A=? Жауабы: 6кДж
9. Кедергілері 100 Ом және 300 Ом болатын екі шам электр желісіне тізбектей жалғанған. Шамдардың қайсысы артық және қанша есе артық қуат тұтынады?
Б ерілгені: Шешуі:
R₁=100 P=I²·R

R₂=300 P₁=I²·R₁

P₂=I²·R₂

P₂ : P₁=?

Шамдар тізбектей жалғанғандықтан ток күші екі шамда да бірдей.



Р₂=3Р₁; екінші шам 3 есе артық қуат тұтынады.


№22-жаттығу
1. Қыздыру шамы қосылып тұрғанда, оның қылы жоғарғы температураға дейін қызады. Не себепті электр тоғын жеткізіп тұрған сымдар салқын күйінде қалады?

Өткізгіштен ток жүргенде бөлінетін жылу мөлшерін Q=I·R·t формуласы бойынша анықтаймыз. Ток жүргенде шамнан қандай мөлшерде ток өтсе сол ток жеткізуші сымдарда да өтеді. Жылудың бөлінуі өткізгіш кедергісіне тәуелді. Жеткізуші сымдардың кедергісі шамның кедергісімен салыстырғанда ескермеуге боларлық. Сондықтан да жеткізуші сым салқын болады.
2. Қуаты 300 вт электр үтігінің күйіп кеткен спиралінің ¼-ін қысқартты. Осыдан кейін оның қуаты қандай болады?

Берілгені: Шешуі:

P=300 вт U=ConsA

R₂=3/4R₁
P₂=?

Жауабы: Р₂=400 Вт қуаты артады.
3. Өз пәтерлеріңдегі барлық қыздыру шамдары қосылған уақытта жұмсалған электр энергиясын есептеңдер.

Пәтерде барлығы 10 шам бар. Оның 5-уі 100 Вт-тан, 2-уі 150 Вт-тан 3-уі 40 Вт-тан.

5*100 Вт=500 Вт.

2*150 Вт=300 Вт

3*40 Вт=120 Вт

Барлығы 10 шам, жиынтық қуат

Р_ж=920 Вт

А=P·t=920 Вт/сағ.=0,92 кВт·са57
4. Электроплитаның күйіп кеткен сымын жөндеп, оны біршама қысқартты. Бұл электроплитаның жұмысына әсерін тигізе ме?

Әрине тигізеді. Сымның ұзындығы қысқарса, оның кедергісі кемиді. Олай болса тізбектен жүретін ток күші артады. Электр қыздырғыштарда бөлінетін жылу Q=I²·R·t. Ток күшінің квадратына тура пропорционал артады. Кедергінің кемуінен бөлінетін жылу мөлшерінен ток артқанда бөлінетін жылу анағұрлым мол болады.
5. Электроплита сымының кедергісін екі есе кемітіп, ал ток күшін екі есе арттырса, онда одан бөлінетін жылу мөлшері өзгере ме?

---

Б ерілгені: Шешуі:

R₁ Q₁= Q=



I

I₂=2·I₁




Q₁=? Q₂=? Жауабы: Q₂=2Q₁; 2 есе артады.
6. Электроплита 120 В-тық кернеумен жұмыс жасайды. Плита сымының кедергісі 80 Ом болса, онда 10 мин ішінде одан қанша жылу бөлінетінін есептеңдер.

Б ерілгені: Шешуі:

U=120 B

R=80 Ом

t=10 мин=600 c



Q=?

Жауабы: Q=108 кДж

№23-жаттығу
1. Мыс электродтары және CuSO₄-тің судағы ерітіндісі бар төрт электролиттік ванна 96-суретте көрсетілгендей тізбекке қосылған. Қай ваннада және қай электродта мыс бөлінеді?

