Күлтегін жыры

«Күлтегін» жырының авторы Түрік қағандығының бүкіл әлемді аузына қаратқан айбарлы да абыройлы дәуірін зор мақтаныш сезіммен жырлайды. Табғаш елінің алдауына көнген Түрік қағандығының бектері өзара араздасып, елдің ішкі бірлігіне көп нұқсан келтірді. Елде алауыздық туды. Түрік қағандығының іргесі шайқала бастады. Содан кейін Күлтегін батыр көп әскер жиып, түркі елін жаудан азат етуге кіріскені зор сүйіспеншілікпен суреттеледі. Түркі әскерінің оғыз, соғды, түргештерге, т.б. қарсы жүргізген шайқастары, ал Күлтегін батырдың шайқас алдындағы жекпе-жекке шығып, жауды ұдайы жеңіп отырғаны зор шеберлікпен бейнеленген.

Жырда Күлтегін түркі елінің «төрт бұрышындағы» барлық жауды жеңіп, елде тыныштық, бейбіт өмір орнатады. Ақын Күлтегіннің ерлігі туралы: «Бастыны – еңкейтті, Тізеліні – бүктірді», – дейді. Сөйтіп, жырда Күлтегін батырдың күллі түркі халқын тәуелсіз еткені әрі оны байлыққа кенелткені «Жалаңаш халықты тонды, Кедей халықты бай қылдым. Аз халықты көп қылдым. Тату елге жақсылык қылдым», – деп зор мақтаныш сезіммен баяндалады: «Күлтегін» жырының басты идеясы – түркі халқын ауызбірлікке, сыртқы жауға қарсы ұйымдасқан күреске, ежелгі ата-баба жолы мен салт-дәстүрін берік ұстауға үндеу болып табылады.

Білге Қаған ескерткіші

Ескерткіш Екінші Шығыс Түрік қағанатының атақты қағаны — Білге қағанға арналған. Көне түркі бітігіндегі “Білге қаған” деген сөздің мән-мағынасы — “білікті, билік-төрелікті ұстай білген, сұңғыла-білгір қаған” деген ұғымды білдіреді.   Білге қаған тұсында Екінші Түрік қағанаты терр. тұрғыдан кеңейіп бекіді, аса қуатты құдыретті империяға айналды. Бұл жайында Б. қ. е-нде кеңінен мәлімет берілген. Ескерткіште көшпелілердің “тәңрітекті түрік елі үшін” Бумын, Естемі,Білге Құтылық қағандары мен баїадүр, ақылгөй ерлерінің “ел-жер-тірлік” тұтастығын сақтау, қорғау, болашақ ұрпаққа жеткізу жолындағы ерліктері, мемл. ұлы істің бірегей мақсат-мүддесі шебер тілмен, тұжырымды да тиянақты түрде жазылып, тарихи оқиғалар уақыт желісімен баяндалып бәдізделген.

Бұл деректерде Білге қағанның ерлігі және түркі халықтарының даңқты жеңістері жайлы баяндалған. Мәтінде тайпалар арасындағы қақтығыстар мен жауынгерлердің шайқастары суреттелген. Ескерткіш о баста тасбақа жонына қойылып, күншығысқа қаратылған. Ол құлпытастан, тасбақа, тас мүсін, арыстан бейнелі мүсін және балбал тастардан тұрған. Қазіргі кезде ескерткіш қағандарды еске алатын граниттен жасалған адамдар мен аңдардың мүсінінен тұратын кешенге орнатылған.

---

• 
  Видеороликті көріп отырып, сұраққа жауап жазу
  
• 
  Сұрақтар:
  
• 
  1. 1893 жылы Күлтегін жырын кім ашты?
  
• 
  2. Ең алғашқы ашылған құпия сөздерді ата
  
• 
  3. Бұл ескерткіштер қай билеушлердің құрметіне арналған?
  
• 
  4. Күлтегін батыр туралы жыр авторы
  
• 
  5. Күлтегін жыры қанша топтамадан тұрады?
  
• 
  6. Әр топтаманың қандай элементтері бар?
  

• 
  Видеороликті көріп отырып, сұраққа жауап жазу
  
• 
  Сұрақтар:
  
• 
  1. 1893 жылы Күлтегін жырын кім ашты?
  
• 
  2. Ең алғашқы ашылған құпия сөздерді ата
  
• 
  3. Бұл ескерткіштер қай билеушлердің құрметіне арналған?
  
• 
  4. Күлтегін батыр туралы жыр авторы
  
• 
  5. Күлтегін жыры қанша топтамадан тұрады?
  
• 
  6. Әр топтаманың қандай элементтері бар?
  

• 
  Видеороликті көріп отырып, сұраққа жауап жазу
  
• 
  Сұрақтар:
  
• 
  1. 1893 жылы Күлтегін жырын кім ашты?
  
• 
  2. Ең алғашқы ашылған құпия сөздерді ата
  
• 
  3. Бұл ескерткіштер қай билеушлердің құрметіне арналған?
  
• 
  4. Күлтегін батыр туралы жыр авторы
  
• 
  5. Күлтегін жыры қанша топтамадан тұрады?
  
