Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 17.03.2024
Просмотров: 239
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
СОДЕРЖАНИЕ
- стандартты үлгілер.
Өлшеу құралдары - өлшеуге арналған және нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар техникалық құралдар.
12-сурет. Өлшем құралдарының метрологиялық сипаттамалары, түрлері және классификациясы
Электрлік
Оптикалық
Дәлдігі бойынша
І
Ең қарапайым ӨҚ өлшем болып табылады. Өлшемнің негізгі ерекшелігі ӨҚ-ның өлшеу ақпаратына ешқандай түрлендірулер жасамауы. Физикалық шама өлшемі (шама өлшемі; өлшем) - мәндері бекітілген бірліктермен өрнектелген және қажетті дәлдікпен белгілі бір немесе бірнеше берілген өлшемдердің физикалық шамасын жаңғырту және (немесе) сақтауға арналған ӨҚ. Өлшемдер бір өлшемнің физикалық шамасын көрсететін бір мәнді және әртүрлі өлшемдердің физикалық шамасын көрсететін көп мәнді деп бөлінеді. Бір мәнді өлшемдердің мысалы ретінде ұзындықтың жазық параллельдік ұштық өлшемін, бұрыштықты (тік бұрыш өлшемі), ал геометриялық шамаларға жатпайтындарға гірді (масса өлшемі) жатқызуға болады. Көп мәнді өлшемдерге өлшеу сызғышын, бірнеше жұмыс бұрыштары бар бұрыштық ұштық өлшемді, транспортирді жатқызуға болады. Өлшемдер жинақталып берілуі немесе «дүкендерге» топтастырылуы мүмкін.
Өлшем - бұл мәндері бекітілген бірліктермен өрнектелген және қажетті дәлдікпен берілген белгілі бір немесе бірнеше өлшемдердің физикалық шамасын жаңғырту және (немесе) сақтауға арналған ӨҚ.
Өлшемдер жинағы
- жеке немесе әртүрлі үйлесімде тә- жірибеде қолдануға арналған (мысалы, ұштық ұзындық өлшем- дерінің жинағы, бұрыштық ұштық өлшемдер, түрлі салмақтар жинағы) физикалық шаманың әртүрлі мөлшердегі өлшемдер кешені.
Өлшемдер дүкені - құрылымында өлшемдерді әртүрлі ком- бинацияда (мысалы, электрлік кедергі дүкені) қосуға арналған құралдары бар бір құрылғыға конструктивті түрде біріктіріл- ген өлшемдер жинағы.
Өлшегіш құрылғы деп өлшенетін физикалық щаманың мәндерін белгілі бір диапазонда алуға арналған өлшеу құралын айтады.
Өлшегіш құрылғылар индикация деңгейі бойынша көрсе- тетін және тіркейтін, әрекеті бойынша интеграциялаушы және қосушы (сомалаушы) деп бөлінеді. Бұған қоса өлшегіш құрылғылары тікелей әрекет ету құрылғылары, салыстыру құрылғылары, аналогтік құрылғылары, сандық құрылғылары, өздігінен жазатын және баспа құрылғылары деп бөлінеді. Өлшегіш қондырғы бір жерде жұмыс істеу түрінде біріктірілген өлшемдер, өлшегіш құрылғылар, өлшеу түрлендіргіштері және басқа да құрылғылардың жиынтығы болып табылады және бір немесе бірнеше физикалық шамаларды өлшеуге арналған. Өлшегіш машина - бұйым сипатталатын физикалық шамаларды дәл өлшеуге арналған үлкен көлемдегі өлшеу қондырғысы (күш өлшегіш машина, бөлгіш машина, үлкен ұзындықтарды өлшеуге арналған машина).
Өлшеу жүйесі
бақыланатын нысанның әртүрлі нүктелерінде орналастырылған, осы кеңістікке тән бір немесе бірнеше физикалық шамаларды өлшеу және әртүрлі мақсатта өлшеу белгілерін алу мақсатында жұмыс істеуге біріктірілген өлшемдер, өлшеу құрылғылары, ЭЕМ және басқа да техникалық құралдар болып табылады. Өлшеу жүйелері арналған мақсатына қарай өлшегіш-ақпараттық, өлшегіш-бақылаушы, өлшегіш-басқарушы жүйелер және басқалар болып бөлінеді. Өлшеу мақсатына қарай реттелетін өлшеу жүйелері икемді өлшеу жүйелері деп аталады.