Көрсетілген суреттегі №2,3 ванналар өзара параллель қосылған. Ал, 1 және 4-ші ванна алғашқы 2,3 ваннаға тізбектей қосылған тізбекті құрайды. 4-т ваннада да анод еріп таусылғанға дейін электролиз жүреді. Барлығында да мыс бөлінуі болады.


2. Электролит арқылы электр тоғы өткенде неліктен электродтарда зат бөлінеді және ығысады. Металл өткізгіштерден ток өткенде бұл құбылыс неліктен туындамайды?

Электролиттерден ток өткенде электр өрісінің әсерінен тұздармен қышқылдардың судағы ерітіндісіндегі заттар иондарға жіктеледі де электр өрісінің әсерінен бағытталған қозғалысқа түсіп электр зарядын тасумен қызметін атқарады. Теріс иондар анодқа оң иондар катодқа жетіп зарядтарын беріп бейтарап атомға ауысып қайтадан молекула түзеді. Түзілген молекула қайтадан иондану процесіне түседі. Бұл процесс электр өрісі тоқтағанға дейін жүреді.

---

Металл өткізгіштерде бұндай иондану жүрмейді. Металл өткізгіштерде электр тоғын тасымалдаушы басы бос еркін электрондар. Электрондардың қозғалу жылдамдықтары электролиттегі ионның қозғалу жылдамдығымен салыстыруға келмейді. Өте аз. Электр өрісінің әсерінен өріс бойынша бағытталып ығысқанының өзі электр тоғын тудырады. Сондықтан да зат бөліну процесі болмайды.
3. 97-суретте электролиттік ванна мен шам параллель қосылған. Егер ток көзін шексіз ұзақ жұмыс істейді деп есептесек, онда ванна мен шам арқылы да ток шексіз ұзақ өтеді. Бұл тұжырым дұрыс па?

Ток көзін тізбектен ажыратпасақ тізбектен ток жүру тоқталмайды. Жасаған тұжырым дұрыс электр өрісінің әсерінен иондану жүрсе катод пен анодқа жеткізген зарядтарын беріп бейтарап атомға айналып қайтадан молекула түзеді. Түзілген молекула қайта мондануға түседі. Осылайша процесс электр өрісі тоғарылғанға дейін жалғаса береді.
4. Тәжірибе кезіндегі тізбектегі ток күші 4А. Электролиз кезінде 20 минутта катодтан 1,5 г мыс бөлінді. Тәжірибелік мәліметтерге сүйене отырып, мыстың электрохимиялық эквивалентін анықта.

Б ерілгені: Шешуі:

I=4A=4 кл/с

m= 1,5 г=1,5·10^-3 кг

t=20 мин=1200c




K=?
5. Бұйымдарға күміс жалату үшін 15 мин бойына 5А токты пайдаланды. Осы уақыт ішінде күмістің қанша бөлігі жұмсалады?

---

Берілгені: Шешуі:
= 5А = 5 m = k · J · t =

t = 15мин = 900с = 1,118 · 10^-6 · 5 · 900 кг · кл · с =

к = 1,118 · 10^-6 = кг кл с

кл = 1,118 · 45 ·10^-4 кг =

^{___________________________} = 50,31 · 10^-4 кг = 0,005 кг

m = ? = 5 · 10^-3 кг

Жауабы: 0,005кг = 5 · 10^-3 кг
6. Тотыяйын ертіндісін электролиздеуде 50 мин ішінде 6 г мыс бөлінсе, онда жүріп өткен токтың күші қандай?
Берілгені: Шешуі:
t = 50мин = 3000с m = k · J · t;

m = 6 г = 6 · 10^-3 кг = = =

к = 3,94 · 10^-7 = • =

_________________

= ? = = = 5А

Жауабы: = 5А

№24-жаттығу

1. 101-суретте көрсетілген атомдардың валенттік электрондарының өзара орналасуы қандай шала өткізгіштікке ие?

