|
Оқыту элементі
Атауы: Аккумулятор батареяларының, трансформаторлардың, электр аппараттарының құрылысы
Мамандығы: 1108000«Темір жол жылжымалы құрамын пайдалану,жөндеу және техникалық қызмет көрсету»
|
Беті
7
|
|
Сілтілі аккумуляторлы батареялардың құрылысы мен жұмысы
Сілтілі аккумулятор никель мен болаттан жасалған сауыттан, оң және теріс зарядты тақтайшалардан және электролиттен түрады. Сілтілі аккумуляторда электролит ретінде тазартылған судағы сілті ерітіндісі, яғни күйдіргіш калий КОН қызмет етеді. Аккумулятордың тақтайшалары никельденген болатган жасалған жұқа пакет түрінде дайындалған және жылдам әсер етуші қоспалармен толтырылған. Жылдам өсер еіуші қоспалар электролиттермен жақсы жанасу үшін пакеттің қабырғаларында көптеген саңылаулар жасалған. Теріс заряд- ты тақтайшалар оң зарядты тақтайшалардың арасында орналасты- рылған және бір-бірінен ажыратқыштармен (төсемдермен) бөлінген. Теріс зарядты тақтайшаларының жылдам әсер егуші қоспаларының қүрамына қарай сілітілі аккумулятор екі түрге бөлінеді: темірни- кельді жөне кадмиеникельді.
Аккумулятор күш алмай түрғанда, жылдам өсер етуші қоспа үсақ графит қоспасынан алынған никель шала тотығы гидратынан Кі(ОН)2 түрады, ал теріс зарядты тақтайшаның жылдам әсер етуші қоспасы - темірникельді аккумуляторда темір шала тотыгы гидра- тынан Ғе(ОН)2 немесе кадмиеникельді аккумуляторда темір шала тотьігы гидратьінан алынган кадмия шала тотыгы гидратынан Сб(ОН)2 түрады. Аккумулятор күш апған кезде оң зарядты тақ- тайшалардың жылдам әсер етуші қоспасы тотығады, никель шала тотығы гидраты никель окисі гидратына ауысады №(ОН)3. Теріс зарядты тақтайшалардың жылдам әсер етуші қоспасы темір Ғе (кеуек) үнтагы түрінде қайта қалпына келеді немесе темір.. жөне кадмия .. қоспасы кеуек күйінде қайта қалпына келеді. Аккумулятор күшінің бәсеңдеуі процесінде тақтайшалардың жылдам әсер етуші қоспаларының қүрамы бастапқы қалпына қайтадан келеді: оң заряд- ты тақтайшалардың жылдам әсер етуші қоспасы никель шала тотығы гидратына айналады, ал теріс зарядты тақтайшалардың жылдам әсер етуші қоспасы сөйкесінше темір шала тотығы гидратына немесе кадмия шала тотығы гидратына айналады.
|
|
46ТПЖН-550 темірникельді сілтілі аккумулятор:
1 -тақтайшалар блогы; 2- сыртқа шыгарылган өткізгіштер;3-тыгын; 4-сауыттың қақпагы; 5-оқшауландыргыш сақина; б-сауыт;
7-оқшауландыргыш төсем; 8-сақина; 9-аша; 10-түйістіргіш планка;11-тақтайшалар;
12-ажыратқыш; 13-оқшаулындыргыш қынап.
|
|
|
|
Оқыту элементі
Атауы: Аккумулятор батареяларының, трансформаторлардың, электр аппараттарының құрылысы
Мамандығы: 1108000«Темір жол жылжымалы құрамын пайдалану,жөндеу және техникалық қызмет көрсету»
|
Беті
8
|
|
Теріс зарядты тақтайшаларды толық қолдану үшін, сілтілі акку- мулятордың оң зарядты тақтайшаларында жылдам әсер етуші қоспа екі есе көп түзілуі керек. Ол үшін оң зарядты тақтайшалардың жыл- дам әсер етуші қоспалы пакеттері, теріс зарядты тақтайшаға қараған- да қалындау болып жасалады жөне аккумулятордағы оң зарядты тақтайшалардың біреуі артық болады. Күш алу кезінде аккумуля- тордың кернеуі алғашқыда 1,6В дейін тез өседі, ал одан кейін күш алудың соңына қарай 1,8-1,85 В-қа дейін үлғаяды, тоқ көзінен ажыра- тылғаннан кейін толық күш алған аккумулятордың қозғалыс күшінің энергиясы 1,45В тең болады, яғни сілтілі аккумулятордан қарағанда елеулі төмен. Сілтілі аккумулятор күшінің бәсеңдеуі кезіндегі кернеу, аса жоғары кедергі әсерінен 1,3-1,1В тең болады. Аккумулятор кернеуі 1-1ДВ тең болғанда, күшті бәсеңдетуді тоқтату керек.
