар деп аталады. Ұрғашы және еркек жыныстардағы басқа бірдей хромосомалар аутосома деп аталады.
Сүтқоректі жануарларда ұрғашының кариотипі ХХ- әріпімен белгіленетін бірдей жыныс хромосомалардан тұрады. Еркекте жұп жыныс хромосомалардың бірі ұрғашылардікімен ұқсас (Х), ал екіншісі әдетте кішірек болады және У- әріпімен белгіленеді (ХУ). Бірдей жыныс хромосомалары (ХХ) бар жыныс гомогаметалы деп аталады, ал әртүрлі жыныс хромосомалары (ХУ) бар жыныс гетерогаметалы деп аталады.
Құста, көбелекте және кейбір қосмекенділер мен балықта жыныстың хромосомалық анықталуы керісінше: гомогаметалы жыныс болып еркек-ZZ, гетерогаметалы болып ұрғашы ZW саналады.
Ақырында гапло- диплоидия деп аталатын жынысты анықтаудың мүлде басқа механизмі ара мен құмырсқада кеңінен тараған. Бұл насекомдардың жыныс хромосомалары жоқ: ұрғашы (патша), және жұмысшы аралар- диплоидты дарақтар (2n=32), ал еркек аралар (трутеньдер)- гаплоидты (n=16).
Жыныс организмнің басқа күрделі белгілері сияқты, тек жыныс хромосоманың гендерімен ғана емес, сонымен қатар аутосомадағы көптеген гендердің әсерімен анықталады және оның дамуы сыртқы ортаның әсерінеде байланысты. Осыған байланысты, көптеген ғылыми деректер организмнің бисексуальдық немесе қосжыныстылық қабілетті екендігін дәлелдейді, яғни организм белгілі бір жағдайларда не ұрғашы не еркек жынысқа дамуы мүмкін. Ал, оның генетикалық тұрғыдан қосжыныстылығын кез-келген организмнің генотипі ұрғашы және еркек жыныстылардың гендерінен қалыптасатындығынан түсінуге болады. 1919 ж. К.Бриджес жынысты анықтаудың теңгерімдік (баланстық)теориясын ұсынды. Бұл теория бойынша дрозофиланың жынысы Х-хромосома саны мен аутосома (А) жиынтығы арасындағы арақатынаспен (Х/А) анықталады. Х/А=1 болса, қалыпты ұрғашының, Х/А=0,5 болған жағдайда қалыпты еркек шыбынның фенотипі дамиды, ал Х/А арақатынасы басқа шамаларға тең болған жағдайларда шыбын жынысының дамуы өзгереді.
Организмнің интерсексуальдығын ірі қарада кездесетін фримартинизм құбылысынан көруге болады.
Х және У немесе Z және W жыныс хромосомаларында тек белгілі бір жыныстың дамуын бақылайтын гендер ғана емес, сондай-ақ организмнің көптеген басқа белгілерінің де анықтайтын гендер бар. Гендері жыныс хромосомаларында орналасқан белгілері жыныспен тіркескен белгілер деп аталады.
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалау гендер аутосомада орналасқан белгілерден өзгеше. Мұндай тұқым қуалауда кәдімгі мендельдік арақатынас байқалмайды. Мұның негізгі себебі Х пен У және Z пен W хромосомаларының өзара мөлшерінің әртүрлі болуы ғана емес, сонымен қатар олардың генетикалық активтілігінің айырмашылығында қазіргі кезде Х және Z хромосомаларда орналасқан бірқатар гендердің У және W хромосомаларында жоқ болуы қағида ретінде қаралады.
Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау құбылысын алғаш рет Морган дрозофила шыбыны көз түсінің ұрпаққа тұқым қуалауын реципрокты будандастыру нәтижесін зерттеу барысында ашты. Реципрокты будандастыру дегеніміз- генотипі әртүрлі дарақтарды екі бағытта шағылыстыру: ♀Х(А) Х(А) x ♂ Х(а)У және
♀Х(а) Х(а) x ♂ Х(А)У
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалауындағы тағы бір ерекшелік – еркек жыныс хромосомаларының ұрпаққа берілуі. Аналық шыбынның Х-хромосомасы келесі ұрпаққа кездейсоқ берілсе, аталық шыбынның Х-хромосомасы келесі ұрпаққа кездейсоқ берілсе, аталық шыбынның Х-хромосомасы тек ұрғашы ұрпаққа тұқым қуалайды. Сондықтан да Х-хромосомада орналасқан гендер анықтайтын белгілер айқас тұқым қуалайды. Хромосомалар диплоидты болғанымен гетерогаметалы еркек жынысты ген жалғыз күйде болады. Мұндай генотипі бар организм гемизигота деп аталады.
У хромосомада әкесінен тек ұлдарына ғана тұқым қуалайтын шиф. Беріледі. Бұл гаплоидтық тұқым қуалау деп аталады.
Бір ғана жыныста дамитын белгілер жыныспен шектелген деп аталады. Мысалы, құстың жұмыртқалағыштығы мен сүтқоректі жануарлар сүттілігінің гендері екі жыныста да болғанымен, аталған белгілер тек ұрғашыда байқалады.
Аутосомада орналасқан кейбір гендердің фенотипте байқалуы жынысқа байланысты, олар жынысқа тәуелді белгілер деп аталады.
Бұған мысал ретінде қойдың мүйізділігінің тұқым қуалауын алуға болады.
Әдебиеттер
-
С.Ж. Стамбеков. Жалпы генетика. А., Ана тілі 1993. -
Б.К. Бегимкул Генетика А., 2000.
-
Н. П.Дубинин Горизонты генетики М.,Просвещение,1970 -
Н.П.Дубинин Общая генетика М., Наука,1986 -
Б.Льюин . Гены М.,Мир,1987 -
О.Солбирг. Популяционная биология и эволюция. М., Мир ,1982
7 дәріс
Жынысты анықтаудың баланстық теориясы
-
Организмнің бисексуалдығы -
Жынысты ерте анықтаудың генетикалық әдістері -
Партеногенез: қолдан және табиғи.
Маңызды терминдер бисексуалды, фримаринизм, анеуплоидия, полиплоидия, андрогенез, гиногенез
1. Организмнің интерсексуальдығын ірі қарада кездесетін фримартинизм құбылысынан көруге болады.
Х және У немесе Z және W жыныс хромосомаларында тек белгілі бір жыныстың дамуын бақылайтын гендер ғана емес, сондай-ақ организмнің көптеген басқа белгілерінің де анықтайтын гендер бар. Гендері жыныс хромосомаларында орналасқан белгілері жыныспен тіркескен белгілер деп аталады.
Жыныспен тіркескен белгілердің тұқым қуалау гендер аутосомада орналасқан белгілерден өзгеше. Мұндай тұқым қуалауда кәдімгі мендельдік арақатынас байқалмайды. Мұның негізгі себебі Х пен У және Z пен W хромосомаларының өзара мөлшерінің әртүрлі болуы ғана емес, сонымен қатар олардың генетикалық активтілігінің айырмашылығында қазіргі кезде Х және Z хромосомаларда орналасқан бірқатар гендердің У және W хромосомаларында жоқ болуы қағида ретінде қаралады.