1-санымен көрсетілгендер

4-валентті өткізгіш атомдары

2-санымен көрсетілген

3-валентті өткізгіш атомы. Осындай екінші элементті араластыру арқылы кемтік тік өткізгіштікті шығарып аламыз. 4-валентті атомдар өздерінің сыртқы қабатындағы бір-бір электрондарын беріп кемтік құрайды (босаған орвмдар).

2. 102-суретте металл мен шала өткізгіш кедергілерінің температураға тәуелділік графиктері берілген. Қай график металдың, ал қайсысы шала өткізгіштің қасиеттерін сипаттайды? Неліктен?

1-санымен көрсетілген сызық металл өткізгіштің кедергісінің температураға тәуелділігін сипаттайды Rt=Ro(1+2•8).

Яғни температура артқан сайын металл өткізгіштің кедергісі табиғатына сай артып отырады.

2-санымен көрсетілген шала өткізгіштің кедергісінің температураға тәуелділік сипатын көрсетеді. Температура жоғарылаған сайын кедергісі кемиді. Бұдан R≠0 болады, деуге келмейді.

---

3. Электролиттер мен шала өткізгіштердің температуралары артқан сайын неге ондағы кедергі шамасы кемиді?

Электролиттердегі заряд тасушы иондар мен шалаөткізгіштердегі босаған еркін электрондар температура жоғарылағанда олардың кинетикалық энергиясы тез артады.

Иондар мен электрондардың қозғалу жылдамдығы артқан сайын электр өткізгіштігі артады. өткізгіштіктің артуы кедергінің кемуімен сипатталады.
4. Қоспалық жартылай өткізгіштерде электрондық өткізгіштік қай жағдайда пайда болады?

Шала өткізгіштің атомы мен қоспа атомының валенттік байланысы үшін олардың сыртқы қабықшасында орналасқан барлық электрондар қажет болмайды. Осындай шала өткізгішпен қоспа атомының байланысына түспеген электрондар еркін басы бос электрондарға айналады. Сондықтан осы жағдайдағы өткізгіштікті электрондық қоспалық өткізгішке жатқызады. (атайды).

5. Шалаөткізгіштерде асқын өткізгіштік құбылысы байқала ма? Неліктен?

Шала өткізгіштерде өткізгіштің кедергісі R→O ұмтылғанмен «О»дік деңгейге жетпейді. Ең төменгі шамасы 10^-5 Ом-нан жоғарғы шамасы 10⁸ Ом-ға дейінгі аралықта болады. 10⁸10^-5 Ом.. Сондықтанда, асқын өткізгіштік байқалмайды.

№25-жаттығу.

1. 114-суретте түзу токтың магнит өрісі көрсетілген. Өткізгіштегі токтың бағыты қандай? А-нүктесінде өріс бар ма?

Бұл суреттегі магнит өрісінің күш сызықтарының бағыты кері бұранда бағытын, яғни бұранданың шығу бағытымен бағыттас. Олай болса токтың жүру бағыты сурет жазықтығынан бізге қарай бағытталған.

А-нүктесінде және одан арғы нүктеде де өріс бар. Ерекшелігі өткізгіштен қашықтаған сайын өріс кернеулігі әлсірей береді.

Е = к ;

2. 115-суретте кескінделген өткізгіштер токпен қалай әрекеттесе алады?

Түзу токтың магнит өрістері сағат тілі бағытымен бағыттас. 1-ші токтың магнит өрісі 2-ші токтың жасайтын магнит өрісіне ішкі жақта қарама-қарсы. Олай болса өткізгіштердің ішкі жағында бірін-бірі әлсіретеді. Ал, сыртқы жақтарында бағыттас. Олай болса, сыртқы жағында магнит өрістері бірін-бірі қуаттап күшейтеді. Сондықтанда екі тоғы бар өткізгіштер арасында өзара тартылыс күші пайда болады.
3. Магнит өрісінің қай қасиеті табиғатта магниттік зарядтардың бар екенін дәлелдейді?

