Файл: Емтихан билеті н 3 372022.docx

1. Әйелдің және ер адам генотиптері АаВbDd және АаВbYy боолса, қанша және қандай типті гаметалар түзіледі? Есептеп шығар.
2. Ақуыздың молекулалық массасы х=50 000

Тиісті генінің ұзындығын есептеңіз. (аминқышқылдың молекулалық массасы-100-ге тең 1 нуклеотидтің массасы-350-ге тең)

50 000:100=500 аминқышқылы бар

500:3=166,6 нуклеотид бар

166,6х0,34нм=56,6нм-ге
3. Әрбір 100мл қанда 14г гемоглобин бар. Орташа есеппен алғанда 1г гемоглобин 1,34 млн оттегін өзіне қосып байланысады. Қан адам денесін бір рет айналғанда қанша оттегін тасымалдайды?

Берілгені:

m(дене)=60 кг

қанның салмағы- 8%

C (Hb)=14 г әрбір 100 мл қанда

p-қан тығыздығы=1,050г/см³

С(О₂)= 1,34мг әрбір 1 г гемоглобинде

m(O₂)=?
Шешуі: 1 мл=1см³

1. 
   m (қан) 60кг х 0,08=4,8кг=4800 г
   
2. 
   V(қан)=4800 г : 1.050г/см³=4571см³=4571мл
   
3. 
   100 мл------14 г
   

4571 мл ------х г

4571мл х 14г

Х= = 639,9л

100 мл

4. 
   m(O²)=639,94(г) х 1,34 (мг/г)= 857,5 мг= 0,857 г
   

Жауабы: Қан адам денесін 1 рет айналғанда 0,857 г О₂ тасымалдайды

1. Популяцияда дальтонизммен ауыратын ер адамдар 0,08. Бұл ауру жыныспен тіркесіп тұқым қуалайтын рецессивті гендермен анықталады. Әйелдің үш генотипінің күтілу жиілігі қандай? Есептеп шығар.


2. Адам қанында гемоглобин 1 литрге шаққанда 160 грамм мөлшерде болады. Қанның 1 мл көлемінде 5,0 х 10 эритроцит болады. Эритроциттер цилиндр пішінді болады және оның ұзындығы 1,8 мкм, ал диаметрі 8,0 мкм деп есептейік. Цилиндр көлемі мына формуламен анықталады.

Гемоглобиннің молекулалық массасы-64500 дальтон. Осы деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Гемоглобиннің бір эритроциттегі мөлшерін анықтаңыз.

1литр=1000мл=160гр гемоглобин

160:1000мл=0,16х1мл=0,16гр

0,16:5х109=0,032х109

2. Бірэритроцитте гемоглобиннің қанша молекуласы бар.

0,032х10:64500дальтон=0,049х10

3. Бір эритроциттің көлемін табыңыз.

=3,14х16х1,8=90,432мкм
3. Көздері қара ерлі-зайыптылардың отбасында төрт бала бар. Олардың екеуінің көздері көк те, қан топтары І және ІV, ал екеуінің көздері қара да, қан топтары ІІ және ІІІ . Қара көзді белгіні аутосомалы -доминантты деп алсақ, осы отбасында қара көзді, І топты қаны бар баланың тууы мүмкін бе? Есепті шығар.

---

1.Жұмсақ бидай дақылының масағының қылтанақсыз болуы қылтанақтылыққа қарағанда, доминанттылық көрсетеді. Төмендегідей будандастырулардан алынатын өсімдіктердің генотиптері мен фенотиптерін анықтаңыздар:
2. Егер бүйрек тәулігіне 1700 литр қан өткізеді деп есептейік. Жасөспірім организмінде қан дене массасының 10%-ын құрайды. 50кг массасы бар жасөспірім бүйректерінен қанның қанша рет өтетінін есептеңіз.

50кг-100% 10х50

х-10% х=---------- =5кг

1700:5=340 рет өтеді . 100
3. Қан тобы І қыз, қан тобы ІІІ жігітке тұрмысқа шығады. Олардың балаларының қан тобы қандай болады? Есепті шығар.

