ИГЖ көрсеткіштері мен факторларының салмақтық коэффициенттері кесте 6 көрсетілген

Кесте 6

Факторлар	Көрсеткіштер	Коэффициенттер	Салмақтар
			Фактор- лардың Кф	Көрсеткіш- тердің Кn
1	2	3	4	5
Геоморфология	Vp	Kv	0,10	1
Геология	N V3 G E Rc П	KN K3 KG KE KR KП	0,42	0,08 0,09 0,09 0,12 0,12 0,5
Гидрогеология	Кф А L	KФ KA KL	0,33	0,10 0,20 0,70
Геологиялық процестер	ГП С	KГП KС	0,15	0,55 0,45

Кесте 7

ИГЖ күрделілік дәрежесі бойынша кешенді көрсеткіштердің жіктелуі

Кешенді көрсеткіштер	1,00 – 0,92	0,92 – 0,78	0,78 – 0,46	0,46 – 0
Күрделілік дәрежелері	І (қарапайым)	ІІ (орта күрделі)	ІІІ (күрделі)	ІV (өте күрделі)

3 Экологиялық жағдайды бағалау
3.1 Атмосфераның ластануын бағалау

Қоршаған ортадағы өмірлік қажет элемент - атмосфералық ауа, ол қалалық кадастр жүйесінде сапалы бағалауға жатады. Ауаның сапалы бағалануы антропогенді ластануының негізінде қарастырылады.

Қаланың ауа бассейінің ластану санатының көрсеткіштерін бағалау атмосфераға санитарлы-гигиеналық нормативпен берілетін ластанған заттың концентрациясын жүзеге асады. Шектелуі жіберілген концентрация ластанудың атмосферадағы уақытын, құрамын және көлемін анықтайды да, қоршаған ортаға, адамға улы заттардың әсер етуін тоқтатып, жағымсыз әсерлерінің айқындалу ықтималдығының санаты бойынша, ауадағы ластанудың концентрациясының көбеюіне байланысты, 4 қауіпті класқа бөлінеді: аса қауіпті, жоғары қауіпті, орташа қауіпті, қауіпті емес - 1, 2, 3 және 4 кластар. ШЖК және қауіпті класы бойынша атмосфералық ластанудың басты тізімінің қысқаша үзіндісі қосымша Н көрсетілген.

---

Бірнеше заттармен бір уақытта атмосфераның ластану санаты бірнеше әрекеттерден құралған коэффициенттер бойынша бағаланады.
К_кр=С₁/ШЖК₁+С₂/ШЖК₂+…+С_n/ШЖ_n, (8)
мұндағы С₁, С₂, С_n - атмосферадағы заттардың концентрациясы;

ШЖК_n - сол заттардың шектелген концентрациясы.

Заттардың неғұрлым қауіпті болғанында ШЖК еселігінің біркелкі үлкеюіне байланысты улы заттардың әсерінің зиянды дамуы мен пайда болуының ықпалы үлкееді, сондықтан атмосфераның ластануын бағалау мақсатында ШЖК үлкею даңгейінің қатысты көрсеткіштері әрбір заттарды қауіптіліктің 3 класына кесте П.1 (қосымша П) арқылы келтіріледі. Класпен бірге еселіктің бірлікке дейін үлкеюі негізінде заттар саналмайды. ШЖК үлкеюінің 3 класқа «келтіру» коэффициенттері: 1-ші класқа - 3,5; 2-ші класқа - 1,6; 3-ші класқа - 1; 4-ші класқа - 0,7.

Бірнеше заттармен атмосфераның ауасының ластанудың қосындысының дәрежесін мына формуламен анықтайды:
(9)
мұндағы Z_А - атмосфералық ауасының ластану қосындысының комплексті көрсеткіші;

К_А - қауіптіліктің 3-ші класына «келтірілген» жекелеген заттардың ШЖК шектен тыс қайталану көрсеткіші.

Қоршаған ортаға өзара әсерінің сипаты бойынша ауаның ластану қосындысының дәрежелік көрсеткіштері шекараға сай 5 деңгейге бөлінген.