Магнит өрісінің күштік сипаты жеңіл айналатын магнит тілшелеріне әсері арқылы байқалады. Табиғатта магниттік зарядтардың бар екендігін магнит дауылдары кезінде және жер қыртысында магнит өрісі күшті жерлерде магнит тілшелерінің ерекше ерекшеліктер көрсетуі. Навигациялық жағдайларда да компас тілшелерінің көрсету бағытын дұрыс көрсетпейтін жағдайға келуі.

Магнит өрісінің тағы бір көрініс табуы оның тағы бар өткізгішке күштік әсері.
4. Адам қолында зарядталған өткізгішті ұстай отырып, қозғалмайтын осьтің айналасында айналады. Адамға қатысты магнит өрісі пайда бола ма?

Жауап: болмайды. Қолындағы болмашы зарядталған дененің бойындағы заряд адам денесіне берілгенде (сіңірілгенде) адам денесі еледліктей дәрежеде зарядталмайды. Сондықтанда адамға қатысты магнит өрісі болмайды.
5. Бала қолына зарядталған шарды ұстай отырып әткеншек тебеді. Зарядталған шар балаға қатысты магнит өрісін тудыра ма?

Жауап: жоқ. Бұлда 4-сұрақтың бір көрінісі.
6. Газбен толтырылған кеңістікте магнит өрісінің болмайтындағы белгілі болса, онда осы газда иондар жоқ деу орынды ма?

Жауап: Орынсыз. Газда иондар бар. Иондар жалпы алғанда «оң» және «теріс» иондар саны бірін-бірі теңестіреді де жалпы алғанда нейтраль күй кешеді. Қанша молекула иондалса, сондай мөлшерде қайта молекула түзіледі. Сондықтан газды кеңістік-электрлік нейтраль күй кешеді.

№26-жаттығу

1. 120-суретте көрсетілген шарғының магниттік полюстерін токтың бағыты бойынша анықтаңдар.

Бұранда ережесі негізінде магнит өрісінің бағытын анықтай отырып магниттік полюс жерінде көрсете аламыз.

Жазықтың бетімен салыстырғанда оң жағы солтүстік те, сол жағы оңтүстік полюсте орналасады.

2. 121-суретте көрсетілген тоғы бар контурдағы магнит тілшесі қалай бағытталады?

3. Электромагниттің әрекеті кәдімгі магниттің әрекетімен қалай ерекшеленеді?

Жауап: Кәдімгі магнит магниттік қасиетін тұрақты сақтайды. Электромагнитте – магниттік қасиет тек электр тоғынан тізбекте бар кезінде ғана бар. Токтың жүруі тоқталса магниттік қасиетте тоқталады. Яғни магниттік қасиеті электр өрісінің бар жоғына тәуелді.

4. Электромагниттің көтеру күшін қандай тәсілдермен реттеуге болады? Мұндай электромагниттің мүмкін болатын сызбасын сызыңдер (тізбегінің).

Электромагниттің көтеру күшін реттеудің бірнеше тәсілдері бар:

1. Катуликаның орам санын арттыру.

2. Арасына салынатын темір өзектің өлшем бірліктерін арттыру.

3. Берілетін ток күшін арттыру

4. Қосылатын ток көзінің кернеуін өзгерту.
5. Қарапайым электромагниттік реленің сызбасын сызыңдар.

Есік ашылған кезде реле қосылады да шам жанады. Есік жабылғанда тізбек ажыратылып, шам сөнеді. Мәселең: үйде, автомашинаның есігі ашылғанда машина салонындағы шам жанады.

6. Реле, термометр және автоматты түрде дабыл қағатын қоңырау көмегімен шектік температураға жеткені туралы хабар беретін құрылғыны ойлап бап. Осындай құрылғының сызбасын сыз.
№27-жаттығу

1. Найзағай түскенде сол жерге жақын маңдағы электр өлшеуіш аспаптары істен шығады. Осы құбылыстың себебін түсіндіріңіз.