1. Екі популяцияның генотиптері келесі жиіліктерден тұрады: бірінші – 0,24AA, 0,32Aa жəне 0,44aa; екіншісі – 0,33AA, 0,14 Aa жəне 0,53 aa. Даралар өздігінен тозаңдану жағдайында F5 даралардың генотиптерінің қатынасы қандай болады? Есептеп шығар.

2. Спортсмен 815 секунд ішінде 5000 м жүгіріп өтті. Егер спортсменнің жүрегі минутына 150 рет жиырылса, әр жиырылған сайын қанның 150см2 мөлшері шығарылады. Сонда спортсменнің жүрегі қанның қанша литрін өткізеді.

шешуі:
815сек=13,5мин

13,5мин х 150=2025 рет жиырылады

2025 х 150см³= 303750см³=303,75 литр қан өткізеді.

Жауабы:спортсменнің жүрегі 303,75 литр қан өткізеді.
3. Әкесінің қан тобы ІV, шешесі ІІ қан тобы бойынша гомозиготалы отбасындағы балалардың генотипін анықтаңдар.

1. Популяция ВВ генотипті 240 жəне Вb генотипті 260 даралардан тұрады. Осы популяциядағы геннің доминантты жəне рецессивті аллельдердің кездесу жиіліктері қандай? Есептеп шығар.
2. Теңіз шығанағындағы 30-ға жерге қос жақтаулы моллюскалар-мидияларды өсіру жоспарланып отыр. Егер мидиялар 1м2 жерге 20кг-ға дейін жиналатын болса, қандай өнім алуға болады? Шығанақта мидияларды өсірудің экономикалық және экологиялық маңыздылығын дәлелдеңіз.
3. Әке шешесінің біреуінің қаны І топқа, ал екіншісінікі ІІІ топқа жатады. Олардың бір баласы бар. Сол баланың қанының тобын және оның генотипін анықтау керек.

1. Мысалы, 5000 қойдан құралған популяцияда 2 соқыр қозы туылды. Кемістік рецессивті геннің əсері екенін пайымдау қиын емес, яғни соқыр қозылардың генотипі–аа. Харди-Вайнберг формуласы арқылы осы генотиптің отардағы жиілігін табамыз.
2. Ішінде топырағы бар кішкентай, аузы ашылған қораптың массасы 2кг болған. Бір жетіден кейін бұл қораптың массасы 1кг 850гр-ға төмендеді. Топырақ массасының өзгеруіне ең дұрыс түсініктеме беріңіз.

---

А) бір жетіден барлық микроорганизмдер өлді

Б) бір жеті су буланды

В) бір жеті ішінде топырақтан ауа ұшып кетті

Г) бір жеті ішінде барлық күрделі органикалық заттар ыдырады.
3. Сот процесінде алимент төлемегені үшін іс қаралып жатыр. Шешесінің қаны І топ. Ал баласының қаны ІІ топқа жатады. Баланың әкесі ретінде қаны ІІІ топқа жататын еркек болуы мүмкін бе? Әкесінің қаны қай топқа жатуы мүмкін екенін анықтаңдар.

1. Айталық қайсыбір популяцияда қан тобының мынадай жиіліктері байқалды дейік: А (ІІ қан тобы. Генотипті АА жəне АО) = 0,43 В (III қан тобы. Генотип ВВ жəне ВО) = 0,17 АВ (ІV қан тобы. Генотипі АВ) = 0,04 О (І қан тобы. Генотипі ОО) = 0,36
2. Тәулігіне бір қанқызы 100 өсімдік биттерін жояды. Оның аналығы жазғы уақытта 1000 жұмыртқа тастайды, ал әр личинка қуыршанықтануға дейін (40 тәулік) 1000 өсімдік битеріне дейін немесе 3000 личинкаларын жояды. Осы бір жұп қоңыздар мен олардың ұрпағы жазғы уақытта 90 күн ішінде қанша өсімдік биттерін жоятынын есептеңіз.

Шешуі:

1жұп қан қызы( )100х=9000х2=18000

1000 жұм х4000(1000жұм.+3000лич.)х40 күн=160 000 000

1000 х100х50күн=5 000 000

18000+160 000 000+ 5 000 000=1650 18 000өсімдікбиттерінжояды.

