Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 17.03.2024
Просмотров: 395
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
СОДЕРЖАНИЕ
ГОСТ 8.417-81-ге сәйкес уақытша қолдануға енгізілген жүйеден тыс бірліктер тобы (5-кесте):
-
кесте
Уақытша қолдануға енгізілген жүйеден тыс бірліктер
| Шама | Бірлік | СИ бірлік жүйесінде белгіленуі | |
| Аталуы | Белгіленуі | ||
| Ұзындық | теңіз милясы | м. миля | 1852 м |
| Масса | Карат | кар | 2Т0-4 кг |
| Сызықты тығыздық | Текс | текс | 10-6 кг/м |
| Жылдамдық | Түйін | УЗ | 0,514(4) м/с |
| Айналу жиілігі | секундқа айналым | айн/сек | 1 с-1 |
| минутқа айналым | айн/мин | 1/60 с-1 =0,016(6) с-1 | |
| Қысым | Бар | бар | 105 Па |
Когеретті туынды бірлік - санмен көрсетілген коэф- фициентке тең қабылданған 1 теңдеу бірліктері жүйесінің басқа бірліктерімен сабақтас физикалық шама бірлігі.
Физикалық шама бірліктерінің когеретті жүйесі - негізгі және когеретті туынды бірліктерден тұратын бірліктер жүйесі.
Когеретті туынды бірліктер санмен көрсетілген коэф- фициенттері 1-ге тең шамалардың арасындағы ең оңай теңдеулер көмегімен құрастырады. Бірліктердің когеретті жүйесінің артықшылықтарына есептеулер орындалуының және жүйенің қолданылуының оңайлығы жатады.
Мысалы, жылдамдық өлшем бірлігі [v] СИ жүйесінде келесі теңдеуде:
v = s /1 (4)
мұнда, v - жылдамдық; s - өткен жолдың ұзындығы; t - қозғалыс уақыты.
1- Б Ө ЛІМ. 7
1.1.Метрология дамуының келешектегі жолы 7
1.2.Қазақстан Республикасының мемлекеттік метрологиялық қызметі 12
1.2.1.Мемлекеттік метрологиялық қызметті ұйымдастыру негізі 12
Метрологиялық қызметтің негізгі қызметтері: 13
Мемлекеттік метрологиялық қызмет: 19
1.2.2.Мемлекеттік метрологиялық қадағалау 21
Мемлекеттік метрологиялық қадағалау түрлері 23
Техникалық бақылау 27
1.3.Метрологиялық қызметтің заңдық негіздері 30
Метрологиялық ережелер мен нормаларды бұзғаны үшін жауапкершілік 31
2- Б Ө ЛІМ. 33
2.1Метрология - өлшемдер туралы ғылым. Физикалық шамалар туралы ұғым 33
2.2.Метрологиядағы физикалық шамалардың өлшем 37
бірліктері 37
Өлшеулердің метрлік жүйесі 59
Физикалық шамалар жүйелеріне мысалдар 63
Салыстырмалы және логарифмдік шамалар және бірлік 65
Бірліктер белгілерінің жазылу ережелері 66
Еселі бірліктер үшін қосымшалар 67
Екілік қосымшалар 67
Бөлікті бірліктер үшін қосымшалар 68
Қосымшалардың қолданылуы 69
2.3.Өлшеу туралы ұғым, өлшеудің классификациясы, негізгі кезеңдері және өлшеу операциясы. Өлшеу әдістері 71
Өлшем түрлерінің классификациясы: 80
Өлшеулерді орындау әдістемелері 81
Өлшеулерді орындау әдістемесінің құжаттары 83
Өлшеулерді орындау әдістемелерін әзірлеу 84
ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтерді қалыптастыру 85
ӨОӘ әзірлеу үшін бастапқы мәліметтер (техникалық тапсырма, техникалық шарттар, ҒЗЖ жөнінде есеп берулер) 86
2.4.Сынау және бақылау, өлшемдердің шекті мүмкіндіктері 88
2.5.Бұзбайтын бақылау әдістері 91
Бұзбайтын бақылау әдістері мен түрлерінің классификациясы 93
Бақылаудың әдістері мен құралдарының стандартталуы 90
2.6.Бұзбайтын бақылау құралдарын метрологиялық қамтамасыз етудің рөлі және өнімнің сапасын арттыру 92
2.6.1.Салыстырып тексеру әдістері. 93
Тексерісті дайындау және жүргізу 95
2.6.2.Ведомствалық метрологиялық қызметтің тексеріс бөлімдерін құру және ұйымдастыру 96
ББҚ тексерісінің кейбір ерекшеліктері 97
Тыйым салынбаған бақылау құралдарын тексеру кезінде қолданылатын өлшеу құралдары 101
2.6.3.Бұзбайтын бақылаудың әдістері мен тәсілдерін сертификаттау 106