Жай түскен аумақтың біршама ауданына орналасқан орындағы қойылған өлшеуіш құралдардың күйуіне құралдың есептелінген кернеуінен бірнеше есе артық кернеуде негізгі токтың жүру бағытына кері бағытта токтың жүруі себепкер болады. Оның себебі: барлық электр желілерінің «О»-дік сымдары жермен қосылған. Сондықтанда жермен қосылған өткізгіш арқылы мольдік сыммен үлкен токтың жүруі.

2. Магнит өрісіне, орналасқан раманы қандай жағдайда айналдыру жеңіл:

Рама тұйықталмағанда жеңіл айналады. Бұл жағдайда күш тек осьтегі үйкеліс күшін жеңуге ғана жұмсалады. Рама тұйықталғанда рамадан өткен токтың жасайтын магнит өрісі мен статикалық магнит өрістерінің әсерлесу күштерін жеңу керек.

3. Тұрақты ток өтетін өткізгіштердің тұйық орамына жарғы орнатылған. Жарғыны жылжытқанда да және оның болат өзегін альт тастағанда да онда неге ток туындайды?

Жауап: Тұрақты токқа қосылған шарғы ешқандай қозғалысқа келмесе онда жарғыда ток болмайды. Егерде жарғы орнынан қозғала бастаса ток пайда болады. Бұл жағдайда магнит өрісін жарғының орамы қиып өтеді. Электромагниттік гидукция заңы негізінде негізгі токқа кері бағытта ток өнеді.
4. Күн көкжиектен батқанда неге бірден қараңғы түспейді?

Күннен тараған сәуле күн көкжиектен төмен түскенмен ымырт жабылғанша жарықталынып тұруы жердің атмосфера қабатындағы түрліше майда бөлшектермен су буының тамырлары арқылы біршамасы шағылып, біршамасы сынып шашыранды сәулелер түрінде жер бетіне оралудың нәтижесінде күңгірт жарық болып тұрады. Жер өз осінен айнала отырып бірте-бірте қараңғылық аймаққа суына толығымен шағылған және сынған сәуленің таралу аймағынан өтеді. Бұл, нағыз-түн.

Жарық шоғы жазық айнадан шағылғанда қалай өзгереді?

Жарық шоғын жазық айнадан шағылдырудың 2 түрын қарастырайық.

а) Күн және аспан денелеріне келген сәулелер шоғы.

Шағылған сәуле мен түскен сәуленің жарық айна. Былығы бірдей. Себебі параллель сәулелер шоғы.
Шағылған сәуле түскен сәуледен көмескі таралу бұрышы үлкен айна.
№28-жаттығу

1. Ылғал денелердің түсі неліктен құрғақ заттарға қарағанда анағұрлым анық нақты қаныққан түрде көрінеді?

Жауап: Ылғал денелердің бетіндегі су тамшылары түскен жарықты жақсы айнала шағылдыруының нәтижесінде дене бетінен шағылған сәуле қанық болады. Құрғақ кезінде түскен сәуленің көпшілік бөлігі денеде жұтылады да шағылатын сәуле кемиді. Сондықтанда көмескі, солғын көрінеді.

2. Көз әйнекті сүрту үшін неге оны дымқылдайды? Ылғал кепкенше әйнек бетінен жарықтың шағылуы біршамаға азаяды. Оның себебі неде?

Жауап: 1. Ылғалдау себебіміз, әйнек бетіне тұрған шаң тозаңдарды алу жеңілдеу үшін. Оның үстіне құрғақ күйде сүртсек шаң тозаңдар сүрту кезінде әйнек бетіне өте майда іздер қалдырады. Ондай сызаттар бірте-бірте көбейе әйнек бұлыңғыр тартады. Әйнек кепкенше жарықтың өтуі нашарлауы шыны бетіне жұқа су қабаты табылады да жарықтың өтуіне біршама кері ықпал жасайды. Қосымша бір физикалық орта түзіледі. Ауа-су-шыны-ауа. Бізге керегі ауа-шыны-ауа. Сондықтанда кебуін күтеміз.

