ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 18.10.2024
Просмотров: 7
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
| Мектеп: №4 облыстық мектеп -интернат Мұғалімнің аты-жөні: Бактыгереева Элеонора Исламовна Сынып: 5 | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың тақырыбы: | Бөлшектердің газ және сұйық тәрізді заттарда таралуы (диффузия) | |||||||||||||||||||||||||||||
| Оқу мақсаты: | 5.3.1.1.Бөлшектердің сұйық және газтектес заттарда таралуын түсіндіру. | |||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың мақсаты: | Сұйық және газтектес заттарда бөлшектердің таралуын анықтай алады. Барлық оқушылар орындай алады:Заттың күйлерін және денелердің атомдар мен молекулалардан тұратынын біледі. Басым көпшілігі орындай алады:Диффузия сөзіне анықтама бере алды.Диффузия құбылысының температураға тәуелді екендігін біледі. Кейбір оқушылар орындай алады: сұйықтар мен газтектес заттардағы диффузия жылдамдығын молекулалардың қозғалысына тәуелді екеніне күнделікті өмірден мысалдар келтіре алады. | |||||||||||||||||||||||||||||
| Бағалау критерийі | -заттардың 3 күйін ажырата алады. -Бөлшектер атом және молекулалардан тұратының біледі; - Диффузия қандай құбылыс екенін біледі. -Диффузия құбылысы температураға тәуелді екенін анықтайды. - Диффузия құбылысына өмірден мысалдар келтіре алады. | |||||||||||||||||||||||||||||
| Тілдік мақсаттар | Денелер молекулалар мен атомдар тұратындығын айтады. Диалогқа арналған тіркестер (айтылым) Заттың 3 күйі бар:
Диалогқа арналған тіркестер жазылым .......-бір зат бөлігінің өздігінен екінші зат бөлігіне ену құбылысы. Қатты дегеніміз.......... Тақырып бойынша терминдер
| |||||||||||||||||||||||||||||
| Пәнаралық байланыс | Физика, химия | |||||||||||||||||||||||||||||
| Алдыңғы білім | 4 сынып дүниетану пәнінен заттардың күйлері туралы білді. | |||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың барысы | ||||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың жоспар-ланған кезеңдері | Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері | Дереккөздер, ресурстар | ||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың басы | Ұйымдастыру. Оқушылармен амандасу. «Миға шабуыл» әдісі Дене және зат ұғымдары бірдей мағына бере ме? Олай болса сабағымыздың бүгінгі тақырыбы мен мақсаты қандай? | | ||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың ортасы | 1 -сабақ Заттардың күйлерін, бөлшектердің құрамы мен молекулалардың орналсу ретін анықтау. Берілген сөздерді екі топқа бөліңіз және топтарға атау беріңіз.
Bilimland.kz сайтынан тақырыпқа байланысты видеоролик көрсетіледі. Оқушылар видиеролик көру арқылы географиялық диктант орындайды Оқыту формасы: жеке жұмыс Әдісі: «Географиялық диктант» әдісі. . 1-қадамКөп нүктенің орнына керекті сөздерді қояды.
2-қадамСызбаны толықтырады. 
Заттардың күйлері мен құрамын анықтау тапсырмасын орындау барысында оқушылардың оқу мақсатын қалай игергендігін білу үшін «Үш М және Ә» кері байланыс жүргіздім. Оқушыларға сабақ барысында жақсы орындаған үш мәселені атап, сабақта олардың жұмысын жақсартатын бір әрекетке ұсыныс жасау ұсынылады. 2 – сабақ Диффузия құбылысына тәжірибе Оқыту формасы: топтық жұмыс. Ыдыстағы суға бірнеше тамшы бояғыш заттан тамызады. -Сендер не көрдіңдер? -Өз бақылауларыңды сипаттаңдар. -бақылаған тәжірибелерін қорытынды жасаңдар. (Оқушылар бояғыш заттардың бөлшектері қозғалып және су бөлшектерінің арасында таралатынына қорытынды жасау керек)  Әдісі: "Біз бәріміз біргеміз" әдісі бойынша топмүшелері тақта алдына шығып берілген тәжірибені талдайды. 1-қадам. Тәжірибе жасалынады. 2-қадам. Бояғыш заттардың бөлшектері сумен бөлшектерімен араласқанын анықтады. 3-қадам. Диффузия құбылысын анықтады.