• 
  6. Әр топтаманың қандай элементтері бар?
  

№ 2 Видеоролик желісі бойынша қойылатын сұрақтар:

1-карточка

1. 
   1893 жылы Күлтегін жырын кім ашты?
   
2. 
   Ең алғашқы ашылған құпия сөздерді ата
   

1. 
   
   
   № 2 Видеоролик желісі бойынша қойылатын сұрақтар:
   
   2-карточка
   
   1. 
      Бұл ескерткіштер қай билеушлердің құрметіне арналған?
      
   2. 
      Күлтегін батыр туралы жыр авторы
      
   
   
   
   
   

№ 2 Видеоролик желісі бойынша қойылатын сұрақтар:

3-карточка

1. 
   Күлтегін жыры қанша топтамадан тұрады?
   
2. 
   Әр топтаманың қандай элементтері бар?
   

1-топ

2-топ

3-топ

Орыс сыныптарына арналған сөздік
Шегу қаған

№	Қазақ тіліндегі сөз	Орыс тіліндегі аудармасы
1	Қағанат	Каганат
2	Елші	Посол
3	Мойындау	Признать
4	Қарсылас	Противник
5	Құрылтай	Курылтай
6	Әскер	Войско
7	Талқандау	Разгромить
8	Жыл	Год
9	Тақ	Трон
10	Билік	Власть
11	Ел	Страна
12	Ресми	Официально
13	Жағдай	Положение
14	Бақылау	Контроль
15	Қабылдау	Принять
16	Орда	Столица
17	Солтүстік	Север
18	Саяси-экономикалық	Политико-экономический
19	Шекара	Граница
20	Батыс	Запад
21	Билеу	Править
22	Күшею	Усилить

---

Бумын қаған

№	Қазақ тіліндегі сөз	Орыс тіліндегі аудармасы
1	Дерек	Источник
2	Түрік	Тюрк
3	Тұңғыш	Первый
4	Мәлімет	Информация
5	Алғашында	Изначально
6	Шекара	Граница
7	Батыс	Запад
8	Тау	Гора
9	Өмір сүру	Жить
10	Тәуелді	Зависимость
11	Көсем	Предводитель
12	Басшылық	Власть
13	Жағалау	Берег
14	Ұлғаю	Простираться
15	Билеуші	Правитель
16	Жыл	Год
17	Елші	Посол
18	Кез, уақыт	Время
19	Саяси байланыс	Политическая связь
20	Нығайту	Укреплять
21	Үйлену	Жениться
22	Жағдай	Положение
23	Бедел көтеру	Повысить авторитет
24	Тас талқан етіп жеңу	Рагромить
25	Жеңіс	Победа
26	Атақ алу	Получить звание

---

Сұлу қаған

№	Қазақ тіліндегі сөз	Орыс тіліндегі аудармасы
1	Жыл	Год
2	Қарсылас	Противник
3	Билік	Власть
4	Жақ	Сторона
5	Қауіп төну	Грозить
6	Батыс	Запад
7	Шығыс	Восток
8	Көрші	Сосед
9	Қолбасшы	Военоначальник
10	Саясаткер	Политик
11	Достық қатынас	Дружеские отношения
12	Орнату	Утвердить
13	Ұл /қыз	Сын /дочь
14	Үйлендіру	Женить
15	Патша	Император
16	Күш	Сила
17	Ене бастау	Проникать
18	Бағыттау	Направить
19	Өз кезегінде	В свою очередь
20	Ислам діні	Исламская религия
21	Ұсыну	Предложить
22	Бас тарту	Отказаться
23	күрес	Борьба
24	Жалғастыру	Продолжить
25	Шайқас	Битва
26	Тікелей өзі қатысу	Участвовать самому
27	Ат қою	Называть
28	Орда	Столица
29	Қастандықпен өлтіру	Намеренное убийство

---

Орыс сыныптарына арналған сөздік (аудармасын жазу керек )

Күлтегін жыры

№	Қазақ тіліндегі сөз	Орыс тіліндегі аудармасы
1	Жыр
2	Бүкіл әлем
3	Абыройлы дәуір
4	Бейнелеу
5	Табғаш елінің алдауы
6	Өзара араздасу
7	Алауыздық туды
8	Әскер жиу
9	Азат ету
10	Қарсы жүргізген шайқастар
11	Жекпе-жекке шығу
12	Төрт бұрышы
13	Тыныштық және бейбіт өмір
14	Ақын
15	«Бастыны – еңкейтті, Тізеліні – бүктірді»
16	тәуелсіз еткені
17	Байлыққа кенелту
18	көп қылу
19	Тату елге жақсылык қылу
20	Ауызбірлік / салт –дәстүр

Білге қаған ескерткіші (аудармасын жазу керек )

---

Смотрите также файлы

• Спектры спектральный анализ. Спектральные аппараты Источники излучений Виды спектров.pptx

• Источники налогового права Ахмадуллина Индира пс212.pptx

• .docx

• Дисциплина Философия.docx

• Школа.docx