3. Жазық айнаның көмегімен терең құдықтың түбін көру үшін жазық айнаны вертикалмен қалай орналастыру керек? Күн сәулесі жер бетіне 30⁰ бұрышпен түссе сондай бұрышпен шағылады. Олай болса:

Ток өнуі үшін не магнит өрісі айнымалы, не магнит өрісінде өткізгіш орын ауыстыруы керек. Егерде темір өзек енгізсек онда өнетін ток артады. Темір өзек магнит ағынын арттыруға себепші болады.

4. Жердің магнит өрісінде шығыстан батысқа қарай вертикаль орналасқан өткізгіш қозғалып келеді. Мұндағы индукциялық ток қалай бағытталған?

Жердің магнит өрісінің солтүстік полюсі жердің оңтүстігінде орналасқан. Сондықтан жердің магнит өрісінің күш сызықтары оңтүстіктен-солтүстікке қарай бағытталған. өткізгіш тік вертикаль шығыстан батысқа қарай қозғалғандықтан магнит өрісін тік 1 қиып өтеді. Алақанымызды магнит күшсызықтары тесіп өтетіндей етіп, төрт саусағымыз өткізгіштің орналасуына, ал бас бармақ батыс бағытқа бағытталса, онда төрт саусақтың бағыты индукциялық ток бағытымен бағытта болады. Ток жоғары қарай бағытталған.

5. Амоминигі сақинаға тұрақты магниттің солтүстік полюсін тез жақындатсақ, сақина магнитке тартыла ма? әлде одан тебіле ме? Сақинадағы индукциялық токтың бағыты қандай?

Сақина өзін тудырған өріске қарсы өріс тудыратындай гендукциялық ток туады.

6. Тұйық металл сақина біртекті магнит өрісінде бірқалыпты, қозғалады. Сақинада индукциялық ток туа ма?

Жауап: тумайды.
№29-жаттығу

162-суретте көрсетілген барлық нәрсе шыныдан жасалған деп есептеп, онда кескінделген әрбір жағдай үшін сынған сәулені сызып көрсетіңдер.
Түсу бетіне І түскендіктен сол бағытында екінші бетке өтеді. Екінші физикалық орта шегарасында ІІ-беттік сынуға. Сыну табан қабырғасына, халық жағына қарай бағытталады.
2. 163-суретте суы бар ыдыс түбінде жатқан кішкене шардан шағылған екі жарық сәулесі көрсетілген. Суретті қайта салып, көз шардың кескінін көретін жерге дейін жарық жолының жүрісін аяқтаңдар.

Су түбінде жатқан шар 1 сәуле бағытымен қараған кісіге сол жағынан көрінеді. 2-ші сәуле бағытымен қараған кісіге оң жағынан үлкен орынға ығысып көрінеді.

3. 164-суретте бос ыдыстың түбіндегі тиынды көз қандай көретіні көрсетілген. Егер көз штрихталған сызықтың оң жағына орналасса, онда тиын көрінбейді.

Неге? Көзімізді тиынды ыдыстың жиегі жауып тұратындай етіп, штрихтан сәл төмен орналастырамыз. Егер ыдысқа су құйсақ онда тиын көрінеді. Суретті қайта салып және тиыннан шығатын екі сәулені көрсету арқылы су ішіндегі тиынды көзіміз қалай көретінін бейнелеңдер.

Өзінің нақты жатқан орнынан біршама жоғарғы нүктеден көрінеді.

Мөлдір су түбінің саяз көрінуіде осы құбылысқа негізделген. өз тереңдігінің ¼ шамасына саяз көрінеді.