Топтар 2 жұлдыз,1 ұсыныс әдісі арқылы бағалайды. 3 тапсырма. Диффузияның температураға тәуелділігі Оқыту формасы: жұптық жұмыс
«ВЕНН диаграмма» әдісі арқылы салқын су мен ыстық судағы айырмашылық пен ұқсастықты ажыратып жазды
1-қадам. Тәжірибе қандай күйлер арасында болып жатқанын біледі. 2-қадам. Диффузия құбылысын анықтайды 2-қадам. Температураға байланысты молекулалардың жылдамдығын анықтайды.
Нәтижесі:Температура артса, диффузия жылдам жүреді. Себебі: температура артса, молекулалардың қозғалыс жылдамдығы артады.  «Плюс-минус-қызықты» әдісі арқылы кері байланыс әдісін жүргіздім. Осы әдіс арқылы оқушылар тәжірибеден түйгенін жазады.
4 тапсырма. Газдардағы молекулалар қозғалысы Оқыту түрі: жеке жұмыс. Шөлмектің қақпағын ашады . Кейбір оқушылар хош иісті сезінгеннен кейін. -Балалар, сендер не байқадыңдар? (заттың иісі бөлмеге таратылды) -Бұл қалай болды және неліктен? (себебі хош иісті бөлшектер бөлмеге таралады) -Сендер қалай ойлайсыңдар, заттың қандай күйінде (газ немесе сұйық) молекулалардың таралуы тез өтеді? Неліктен, түсіндіріңдер? (Сұйықтықта бояу баяу таралады, ал иіс бөлмеде тез таралады) және оқушылардан болған өзгерісті түсіндірулерін сұраңыз. Диффузия ұғымын түсіндіреді. -Алдыңғы тәжірибені негізге ала отырып болжамдар, газдар мен сұйықтарда бөлшектер қалай орналасқан  Тәжірибе барысындағы құбылыстарды анықтау үшін «Ыстық орындық» әдісі арқылы аламын. 1-қадам. Тәжірибе қандай күйлердің арасында өтті? 2-қадам. Газдардағы молекулалардың қозғалысын анықтайды.. 3-қадам. Иістің таралу жылдамдығын есептейді.
«Серпілген сауал» арқылы тәжірибені сұрақтар арқылы талдайды. | Bilimland.kz сайт Тәжірибеге байланысты құрал-жабдықтар Оқулық | ||||||||||||||||||||||||||||
| Сабақтың соңы | Артқа бұрылыңыз да болашаққа қараңыз! 1 минут артқа бұрылыңыз Бүгін не білдіңіз? Бүгінгі сіз үшін қызықты да маңызды болған не? 1 минут болашаққа қараңыз Бүгінгі алған материалдарды өз тәжірибеңізде қалай пайдаланасыз? Әр тапсырма орындау барысында сабақтың өң бойында оқушыларды ынталандыру үшін және ішкі уәжін көтеру мақсатында (керемет, жарайсың) мадақтама сөздерін пайдаландым. | | ||||||||||||||||||||||||||||
1. Ауа тазартқыш немесе әтір;
2. Сұйықтардағы диффузия (су, марганцовка);
3. Броундық қозғалыс моделі;
4. Мәш, тары немесе бұршақ;
5. Микроскоп броундық қозғалысты бақылауға арналған;
6. Таблица «диффузия».
2.Қайталау (Отырған орындарында)
Физикалық диктант «Сенесің бе, сенбейсің бе?»
Оқушылар мәтінде дұрыс тұжырым болса «иә» дұрыс емес тұжырым болса «жоқ» деп жауап береді.
Физикалық диктант.