Жауабы:Осы бір жұп қоңыздар мен олардың ұрпағы жазғы уақытта 90 күн ішінде

1650 18 000өсімдікбиттерінжояды.
3. Ерлі- зайыптылардың екеуінің де қанының топтары гетерозиготалы ІІІ топ болған жағдайда , олардан ІІ және ІV жататын балалар тууы мүмкін бе? Есепті шығар


1. Альбинизмнің рецессивті генінің жиілігі шамамен 0,01- ге тең. Альбинизммен ауыратын адамдардың жиілігі – q2 =0,0001, яғни 10 мыңнан біреуі ауырады, ал гетерозиготалардың жиілігі 2 pqге немесе шамамен 0,02-ге (qa = √0,0001=0,01, рА=0,99 болса, Аа = =2 р q = 2 х 0,99 х 0,01 = 0,0198) тең болады.
2. Апалы -сіңлілі егіз қыздардың біреуінің қанының тобы ІІІ, азу тістері жоқ (шешесінен берілген), екіншісінің азу тістері бар, қанының тобы ІІ . Ата- анасының қан тобы ІV болған. Апалы- сіңлілі қыздар бір жұмыртқалы егіздерге жата ма, әлде әр түрлі жұмыртқалы егіздерге жата ма? Отбасы мүшелерінің генотипін анықтаңдар.
3. Популяцияда дальтонизммен ауыратын ер адамдар 0,08. Бұл ауру жыныспен тіркесіп тұқым қуалайтын рецессивті гендермен анықталады. Әйелдің үш генотипінің күтілу жиілігі қандай? Есептеп шығар.

1. Мысалы, 500 бас адай жылқысы гемоглобин локусы бойынша мынадай арақатынаста ажырады делік: 255АА:230АВ:15ВВ. Гемоглобин типінің тұқым қуалауына кодоминанттылық құбылысы тəн, яғни НbB жəне НbВ аллельдерін түзетін НbАА, НbАВ, НbВВ генотиптері фенотиптері бойынша бір-бірінен оңай ажыратылады. Сол себептен аллельдердің жиілігін (pA,qB) фенотиптер саны арқылы анықтауға болады.

---

2. Қара көзді (доминантты белгі) солақай (рецессивті белгі) еркек, көк көзді, оң қолымен жақсы пайдалана алатын әйелге үйленді. Осы семьяда көк көзді, солақай бала туды. Осы аталған адамдардың генотипі қандай? 
3. Екі оқушы коллекцияны қарап, скорпионға назар аударды. Біреуі оларды шаян тәрізділердің өкілі десе, ал екіншісі скорпиондар өрмекшіге жатады деп айтты. Екеуінің қайсысы дұрыс.

1. Әрбір 100мл қанда 14г гемоглобин бар. Орташа есеппен алғанда 1г гемоглобин 1,34 млн оттегін өзіне қосып байланысады. Қан адам денесін бір рет айналғанда қанша оттегін тасымалдайды?

Берілгені:

m(дене)=60 кг

қанныңсалмағы- 8%

C (Hb)=14 г әрбір 100 мл қанда

p-қантығыздығы=1,050г/см³

С(О₂)= 1,34мг әрбір 1 г гемоглобинде

m(O₂)=?
Шешуі: 1 мл=1см³

• 
  m (қан) 60кг х 0,08=4,8кг=4800 г
  
• 
  V(қан)=4800 г : 1.050г/см³=4571см³=4571мл
  
• 
  100 мл------14 г
  

4571 мл ------х г

4571мл х 14г

Х= = 639,9л

100 мл

• 
  m(O²)=639,94(г) х 1,34 (мг/г)= 857,5 мг= 0,857 г
  

Жауабы: Қан адам денесін 1 рет айналғанда 0,857 г О₂ тасымалдайды
2. Бір инфузория-туфельканың бір сағат ішінде әр вокуольде 30-ға жуық бактериясы бар. 60 асқорыту вокуольдерін түзетіні белгілі. Онда инфузория-туфелька бір тәулікте қанша бактерияны жоюы мүмкін.

Шешуі:

30х60=1800

1800х24сағ.=43200 бактерия жояды.