4. Жарық шоғының смодағы түсу бұрышы 24⁰ болғанда, сыну бұрышы 30⁰-қа тең. Жарықтың смода ішіндегі абсолютті сыну көрсеткішін және таралу жылдамдығын анықтаңдар. С=3 • 10⁸ м/с
Берілгені:

λ=24⁰ n=

=30⁰

_____________

m/k n=?

ν=?

Беттің берілу шарты дұрыс емес. Түсу бұрышы 90-24=66⁰ болу керек. Олай болса берілу шарты сәуленің смодағы түсу бұрышы көкжиекпен 24⁰ бұрыш жасайды деп берілу тиіс олай болса берілу шартындағы 24⁰ мәнінің орнына 66⁰ мәнді қоямыз. Сонда:
n=

n=
Жауабы: n=1.618

γ=185400 км/с

5. Жарық шоғы ауадан суға өтеді. Түсу бұрышы 76⁰; сыну бұрышы 47⁰. Судағы жарық жылдамдығын табыңдар.
Берілгені:
λ=76⁰

=47⁰

_____________

m/k n=?

ν=?
n=
6. Мөлдір су тамшыларынан тұратын тұман неліктен мөлдір емес?

Тұман жер бетін жауып тұрған ауа қабатындағы қаныққан су буы. Олай болса, ол сансыз жекелеген су тамшыларынан тұрады. Су тамшыларына түскен жарық сәулесінің біршамасы сынады. Осы құблыс су буының барлық тамшыларында жүретіндіктен ауа қабатындағы жылы бағытта тарайтын шашыранды жарық сәулелерінің ағыны туындайды. Сондықтанда, бірбеткейлік жойылады. Сондықтанда, бірбеткейлік жойылады. Нәтижесінде тұман бұлыңғыр, күңгірт тартуы сондықтан.

№30-жаттығу

1. Дененің беті қандай жағдайда: қызыл, жасыл, ақ, қара болады? Тәжірибеде қалай көрінеді?

Дененің түсінің тек бір түсі болуы өзіне түскен ақ жарықтың құрама бөліктерінің тек бір түсін ғана шағылдырып, басқа түстердің бәрін жұтуынан (сіңіруінен).

Дененің ақ болып көрінуі өзіне түскен барлық құрама сәулелердің бәрін шағылдырады. Барлық шағылған түстер бір нүктеге жиналғанда ақ түсті береді.

Тәжірибеде көру үшін ақ жарық шоғын үшқырлы призмадан өткізіп алынған мокохроматты түстерді жеке түстен тұратын жарық сүзгілерінен (фильтрінен) өткізіп көруге болады.

2. Егер онша шұғыл емес ыдысқа су толтырып, оның ішіне жазық айнаны доғал бұрыш жасай орналастырса, онда су бетіне күн жарығы түскенде, қабырғада немесе бөлме төбесінде күн спектрін алуға болады. Осы тәжірибені жасап, оны сипаттап беріңдер.

Күннен келген параллель сәуле шоғы су бетін сынып айнаға түскеннен соң шағылып су мен ауа шекарасында екінші рет сынып қабырғаға түскенде тұтас спектр ала-аламыз. Тұтас спектрдің алынуына себеп айна мен ауа шекарасындағы су бөлігі үшқырлы призма қызметін атқарады. Біз үшқырлы призмадағы сәуленің жүру жолы призмадан өткенде (ауалы кеңістікке) призманың қалың жағына қарай сынайтынын білеміз. Осылайша күн сәулесінің призмадан өту жолын сызуға болады.

3. Шырақ пен от жалынынан, электр шамы қылынан, электрплита сымынан, электрлік доға мен неон шамынан, үй бөлмесі шамы ұшқынынан қандай түсті спектрлер алынады?

Шырақ, от жалыны, электр шамы, үй шамдарынан тұтас спектр аламыз. Неон шамынан жеке түс (яғни) неонның шығару не жұту спектріне сай түсті спектр аламыз. Бұл сұрауға жоғарғы сыныптарда толық мәлімет аласыңдар.