1. Зат көзге байқалмайтын, әрең бөлінетін ұсақ бөлшектерден құралған (жоқ)
2. Газды қыздырғанда көлемі ұлғаяды, сонымен бірге бөлшектердің өлшемдері де ұлғаяды. (жоқ)
3. Су бетінде жайылған май тамшысы кез-келген ауданды алуы мүмкін. (жоқ)
4. Су молекуласы, мұз молекуласымен бірдей (ия)
5. Атом молекулалардан құралған (жоқ)
7. Денені қыздырғанда көлемі кішірейеді. (жоқ)
8. Сұйық көлемі суынғанда кішірейеді, молекулалардың ара қашықтығы да кемиді.(ия)
9. Газ тығылғанда молекулалардың өлшемі кішірейеді. (жоқ)
10. Су молекуласы су буының молекуласынан өзгеше (жоқ)
11. Екі литрлік ыдыстағы газды төрт литрлік ыдысқа толтыруға болады. (ия)
12. Атом — заттың ең кішкене бөлшегі (ия)
13. Молекулада бірнеше атом болуы мүмкін. (ия)
14. Атом элементар бөлшектерден тұрады. (ия)
15. Молекулада бірнеше атом болуы мүмкін емес. (жоқ)
Балалар біз өткен сабақта «Заттың құрылысы» тақырыбын өткенбіз. Одан білетініміз:
1.Зат бөлшектерден тұрады. Ол молекулалар деп аталады. Бір заттың молекулалары бірдей болады. Молекулалар аралығында бостық болады.
2.Молекулалар үздіксіз қозғалады.
3.Молекулалар өзара әрекеттеседі.
— Сабақты әтір себуден бастаймын. Кім де-кім иіс сезсе орнынан тұрсын. Бір екі минуттан кейін бүкіл сынып оқушылары орындарынан тұрады. Олар әтірдің иісін қателеспей табады.
— Оқушылармен әңгімелесе отырып, мынадай қорытынды жасаймыз: Сұйықтық, әтір, буға (газға) айналады, газ молекулалары қозғалады; газ молекуларының жылдамдығы өте үлкен; Ауа құрамындағы газ молекулалары арасында бос кеңістік бар, молекулалар қозғалысынан заттар араласады.
Сұйықтардағы молекулалар қозғалысын қарастырайық:
— Столда екі биік стакан бар. Бірінде ыстық су, екіншісінде салқын су қойылған, екеуіне де қасықпен қант саламыз. Қайсысы дәмді, неліктен?
— Екі стакан алып, екеуіне бірдей калий ферманганатын (марганцовка ) саламыз. Сұйықтың түстері қалай өзгеретінін бақылаңдар.Қайсысында ыстық су бар? Неліктен?
Қатты денелерде молекулалар қозғалысын қарастыратын болсақ:
Түйісетін беттері мұқият тегістелген қорғасын мен алтынды бір — біріне беттестіріп, бірнеше жыл өткеннен кейін қарағанда олар 5 жыл ішінде бөлме температурасында, түйісіп тұрған алтын мен қорғасын бөлшектері бір — біріне 1 мм тереңдікке өтіп, тұтасып қалған екен.
Эксперименттерден жасалған қорытынды:
— ыстық суы бар стакандағы судың түсі тез өзгереді.
— ыстық шайда қант тез ериді.
— Заттардың араласуы молекуланың қандай қасиеттерін анықтайды?
— Диффузия неліктен пайда болады?
— Диффузияда молекулалармен көзге көрінбейтін процестер жүреді?
— Егер молекулалар қозғалмаса және олардың арасында бостық болмаса диффузия құбылысы байқалар ма еді?
Фронтальді эксперимент.
Диффузия құбылысын модельде демонстрациялау.
1. Стаканға мәш салу.
2. Мәштің үстіңгі жағына тары салу;
3. Тарының үстінгі жағына бұршақ салу;
4. Стаканды жәй шайқау (араластыру).
Эксперимент нәтижесінен кейін оқушылардың қорытындысы:
Диффузия құбылысы молекулалар өздігінен араласуы арқылы жүреді немесе біз өзіміз араластыру арқылы да жүреді, яғни молекулалар үздіксіз, бей- берекет қозғалады және бір- бірімен соқтығысады.