Сілтілі аккукумлятордың қышқылды аккумулятордан артықшы- лығы: жоғары механикалық төзімділік, тоқ күшін сезінуінің төмен- дігі, қызмет ету мерзімінің үзақтығы және қызмет көрсету түрінің қарапайымдылығы. Дегенмен сілтілі аккумулятордың сыйымдылық бойынша (70-71%) жөне энергия бойынша (55-60%) қайтарым коэф- фициенттері төмен, элементінің кернеуі аз (орташа алғанда 1,2 В-тың орнына қышқылды аккумуляторда 2В), көлемі және салмағы үлкен. Егер сілтілі аккумуляторларды сыртқы температура төмен болған кезде жылы үстамаса, онда олардың сыйымдылығы кенеттен төмен- дейді, сілітілі немесе қышқылды бір аккумулятордың қозғалыс күшінің энергиясы жөне ізінше оларға қайта берілген қуаты тым аз болады. Сондықтан тепловоздарда бірнеше аккумулятордан түратын белгілі бір сызбамен қосылған аккумулятор батареялары орналастырылады.
Отандық электротехникалық өнеркәсіпте қорғасынды үнемдеу үшін тепловоздық темірникельді сілтілі аккумулятор батареясы 46ТПЖН-550 (4.7. сурет) қүрылған, олар ТЭІО түріндегі және басқа да сыйымдылығы 550А/сағ тепловоздарға арналған. Аккумулятор- дағы батареялар саны, осы тепловоздарға арналған қышқылды бата- реялармен салыстырғанда 46 дейін көбейтілген, қышқылды акку- мулятордағы батареялар саны — 32, яғни сілтілі аккумулятордың қозғалыс күші энергиясы төмен. Аккумулятор 36 оң жөне 34 теріс зарядты тақтайшалардан 11 тұрады. Оң зарядты тақтайшалар болаттан жасалған, саңылаулары бар, никель таспасымен бүркемеленген жалпақ қорал тәрізді болады, ол тоқ өткізгіштігін арттыру үшін үсақталған графит қосылған никель гидрототығымен тотырылған. Теріс зарядты тақтайшалардың болат қораптары кеуекті (ұнтақпен) темірмен толтырылған. Теріс зарядты тақтайшалар оң зарядтылар аралығына қойылған жөне шағылысудан қатпарланған қалып түріндегі полихлорвинилденген саңылаулы ажыратқыштармен сақтандырылған.
Тақтайшалар оларға дәнекерленген түйістіргіш жүқа тақтай- шалар 10, тегірмен тартылған өзекше 9 арқылы екі блокқа бірікті- рілген. Әрбір блокта борна деп аталатын, қақпақтағы тесіктер арқы- лы сыртқа шығарылған екі өткізгіш бар 2 және одан, электроиттің төгілуін ескертетін винилденген тақтайшалармен жөне резеңке сақиналармен оқшауландырылған.
Тақтайша блоктары бәктің түбіндегі болаттан жасалған екі қырлы сауытқа қойылады. Көрші аккумуляторлардың үстатқышта- рымен жалғасу үшін сыртқа шығарылған екі өткізгіштің 2 жоғарғы жағында бүрама оймасы жөне бар. Қақпақтағы қүю мойындығы, желөкізгішті ішкі арналары бар қауырсын тығынмен 3 жабылады. Электролит ретінде, аккумулятордың қызмет ету мерзімін үзартатын литий моногидраты қосылған күйдіргіш калийдің судағы ерітіндісі қолданылады. Аккумулятор батареяларының күш алу және олардың күшінің бөсеңдеу поцестері кезінде электролиттің тығыздығы (1,19- 1,21г/см3) өзгермейді.
|
|
|
|
|
|
Оқыту элементі
Атауы: Аккумулятор батареяларының, трансформаторлардың, электр аппараттарының құрылысы
Мамандығы: 1108000«Темір жол жылжымалы құрамын пайдалану,жөндеу және техникалық қызмет көрсету»
|
Беті
9
|
|
Әрбір аккумуляторға оқшауландырғыш резеңке қынап 13 кигізіледі. Аккумулятор қаңылтыр болаттан жасалған төрт жәшікке орналастырылады, олардан ағаш білеулермен тағы да қо- сымша оқшауландырылады. Тепловоздарда аккумулятор жәшіктері шанақтың (кузовтың) орта бөлігінде еденнің астында дизельдің екі жағынан орналастырылады. 46ТПЖН-550 аккумулятор батареясының нақты кернеуі 57,5В тең, бөсеңдеу (кідірмелі) тоғын 2700А дейін жеткізуге болады.