4. Жасыл топырақты қызыл шыны арқылы қарасақ, бізге ол қандай түспен көрінеді?

Қызыл шыны өзінен тек қызыл түс ғана шағылдырады және өткізеді. Басқа түстердің бәрін сіңіреді. Сондықтан жапырақ бізге қара жапырық болып көрінеді. Бұл табиғат заңдылық.

5. Медициналық шамдағы ультра күлгін сәуле неге «Таудағы күн» деп аталады?

Жер бетінде ультра күлгін сәуленің мөлшері тау бетіндегіден аз. Ультра күлгін сәуле өткір болғандықтан тауға шыққанда ультра күлгін сәуледен қорғану үшін көзге күлгін түсті көзәйнек киеміз. Күлгін түсті шыны ультракүлгін сәулені шағылдырады және сіңіреді.

Атмосфералық ауа қабаты біздерді ультра күлгін сәуледен қорғайтын қамал. Тауда, биіктеген сайын ультра күлгін сәуле мөлшері көбейеді. Медицинада «Таудағы күн» деу содан.

6. Екі бірдей спиртті термометрлердің түсін екі түрлі бояумен бояп, күн астына қойса олардың температураны көрсетуі бірдей бола ма?

Болмайды. Бояудың түсіне тәуелді өзгереді. Қызылы көп, басқасы аз көрсетеді.
№31-жаттығу

1. d = 3F; FА. d = 3F; болғада:
Кескін: Нақты, кері, кішірейген. d=2F; болғанда:

Кескін: Нақты, кері, өз үлкендігіндей. F
Кескін: нақты, кері, ұлғайған. d
Кескін: ұлғайған, тура, жорамал.
2. Шашыратқыш (қос ойыс) жұқа линзадағы нәрсенің кескінін салыңдар. Қандай кескін алынады?


Кескін барлық жағдайда: Нақты, тура, кішірейген.

3. Линза көмегімен экранда шамның айқын кескіні алынды. Экран мен шамның арасын өзгерту арқылы кескін қалай өзгереді?

Бұл сұрауға жауап беру үшін 1 сұраудағы алынған кескіндерді мұқиат зерделеуіміз қажет. Алынған кескіндерге қарай отырып:

а) Шамды алыстатсақ, онда экранды жақындатуымыз керек.

б) Шамды жақындатсақ, онда экранды алыстатуымыз керек.

4. Екі жинағыш линза берілген. Өзара параллель сәулелер екі линзаданда өтіп, сол параллель күйінде қалу үшін линзаларды қалай орналастыру керек?

5. Жинағыш линза қандай жағдайда нәрсенің кескінін көрсеттік сәулелерді шашыратып жібереді.

Жинағыш линзалық алдына қойылған дене линзаның фокусы мен линза арасына орналасса, онда сәулені шашыратып жібереді. Бұндай жағдайдағы дене кескіні тура, ұлғайған, жалған кескін шығады.

6. Жинағыш шыны линза суға батырылды. Осы жағдайда линзаның оптикалық күші өзгере ме?


Су ішіндегі линзаның бетін су қабаты жапқандықтан линзалық оптикалық күші кемиді. Яғни фокус қашықтығы су қабатының қалыңдығына артады.
R₁>Rо олай болса

F₁=Fo
І < І; оптикалық күші D₁о дан

F₁ F_о2f>

---

Смотрите также файлы

• Лингвостилистические приёмы репрезентации феномена двойничества в романе Дэниела Киза The Minds of Billy Milligan.docx

• Дисциплина История Практическое занятие 3 Обучающийся Купряшкина Ольга Юрьевна Преподаватель Ибрагимова Альфия Альфисовна.rtf

• 5 блім. Отбасы жне демографиялы згеріс.docx

• Астана Медицина Университеті КеЕ.doc

• Управление качеством на основе стандартов в ресторанном бизнесе.docx