Егер сұйық молекулалар үздіксіз, ретсіз бейберекет қозғалатын болса, оның ішіндегі бояу түйіршіктері қайтер еді?
Бояу түйіршігін қоршап тұрған молекулалар үздіксіз бейберекет қозғалатындықтан бояу түйіршігіне соқтығысады, сондықтан бояу түйіршігінде бейберекет қозғалады. (Броундық қозғалыс моделін көрсету)
Мұндай бейберекет қозғалысты алғаш 1827ж. ағылшын ғалымы Роберт Броун (1773-1858) эксперимент жүзінде дәлелдеді. Ол өсімдіктердің сұйықтықтағы тозаңшаларын микроскопта бақылау барысында олардың үздіксіз және ретсіз қозғалыста болатынын көрді. Атомдар мен молекулаларға қарағанда «Үлкен дене» болып есептелінетін өсімдік тозаңшалары тынық сұйықта неге ретсіз қозғалыста болады?
Себебі ретсіз қозғалыстағы сұйық молекулалары, тозаңшаны жан-жағынан соққылайды. Ұсақ бөлшектердің (шаң-тозаң т. б.) ауа мен сұйықтардағы ретсіз қозғалуы броундық қозғалыс деп аталады.
Қатты денелерде, сұйықтарда жән газдарда диффузияның таралу жылдамдығы (оқушы айтады)
— Газдарда — өте тез қозғалатын молекулалар.
— Сұйықтар газбен салыстырғанда жылдамдығы аз молекулалар.
— Қатты дене — өз орнында өте баяу қозғалатын молекулалар.
3. Табиғатта және өндірістік практикада диффузияның маңызы.
— Диффузия салдарынан жер бетінде ауаның құрамындағы газдар біркелкі орналасқан.
— Өсімдіктер мен жан-жануарлардың қоректенуінде маңызы зор.
— Қызылшадан қант өндіретін қант заводтарында диффузия құбылысын пайдаланады.
— Компот жасау, тосап қайнату, көкөніс тұздау диффузия құбылысына негізделген.
— Қатты денелердегі диффузия құбылысы техникада қолданылады.
4
Ыстық, суық, жылы деген сөздер дененің жылулық күйін білдіреді. Дене жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама температура. Температура термометрмен өлшенеді (термометрдің түрлерін көрсету).
5.Бекіту. Неге екенін түсіндір
1. Шалшық су көлеңкеге қарағанда, күн көзінде тез кебеді.
2. Жуылған кір жел болса тез кебеді.
3. Қияр мен қызанақ салқын суға қарағанда, ыстық суда тез тұздалады.
4. Жуылған шаш салқын ауаға қарағанда, жылы ауада тез кебеді.
Ыдысқа құйылған піскен сүт бетінде біраз уақыттан кейін қаймақ пайда болады. Бұл сүт құрамындағы май, тамшыдан жиналып, сүт бетіне қалқып шығады. Қаймақ жылы бөлмеге қарағанда тоңазытқышта тез пайда болады.
6. Сабақтың қорыту
1. Молекула туралы не білдік?
2. Диффузия деген не?
3. Қандай денелерде диффузия жүреді.
7. Үйге тапсырма. § 9 оқуға (сұрақтарға жауап)
Эксперименттік тапсырма:
Сумен ыстық шәйді пайдаланып үйде диффузия құбылысын бақылау. Суы бар ұзын суға стақанға тамызғыштың көмегімен теменгі жағына қою шәйдің бірнеше тамшысын тамызыңдар. Біраз уақыт өткеннен кейін стақандағы судың түрі өзгереді. Ыстық және суық суы бар екі стакан алып, диффузия жылдамдығының температураға тәуелділігін анықтаңдар.
барлық заттар көзге көрінбейтін кішкентай бөлшектер - молекулалардан тұрады.
Молекула атомдардан тұрады. (грек тілінде «атомос» – бөлінбейтін).
Бір заттың молекуалары әрқашанда бірдей.
Молекулаларарасында бос орындар бар.