2.6.4.Бұзбайтын бақылау бойынша тұлғаны сертификаттау жүйесі 110
3- Б Ө ЛІМ. 118
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫ ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ 118
3.1.Өлшеу құралдары туралы ұғым, классификация. 118
3.2.Өлшеу құралдарының модельденуі 125
3.3.Өлшеу құралдарының шкаласы 127
3.4.Өлшеу қателіктері 130
К* -X)2 141
(42) 141
3.5.Математикалық өңдеу және өлшеулер нәтижелерін 141
ұсыну 141
3.5.1Тура өлшеулердің нәтижелерін статистикалық өңдеу 142
К - X )2 143
3.5.2Жанама өлшеулердің нәтижелерін статистикалық өңдеу 144
3.5.3.Өлшеу нәтижелерін ұсыну формалары 146
4- Б Ө ЛІМ. 147
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НОРМАЛАНУЫ 147
Өлшеу құралдарының метрологиялық сипаттамасы 147
4.1.Өлшеу нәтижелерін анықтауға арналған сипаттамалар 148
4.2.Қателіктердің сипаттамалары, өлшеу құралдарының қателіктерін есептеу. 154
А 155
■ 100% 155
4.3.Қателіктерді жазу және дөңгелектеу ережелері 157
Мысалдар. 162
Мысалы: 163
Өлшеулерді орындау әдістемесін таңдау 164
4.4.Өлшеудің белгісіздігі және оның нәтижелерді сипаттағанда көрсетілуі 169
4.4.1.Корреляцияны талдау 178
4.4.2.Белгісіздік бюджетін құру 179
л 2 181
Эх,. 181
Өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдісі. 196
Ө 192
2.Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеудің кездейсоқ қателігін бағалау. 192
3.Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу нәтижесінің жиынтық қателігінің бағалау. 195
(108) 195
4.Өлшеу қателігін бағалаудың эксперименталды әдісі 196
Өлшеу қателігін бағалаудың есептік-эксперименталды 196
әдісі 196
5- Б Ө ЛІМ. 197
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫНЫҢ МЕТРОЛОГИЯЛЫҚ СЕНТМДТЛТГТ 197
5.1.Метрологиялық сенімділік теориясының негізгі 197
ұғымдары 197
5.2Өлшеу құралының қателік уақытында өзгеруін математикалық моделі 200
5.3. Өлшеу құралының метрологиялық сенімділік 202
аралығы 202
f (t) 204
Салыстырып тексеру және калибрлеудің аралық кезеңін орнату шарттары 204
S2 (Vp )2 206
6- Б Ө ЛІМ. 208
ӨЛШЕУ ҚҰРАЛДАРЫН САЛЫСТЫРЫП ТЕКСЕРУ 208
6.1.Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру әдістері. Өлшеу құралдарын салыстырып тексеру, калибрлеу және 208
градустау ұғымы 208
Салыстырып тексеру сұлбасы. 208
Салыстырып тексеру түрлері 212
34-сурет. Салыстырып тексеру жұмыс орнын классификациялау 220
6.2.Өлшеу құралдарын калибрлеу 223
6.3.Эталондар және стандарттық үлгілер 226
Ұзындық бірлігінің мемлекеттік алғашқы эталоны 236
Эталонның құрамы және метрологиялық сипаттамалары 238
4 103 Па дейінгі өлшем ауқымында қысымдардың әр- түрлігіне арналған қысым бірлігінің мемлекеттік эталоны 238
Сұйықтықтардың кинематикалық тұтқырлық бірлік- тердің мемлекеттік эталоны 239
77-ден 273,16 К дейінгі ауқымдағы температура бірлігінің мемлекеттік эталоны 239
Метрологиялық сипаттамалар: 240
Жарық күші бірлігінің мемлекеттік эталоны 241
Метрологиялық сипаттамалар: 241
Түс координаттар және түстік координаттар бірлігінің мемлекеттік эталоны 241
Метрологиялық сипаттамалар: 242
6.4Өлшем құралдарын жөндеу, шығару және юстировкалау 248
Сапа көрсеткіштері 250
(122) 255
Шешім. 256
8 - Б Ө ЛІМ. 261
8.1.Метрология бойынша халықаралық ұйымдар 261
8.2.Метрология жөніндегі негізгі халықаралық нормативтік құжаттар 267
8.3.Метрология бойынша аймақтық ұйымдар 269
СИ энергияның когеретті бірлігі:
[E] = А(2 [m]x [v]2) = A (2 kg)*(1 m/s)2 = 1 кгКм/с2Км = 1 Нх м = 1Дж (7)
өрнегімен құрастырылады.