Жауабы:Онда инфузория-туфелька бір тәулікте 43200 бактерия жояды.
3. Адамда альбинизм белгісі аутосомалы рецессивті белгі ретінде тұқым қуалайды. Ерлі -зайыптылардың біреуі альбинос, екіншісі қалыпты. Осындай отбасында екі жұмыртқадан пайда болған егіздер дүниеге келген. Олардың біреуі альбинос та, екіншісі бұл белгі бойынша қалыпты. Келесі ұрпақта альбинизм белгісінің болу ықтималдығын анықтау керек.

1. Адам бір рет тыныс алғанда 3500 см2 ауаны жұта алады. Егер де адам минутына 17-20 рет тыныс алатын болса 1 сағат өкпе арқылы қанша оттегіні жұтып, көмірқышқыл газын шығарады?

Берілгені:

V=3500 см ²

T=1 сағат

F=16 мин

C(O₂)=21%

C(CO₂)=0,03%

Авагадро саны=22,4л/моль

Моль масса О₂ =32л/ моль

Моль масса СО₂= 44л/моль

V(CO₂)=? m=(CO₂)=?

V(O₂)=? m=(O₂)=?
Шешуі: V=3500см² х 16 мин^-1 х 60 мин = 3360000 см³ = 3360 л

V (О₂) = 3360 л х 0,21 = 705,6 л

m(О₂) = 705,6 л х 32г/моль : 22,4л/моль= 1009 г

V (CO₂

---

)= 3360 x 0,003= 1,008 л

m (CO₂)=1008 л х 44г/моль : 22,4 л/моль = 1,98 г немесе 2 г
Жауабы: 1 сағатта 705,6 литр немесе 1009 грамм оттегімен демалып, 1008 литр немесе 2 грамм СО₂ сыртқа шығарып отырады.
2. Адам қанында гемоглобин 1 литрге шаққанда 160 грамм мөлшерде болады. Қанның 1 мл көлемінде 5,0 х 10 эритроцит болады. Эритроциттер цилиндр пішінді болады және оның ұзындығы 1,8 мкм, ал диаметрі 8,0 мкм деп есептейік. Цилиндр көлемі мына формуламен анықталады.

Гемоглобиннің молекулалық массасы-64500 дальтон. Осы деректер негізінде келесі сұрақтарға жауап беріңдер.

• 
  Гемоглобиннің бір эритроциттегі мөлшерін анықтаңыз.
  

1литр=1000мл=160гр гемоглобин

160:1000мл=0,16х1мл=0,16гр

0,16:5х10⁹=0,032х10⁹

• 
  Бірэритроцитте гемоглобиннің қанша молекуласы бар.
  

0,032х10:64500дальтон=0,049х10

• 
  Бір эритроциттің көлемін табыңыз.
  

=3,14х16х1,8=90,432мкм
3. Баланың қан тобы І, ал оның қарындасыныкі ІV. Олардың ата- анасының қан топтары туралы не айтуға болады?


1. Адам денесінің салмағының 17% ақуыз құрайды. Ақуыз құрамындағы заттың көлемі 16%. 70 кг салмақтағы адам ағасындағы ақуыз. Құрамындағы азоттың үлесі қанша?

Берілгені:

m(дене)= 70 кг

ақуыздың саны =17%

ақуыздың құрамындағы

азоттың салмағы=16%

m(N)=?

Шешуі: 1) Адам ағзасында қанша мөлшерде ақуыз болады?

m=70 кг х 0,17= 11,9 кг

2) m (N₂)= 11,9кг х 0,16 = 1,90 кг
2. 192 аминқышқыл қалдығынан тұратын фермент егеуқұйрық бауырында бар деп есептейік. Бұл фермент 1140 жұп нуклеотидтен тұратын генмен анықталады

192х3=576 нуклеотид бар

1140х2=2280 нуклеотид :3=760 аминқышқыл

А) Бұл геннің экзондары қанша нуклеотидтен тұрады. 576 экзоннан тұрады.

Б) Бұл геннің интрондары қанша нуклеотидтен тұрады.

760-576=184 интрон

В) Осы геннің жалпы ұзындығын табыңыз.

2280х0,34нм=775,2 нанометр
3. Бактериялардың ДНҚ молекуласының фрагментінің ұзындығы 20,4 нм тең. Осы ДНҚ фрагменті кодтайтын ақуызда қанша амин қышқылы болады.

---