Темірникельді аккумулятор батареясына үзақ мерзімді қызмет ету, жоғары механикалық беріктілік, үлкен күш алу тоғын үстап түру қабілеті төн. Оларда қорғасынды аккумулятордағыдай сульфатация- лану салдарынан жедел әсер ету қосындыларын істен шығаратын химиялық процестер болмайды. Тепловоздың қорғасынды аккуму- лятор батареясынан қарағанда темірникельді аккумулятор батарея- сының салмағы шамамен 1,5 есе көп.
Дизель жіберілгеннен кейін аккумулятор батареясы қосалқы генераторлардан тоқ күшін алады. Тоқ күшінің мөлшері амперметр бойынша бақыланады.
Жоғары сыйымды жинағыштың басты қызметі түйістіргіш бетіндегі аса жоғары саңылаулы көміртегі электродының екі еселенген электр тоғы қабатында тікелей күш жинауға негізделген. Олар- дағы күштің шұғыл бәсеңдеуінің жинақталған энергиясы мен қуаты- ның тығыздығы басқа конденсаторлар мен аккумулятор батарея- ларының сөйкес көрсеткіштерімен салыстырғанда асып түседі. Бүн- дай конденсаторлар қысқа уақыт аралығында (0,1 - ден 10 с-қа дейін) шүғыл энергия бөлу талап етілетін жерлерде пайдалы. Дәл осы қасиеті қүрамдастырылған тоқпен от алдыру (электростартер) жүйесін құру кезінде, дизельдік поездар мен тепловоздардың ернеулі аккумулятор батареяларының пайдалану төртіптемесін жақсарту үшін қолданылған.
Дизель жіберілген мезетте жинағыш желіде күштің бәсеңдеуіне қажетті кернеуді және қуатты қамтамасыз ете отырып, от алдырғыш айналысының негізгі энергетикалық күшін өзіне алады. Жіберіл- геннен кейін шамамен 5с аралығында аккумулятор батареясынан немесе өндіргіштен қайтадан күш апады, осыдан кейін қайтадан жұмысқа қосылуга дайын болады. Күш алу мерзімінің сақталуы бірнеше жүздеген сагатқа дейін болған кезде, іске қосу жөне қайта күш алу циклінің жүмыс саны шектелмейді. Дегенмен жогары- сыйымды жинағыштар пайдалануга қолданған кезде барлық уақытта күтілген нәтижеге сай бола бермейді.
|
|
|
|
Оқыту элементі
Атауы: Аккумулятор батареяларының, трансформаторлардың, электр аппараттарының құрылысы
Мамандығы: 1108000«Темір жол жылжымалы құрамын пайдалану,жөндеу және техникалық қызмет көрсету»
|
Беті
10
|
|
Трансформаторлардың қызметі,түрлері,құрылысы мен жұмысы
Трасформаторлар ток пен кернеудің мөлшерін өзгерту үшін, әр түрлі тізбектерді қоректендіру үшін қолданылады. Атқаратын қыз- -метіне қарай оларды өлшегіш, таратқыш жөне түрақтандырғыш деп бөлуге болады.
Түрақты токтың трансформаторлары (ТТТ) тартымдық электр- қозғалтқыштар тогын өзгерту үшін жөне тартымдық генератор тогы- на пропорциональ амплистаттың басқару орамдарына белгі беруге қызмет етеді.
Тұрақты ток трансформаторы кері байланыссыз магниттік күшейткіштен тұрады. Жүмыс орамдарының индуктивті кедергісі басқару орамдарының магниттелуі әсерінен өзгереді (тепловоздарда басқару орамдары күшті кабельдер болып табылады, тартымдық элетрқозгалтқыштар тогы өтетін). Тартымдық электрқозгалтқыш- тарда токтың көбеюі кезінде өзекшелердің қанықтыру дөрежесі жоғарылайды, жұмыс орамдарының индуктивті кедергісі төмендейді, ал ток трансформатордың жұмыс тізбектерінде көбейеді, яғни тұрақ- ты токтың трансформаторының жұмыс тізбектеріндегі ток тартымдық электрқозғалтқыштардың тогына пропорционал болады.