Атмосфера ауасының ластануын бағалау үшін бастапқы ақпараттық деректер құрамында болу керек:

• 
  атмосфераға зиянды заттардың шығатын жерлерін көрсетілген қала және оның төңірегінің картасы;
  
• 
  атмосфералық ауаны ластайтын өндірістің экологиялық паспорты;
  
• 
  атмосферада зиянды заттардың жайылуын анықтайтын табиғи шарттардың қысқаша сипаты;
  
• 
  территорияның ластануына ең көп әсер ететін зиянды заттардың тізімі;
  
• 
  зиянды заттардың қауіптілік дәрежесінің сипаты;
  
• 
  атмосфералық ауаның ластануының ретроспективтік анализі және де беталыс пен ғылыми-техникалық дамуының болжамы;
  
• 
  қоршаған орта мен жергілікті тұрғындардың денсаулығына ластанған ауаның әсері туралы мәлімет.
  

Кесте 6 Әртүрлі қауіптіліқ кластардың заттары үшін ШЖК-ның изоәсерлі еселінің арттыруы

1-ші класс	2-ші класс	3-ші класс	4-ші класс
1	1	1	1
1,0	1,0	1,0	1,0
1,1	1,2	1,25	1,3
1,2	1,4	1,6	1,7
1,3	1,6	1,8	2,0
1,35	1,7	2,0	2,2
1,4	1,9	2,2	2,5
1,5	2,1	2,6	3,0
1,6	2,4	3,0	3,5
1,7	2,6	3,4	4,0
1,8	3,0	4,0	5,0
1,9	3,3	4,6	5,8
2,0	3,6	5,2	6,6
2,1	4,0	5,8	7,5
2,2	4,4	6,5	8,58
2,3	5,0	8,0	11,0
2,5	5,3	8,8	12,5

---

Кесте 7 Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің көрсеткіштері

Ластану деңгейі	Заттардың саны бойынша Р ластану индексінің шамасы
	2-ден 3-ке дейін	4-тен 9-ға дейін	10-нан 20-ға дейін	20-дан жоғары
Жіберілген	2	3	4	5
І дәреже	>2 - 4	>3 – 6	>4 - 6	>5 – 6
ІІ дәреже	>4 - 6	>6 – 12	>8 – 16	>6 – 20
ІІІ дәреже	>8 – 16	>12 – 24	>16 – 32	>20 – 40
ІV дәреже	>16	>24	>32	>40

3.2 Топырақтың ластануын бағалау
Топырақтың ластануы – оның бастапқы сапалық көрсеткіші - құнарлығын, сонымен қатар өсірілетін дәнді-дақылдардың технологиялық, қоректік және санитарлық-гигиеналық құндылығын, сапасын төмендететін мөлшерде, антропогендік іс-әрекет нәтижесінде топырақта зиянды заттар мен организмдердің жинақталуы. Кадастрлық бағалау үшін ластану деңгейінің бастапқы көрсеткіштері болып топырақты ластайтын шекті жіберілген концентрациясы (ШЖК_т) – қоршаған ортаға және адам денсаулығына тура және келеңсіз жанама әсер етулерді тудырмайтын максималды концентрациялар табылады. Топырақтың әртүрлі химиялық заттармен ластану деңгейі, топыраққа, өсімдікке және адамға кері әсер етуінің жоғарлау дәрежесі бойынша үш класпен анықталады.

Топырақтың ластану қауіптілігін бағалау үшін химиялық заттарды (ластану көрсеткіштерін) таңдау келесілерді ескере отырып жүргізеді:

• 
  зерттелінетін ауданның топырағын ластауға қатысатын химиялық элементтердің жиынтығын анықтайтын ластау көздерінің өзгешелігі;
  
• 
  топырақтағы химиялық заттардың ШЖК тізімімен және олардың қауіптілік класымен сәйкес ластаушылардың артықшылығы;
  
• 
  жер пайдалану сипаты.
  