Негізгі бірліктердің өлшемдері көп жағдайларда ыңғайсыз, себебі өте аз немесе өте көп болып келеді. Сондықтан тәжірибеде ондық еселі және бөлшек бірліктер қолданылады, яғни олар негізгі бірліктен бүтін санға артық немесе кем болады, бірліктің бастапқы атауына сәйкес жалғауды қосу арқылы жазылады.
-
кесте
Ондық еселі және бөлшек бірліктерді жасауға арналған көбейткіштер мен қосымшалар және олардың атауы
| Көбейткіш | Қосымша | Көбейткіш | Қосымша | |||
| Аталуы | Белгіленуі | Аталуы | Белгіленуі | |||
| 1018 | экса | Э | 10-18 | атто | а | |
| 1015 | пета | П | 10-15 | фемто | ф | |
| 1012 | тера | Т | 10-12 | пико | п | |
| 109 | гига | Г | 10-9 | нано | н | |
| 106 | мега | М | 10-6 | микро | мк | |
| 103 | кило | К | 10-3 | милли | м | |
| 102 | гекто | Г | 10-2 | санти | с | |
| 101 | дека | Да | 10-1 | деци | д | |
СИ жүйесіндегі еселі және бөлшек бірліктерді құруға ар- налған көбейткіштер және қосымшалар 7-кестеде келтірілген.
Метрикалық емес бірліктер арасындағы кейбір қатынастар төменде көрсетілген:
1 ярд = 3 фут = 36 дюйм;
1 фут = 12 дюйм;
1 миля = 1760 ярд = 5280 фут;
1 теңіздік миля = 6080 фут;
1 акр = 4840 кв. ярд;
1 куб. ярд = 27 куб. фут;
1 кварта = 1/4 галлон = 2 пинт;
1 ағылшындық бушель = 8 галлон;
1 ағылшындық мұнайлы баррель = 36 галлон;
1 мұнайлы баррель (АҚШ) = 30,55 галлон;
1 саудалық фунт = 16 унция;
1 қысқа тонна = 2000 фунт;
1 тонна = 80 квартер = 2240 фунт.
-
кесте
СИ жүйесінің еселі және бөлшек бірліктерін жасауға арналған көбейткіштер және қосымшалар
| Көбейткіш | Косымша | |||
| Аталуы | Белгіленуі | |||
| халықаралық | орысша | халықаралық | Орысша | |
| 10 24 | yotta | йотта | Y | И |
| 10 21 | zetta | зетта | Z | З |
| 10 18 | exa | экса | E | Э |
| 10 15 | peta | пета | P | П |
| 10 12 | tera | тера | T | Т |
| 10 9 | giga | гига | G | Г |
| 10 6 | mega | мега | M | М |
| 10 3 | kilo | кило | k | К |
| 10 2 | hecto | гекто | h | Г |
| 10 1 | deca | дека | da | Да |
| 10 -1 | deci | деци | d | Д |
| 10 -2 | centi | санти | c | С |
| 10 -3 | milli | милли | m | М |
| 10 -6 | micro | микро | M | Мк |
| 10 -9 | nano | нано | n | Н |
| 10 -12 | pico | пико | p | П |
| 10 -15 | femto | фемто | f | Ф |
| 10 -18 | atto | атто | a | А |
| 10 -21 | zepto | зепто | z | З |
| 10 -24 | yocto | йокто | y | И |