ТПТ-23 және ТПТ-24 трансформаторлары ТПТ-10 трансформаторынан айырмашылығы сонда, болат массалар мен сыртқары күшті дәл кабельдермен жасалған бөгеттердің әсерін төмендету үшін ,олардың жұмыс орамдары өзара қатар байланысқан төрт секциядан тұрады. ‘
Тұрақты кернеудің трансформаторлары (ТКТ) тартым генераторының кернеуін өлшеу үшін қызмет етеді.
|
|
|
|
|
|
Оқыту элементі
Атауы: Аккумулятор батареяларының, трансформаторлардың, электр аппараттарының құрылысы
Мамандығы: 1108000«Темір жол жылжымалы құрамын пайдалану,жөндеу және техникалық қызмет көрсету»
|
Беті
11
|
|
Трансформатор деп, бір кернеудегі айнымалы токты жиілігі сондай, бірақ кернеуі басқа айнымалы токқа айналдыратын статикалық электромагниттік аппаратты айтады.
Трансформаторлар іс жүзінде электр энергиясын аса қашыққа жеткізуде және сол энергияны тұтынушылардың арасына бөлшектеп таратуда, сонмен қатар түзеткіш, күшейткіш т.б. құрылғыларда өте кең тәжірибелік қолдау тапқан.
Электр энергиясын электр станциясына оны тұтынушыларға беруге өткізгіш сымның маңызы зор. Энергия жеткізетін линиялардағы өткізгіштердің көлденең қимасы ток күшіне байланысты алынады. Өткізгіштердің құны да және олардағы энергияның шығыны да осыған байланысты болады.
Егер жеткізілетін қуатты сол қалпында қалдырып, кернеуді бірнеше есе ұлғайтса, сонша есе ток күші азаяды, сондықтан көлденең қимасы аз өткізгіз (провод) қолдануға мүмкіншілік туады. Бұл жағдай линиялар жүргізгенде түсті металл шығынын және сонымен бірге ондағы қуат шығынын азайтуға мүмкіншілік береді.
Электр энергиясын үлкен қашықтыққа тарату үшін жоғарғы кернеумен іске асырылады (500кВ дейін және оданда жоғары). Мұндай үлкен кернеуді генератордан алу мүмкін емес, сондықтан электр энергиясы генератордан соң жоғарлатқыш трансформаторға беріледі, онда кернеу керекті деңгейге дейін көтеріледі. 1000км. қашықтыққа қуаты 106кВт электроэнергиясын берген кезде керекті кернеу 500 кВт болу қажет.
Электр энергиясын бөлетін жердемен қоректенетін жердің араларында төмендеткіш трансформаторлар қойылады, олар кернеуді керекті белгіге дейін төмендетеді. Сонымен қатар электр энергиясын қоректенетін жерлерде кернеуді оданда төмендету үшін төмендеткіш трансформаторлар қойылады (220, 380 немесе 660В). Осы кернеуді электр станциясы қоректенетін орындарға береді ( тұрғын үйлерге, жұмыс орындарға т.б.).
Сондықтан айнымалы токтың электроэнергиясы электро станнциясынан тұтынушыға беру процессінде үш немесе төрт есе трансформацияланады. Осыған сәйкес трансформатордың негізгі қолдануы әр түрлі электрлі қондырғыларында пайдаланылады ( жылытқыш, сваркілеу т.б.), автоматика құрылысында, байланыста және т.б.
Трансформаторларда екі индуктивті байланысқан орамдары болады бірінші реттік ора және екінші реттік орам.
Жалпы жағдайда айнымалы токтың екінші реттік жүйесі бірінші реттік жүйеден басқада негізгі көрсеткіштермен ерекшеленеді: кернеумен токтың, фазаның сандарынан, толқынымен. Элетротехникалық қондырғыларда сонымен қатар энергетикалық жүйе берілістерінде және электрлі энергияны бөлуде, ең қолданылатын күшейткіш трансформаторлар.
Трансформаторлардың белгіленуіне қарай күшейткіш трансформаторлар жалпы белгіленуілі күшейткіш трансформаторлар және арнайы белгіленулі трансформаторлар болып бөлінеді. Жалпы белгіленудегі күшейткіш трансформаторлары ления берілісінде және электрлі энергияны бөлуде, сонымен қатар әр түрлі электрлі құрылғыларына керекті кернеуді алу үшін қолданылады.
Электр энегиясы трансформатциялана отырып, бірінші реттік желіде, екінші реттік желіге беріледі, бірақ екінші реттік желіге жалғанған энергия қабылдағыштың есептелінген кернеуіне сәйкес кернеумен беріледі. арнайы белгіленулі трансформаторлар әртүрлі жұмыстық қасиетті сипаттайды және құрылыстық қолдануда қолданылады. Бұл трансформаторларға автоматика құрылысының трансформаторы ( импульсты, толқынды көбейткіштер т.б.) сынайтын және өлшегіш трансформаторлары т.б.
|
|
|
|
|
|
|
|
Аккумулятор батареяларының қызметі,түрлері