Өлшеу түрлендіргіші - нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар, өлшенетін шаманы басқа шамаға немесе өлшеу белгісіне түрлендіруге, өңдеуге, сақтауға, одан арғы түрлендірулерге, индикация немесе беруге арналған ыңғайлы техникалық құрал. Өлшеу түрлендіргіштерінің мысалы - винт
Кіріс және шығыс белгілерінің сипаты бойынша аналогтік және сандық түрлендіргіштер, өлшеу тізбегінде алатын орнына байланысты біріншілік және аралық деп бөлінеді. Өлшеу аппаратының белгісін тепе-тең түрлендіретін түрлендіргіштерді масштабтық деп атайды.
Біріншілік өлшеу түрлендіргіші - өлшенетін шама тікелей эсер ететін өлшеу түрлендіргіші. Бір ӨҚ-да бірнеше біріншілік түрлендіргіш болуы мүмкін, мысалы, тоңазытқыш ыдыстың әр- түрлі нүктелеріндегі температураны өлшеуге арналған өлшеу қондырғысының термопарлары.
Датчик - өлшеу белгілерін шығаратын контруктивті түрде жекешеленген біріншілік түрлендіргіш.
Өлшеу құрылғысы (құрылғы) - өлшенетін физикалық шаманың мәнін берілген диапазонда алуға арналған өлшеу құралы. Өлшеу құралы өлшенетін физикалық шамадан өлшеу ақпаратын алуға, оны түрлендіруге және оператор тікелей қабылдай алатындай пішінде беруге арналған. Құрылғының құрылымына бір немесе бірнеше өлшеу түрлендіргіштері және оларға қосылған нұсқаушы шкала, нұсқаушы диаграммалық қағаз, сандық табло типіндегі өлшеу ақпаратын көрсететін құрылғы кіреді. Ақпаратты беру жүйесіне байланысты көрсетуші немесе тіркеуші кұрылғылар деп ажыратылады. Тіркеуші құрылғылар жазба немесе баспа құрылғылары деп бөлінеді. Шығыс белгісінің пішініне қарай аналогтік немесе дискреттік шығысы бар құрылғыларды ажыратады («дискретті» қүрылғыларды «сандық» деп жиі атайды).
Құрылғыларды тікелей әрекет ететін және салыстыру құрылғылары деп бөледі. Салыстыру құрылғыларын компаратор деп те атайды.
Компаратор - біртекті шамалардың өлшемдерін салыстыруға арналған салыстыру құрылғысы. Компаратордың мысалы - иінтірек таразы.
Индикатор - белгілі бір физикалық шаманың бар екендігін анықтау немесе оның мәнінің шегінен шығуын анықтауға арналған техникалық құрал немесе зат (химиялық). Химиялық реакциялар кезінде индикатор ретінде
лакмус қағазын қолданады. Иондаушы сәулеленулерді өлшеу саласында индикатор радиация деңгейінің шегінен асып кеткендігі туралы жарық және (немесе) дыбыс белгісін береді. Кей жағдайларда индикатор ретінде өлшеу құрылғылары ппйдаланылуы мүмкін (көретін және дыбыстық белгілері бар шекті электрконтактілі өлшеу түрлендіргіші электр тізбегіндегі үзіліс омметр кезінде қолданылады).
Өлшеулердің күрделі құралын сызба ретінде көрсетуге бола- ды. Ол үшін сызбаның негізі ретінде өлшеу тізбегін алады. Тізбектің құрылымына біріншілік және аралық өлшеу түрлен- діргіштері, сонымен қатар өлшеу ақпаратын көрсетуші құрылғы кіреді. Өлшеу құрылғысының құрылымдық сызбасының мысалы 13-суретте көрсетілген.
Біріншілік өлшеу | | Аралық өлшеу | | Аралық өлшеу | | Өлшеуіш ақпаратты |
түрлендіргіші | | түрлендіргіші | | түрлендіргіші | | бейнелейтін қүрылғы |
1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 ... 58