Тұрғындардың денсаулығына кері әсер етуші индикатор ретінде, топырақтың химиялық ластану деңгейін бағалау, химиялық заттың топырақта нақты мөлшерінің (С_п) шекті жіберілген мөлшеріне (С_пф

---

) қатынасы арқылы табылатын, химиялық заттың концентрациясының (К_п) көрсеткіші арқылы жүргізіледі:
К_п=С_п/С_пф (10)
Заттың топырақтағы фондық мөлшері - оның табиғи құрамына сәйкес заттың топырақтағы мөлшері.

Ластанудың комплекстік көрсеткіші (Zп) келесі формуламен көрсетіледі:
Z_п=∑К_пі (11)
Қаланың ауа бассейнінің металдармен және басқа да кең таралған қосындылармен ластануының қауіптілігін бағалау шкаласымен жүргізіледі. Ол Р.1 кестеде көрсетілген (қосымша Р).

Кадастрлық бағалау үшін әр жер бағалаулық аудандастыру ортасалмақты сияқты комплекстік көрсеткіштің ластануының мәні былай анықталады:
Z_п=∑Z_піS_і, (12)
мұндағы Z_пі - «түйіндес нүктесіндегі» жер бағалаулық аудандастырудың шекарасындағы комплекстік көрсеткіштердің ластануының мағынасы;

S_і - «түйіндес нүктесімен» сипатталатын ауданның салмақты мәні.

Топырақтың ластануын бағалау үшін бастапқы ақпарат көздері:

• 
  топырақтың түрлері алынған нүктелер белгіленген қаланың және оның айналасының картасы;
  
• 
  топырақтың ластануын анықтайтын жағдайлардың қысқаша сипаттамасы;
  
• 
  территорияның ластануына ең көп әсер ететін заттардың тізімі;
  
• 
  ластайтын заттардың қауіптілік дәрежесінің сипаттамасы;
  
• 
  топырақтың ластануы жайлы берілгендер, соңғы жылдардағы оның тенденциясы және дамуының ғылыми-технологиялық болжамы;
  
• 
  топырақтың ластануының тұрғындар денсаулығына және қоршаған ортаға әсері жайлы мәліметтер;
  
• 
  топырақтағы заттардың фондық құрамының мәні.
  

Ластанудың қосынды көрсеткіштері бойынша топырақтың ластану қауіптілігінің бағалау шкаласы кесте 8 берілген

Кесте 8

Топырақтың ластану санаттары	Комплекстік көрсеткіштер Zn	Ластану ошақтарындағы тұрғындардың денсаулығының көрсеткіштерінің өзгеруі
1	2	3
Жіберілген	< 16	Балалардың ауыруының неғұрлым төмен деңгейі және функционалдық ауытқулардың ең төмен кездесу жиілігі
Шамалы қауіпті	16 – 32	Балалар арасында ауырудың жиі кездесуі, сақталмалы аурулардың, жүрек – тамыр жүйесінің функционалдық жағдайының бұзылуы
Қауіпті	32 – 128	Балалар арасында ауырудың жиі кездесуі, сақталмалы аурулардың, жүрек – тамыр жүйесінің функционалдық жағдайының бұзылуы. Үлкен адамдардың арасында да ауырулардың жиілеуі
Аса қауіпті	> 128	Балалардың арасында ауырулардың жиілеуі, әйел адамдардың арасында репродуктивтік функциясының бұзылуы

---

Қауіптілік кластар бойынша топыраққа алып тасталған заттар мен қалдықтардан жіберілетін химиялық заттардың таралуы кесте 9 көрсетілген

Кесте 9

Қауіптілік класы	Химиялық заттар
I	Мышьяк, кадмий, сынап, қорғасын, селен, мырыш, фтор, бензапирен
II	Бор, кобальт, никель, молибден, мыс, сүрме, хром
III	Барий, ванадий, вольфрам, марганец, стронций, ацетофенол

---

Смотрите также файлы

• Круть, И. В. Исследование оснований теоретической геологии.pdf

• Учебное пособие для подготовки к Единому Государственному Экзамену. Под редакцией профессора, доктора педагогических наук, директора моу Лицей 13 С. А. Старченко. Троицк 2016. 124.docx

• Государственное устройство.docx

• .docx

• Задача 1 Врач Морошкин находился на ночном дежурстве кардиологического.docx