Атомдар мен молекулаларұдайықозғалыста..
Диффузия – сұйықтыңішіндегіжәнегаздардағымолекуланыңтаралуы.
Қиярнеліктентұздысуғасалғаннан
кейінбірнешекүнненкейінтұздалған
қиярғаайналды?
Әтіриісібөлмеге не себептентарайды? Бұлқұбылысненідәлелдейді?
Диффузиядеген не?
Газдарда, сұйықтардажәнеқаттыденелердедиффузияныңжүружылдамдығы, өтімділікауқымыбірдей бола ма? Не себептенденелердежоғарытемпературада диффузия тез жүреді?
Диффузияныңпайдасыма? Зияныше?
Диффузия құбылысынанзаттыңкөлемітуралы, оны құрайтынмолекулалар мен атомдардың ара қашықтығытуралықандайқорытындытуындайды?
Қыстыгүніөзен мен көлдіңбетінқалыңмұзбасқандасудағыбалықтардыңқырылыпқалатынынқалайтүсіндіругеболады?
Көкөністерді, азық-түліктітұздауқандайқұбылысқанегізделген?
Диффузияныңтемпературағабайланысы бар ма?
Дененіңтемпературасы мен оныңмолекулаларыныңқозғалысжылдамдығыныңбайланысы бар ма?
1Қайсысы физикалықдене?
а/ кесе, қарындаш, машина. ә/ әйнек, ағаш, кесе,
б/ шыны, фарфор, ағаш.
2. Қайсысызатқажатады?
а/ шыны, фарфор, ағаш. ә/ кесе, қарындаш, машина. б/ әйнек, ағаш, машина.
3. Заттарқаншатүрлікүйдекездеседі?
а/ 5. ә/ 3. б/ 2
4. Заттықұрайтынбөлшектер?
а/ су. ә/ молекула мен атом. б/ газ, су.
5. Молекулалар мен атомдардыңөзараараласуқұбылысы?
а/ диффузия құбылысы. ә/ байланысқұбылысы. б/ агрегаттыққұбылыс.
6. Массаныңөлшембірлігі?
а/ кг, гр. ә/ шқ, кг. б/ см, гр.
Диффузия[1](лат. dіffusіo – таралу, жайылу) – нақтылыденебөлшектерініңжылулыққозғалыстарғаұшырайотырып, солденеконцентрациясыныңселдіраудандарынақарайжылжуы; молекула олардыңжылулыққозғалысысалдарынаншекараласорналасқанәртүрлізаттардыңбір-бірінеөтуқұбылысы. Диффузия дененіңбүкілкөлеміндегі концентрация мөлшерініңбірте-біртетеңелуін, сөйтіпоныңбірқалыптысипаталуынқамтамасызетеді. Кейбірденелердіңөтешағынбөлшектеріғанаемес (атомдар, молекулалар, иондар), біршамаірітүйіршіктері де диффузиялыққасиеттіиемденуімүмкін.
Диффузия жылдамдығы температураға тікелейбайланысты, алайдабұл процесс газдарда өте тез, сұйықтардаодангөрібаяу, ал қаттызаттардаөтебаяуөтеді.[2]
Диффузия құбылысыбарлықагрегаттықкүйде, диффузияланатынзаттыңсолортадағышоғырлануытеңелгенгедейінжүребереді. Газ немесесұйықтыңмолекулаларыныңбірорыннанекіншіорынғаауысуыарқылыөзішіндедиффузиялануыөздік диффузия депаталады. Диффузияныңөтушапшаңдығы — диффузияланатынзаттыңтегінежәнеоныңқандайжағдайдаболуынабайланыстыанықталатыншама — диффузия коэффициентіменсипатталады. Диффузия коэффициентінің халықаралықбірліктержүйесіндегіөлшеубірлігі — м2/сек. Диффузия құбылысытабиғаттамаңыздырөлатқарады: атмосфераныңжербетінежақынорналасқанқабаттарындағыауақұрамыныңбіркелкіболуынаықпалетіп, өсімдіктердіңдұрысқоректенуінежағдайтуғызады.[3]