Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 17.03.2024
Просмотров: 240
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
СОДЕРЖАНИЕ
13-сурет. Өлшеу құрылғысының құрылымдық сұлбасы
Біріншілік өлшеу түрлендіргішінің құрамына міндетті түрде сезімтал элемент (СЭ) қосылады. Өлшеу құралына өлшеу ақпаратын беру құрылғысы кіруі мүмкін. Көріну шығысы бар құрылғыларда бұл көбінесе нұсқағыш шкала немесе сандық табло типіндегі құрылғылар болып келеді. Құрылғы бірнеше шкаламен немесе бірнеше нұсқағышы бар бір шкаламен жабдықталуы мүмкін. Құрылғылар мен индикаторларда басқа да көріну индикация құрылғылары (нөл-нұсқағыштар, бағдаршам секілді табло), сонымен қатар дыбыстық құрылғылар (қоңырау, дыбыс (сөз) генераторы) және дірілдеткіш құралдар (қол сағатының дірілі) қолданылады. Ақпаратты беру құралы ретінде кез келген тіркеуші жазатын немесе баспа құралдары қолда- нылуы мүмкін.
Оператордың үдері қатысу деңгейіне байланысты автоматтық, автоматтандырылған және автоматтандырылмаған өлшеу құ- ралдарына ажыратылады.
Автоматтық өлшеу құралдары - өлшеу нәтижелерін өңдеу, оларды тіркеу, мәліметтерді беру немесе басқарушы белгіні шығарумен
байланысты операцияларды және өлшеулерді адамның тікелей қатысуынсыз жүзеге асыратын ӨҚ.
Автоматтандырылған өлшеу құралдары - автоматтық режімде бір өлшеу операциясын немесе оның бөлігін орындай- тын ӨҚ.
Өлшеу құралдары түрлер мен типтерге бөлінеді, ӨҚ түріне бірнеше типтер кіруі мүмкін.
ӨҚ түрі - берілген физикалық шаманы өлшеуге арналған ӨҚ жиынтығы.
ӨҚ типі - мақсаты бір, бір әрекет ету ұстанымына негізделген, құрылымы бір және бірдей техникалық құжаттамаға сай жа- салынған ӨҚ жиынтығы. Бір типтегі ӨҚ-ның модификациясы әр түрлі болуы мүмкін.
Өлшеу құралдарын әрекет ету ұстанымына сай бөлу қа- былданған, яғни өлшенетін шаманы немесе өлшеу ақпараты- ның белгісін түрлендіруде қолданылатын физикалық ұстаным- дар бойынша: мысалы, механикалық, оптикалық, гидравликалық, пневматикалық және т.б.
Метрологиялық тағайындалуы бойынша эталондық және жұмыстық ӨҚ-дарына ажыратылады. Жұмыстық ӨҚ деп бірліктің өлшемін басқа ӨҚ-дарына беруге арналмаған ӨҚ-дарын атайды. Эталондық ӨҚ-дарын салыстырып тексеру құралдары деп те атайды.
Салыстырып тексеру құралдары - бекітілген ережелерге сай салыстырып тексеруде қолданылатын эталондар, салыстырып тексеру
қондырғылары және ӨҚ.
ӨҚ-дарын пайдалану мүмкіндігі және олардың дәлдік қасиеттері олардың метрологиялық сипаттамаларымен анық- талады.
Қарапайым өлшеу құралдарына жатады: бірмәнді өлшем, көпмәнді өлшемдер, өлшемдердің жиыны, өлшемдер дүкені, калибрлер, үлгілер.
ҚР ӨМЖ тізіліміне қаттылықты өлшеу үшін Роквелл шкала- сы және Бринелль шкаласы, Супер - Роквелл шкаласы енгізілген.
14-сурет. Жылу өткізгіштік және қаттылық өлшемдері
Кешендік (немесе күрделісі) өлшеу құралдары (немесе өлшеу техникалары) өлшегіш аспаптар және әртүрлі автоматты құрылымдардың кешендерi болып табылады. Оларға өлшеу- есептеуiш кешендер (ӨЕК), ақпараттық өлшеу жүйелері (АӨЖ) және тағы басқалары жатады.
Ақпараттық өлшеу жүйелері (АӨЖ) - тұтынушыға тиімді түрде ұсыну мақсатымен өлшеу ақпаратын алу, өрнектеу, өңдеу үшін және функционалды біріккен өлшеу, есептеу немесе логикалық бақылау міндеттерін автоматты жүзеге асыратын, диагностика жасайтын, теңестіретін техникалық құралдар және тағы басқа қосалқы құралдар.
-
Өлшеу құралдарының модельденуі
Өлшеу құралдарының құрастыру және зерттеу, олардың қа- сиеті және сипаттамасы бір теңбе-тең сипатталатын матема- тикалық модельдеусіз мүмкін емес. Метрологияда өлшеу құра- лын және тағы басқаларды өлшеу белгілерінің пішінделуі және пішіндеуді қолданады.
Математикалық модельдеу ӨҚ ар а2,..., aL X, конструктивтік өлшемдерінің өлшелетін шаманың мәні бар Y оның көрсетулерін өзара байланысты және zp z2,...,zK: у = F(x; av a2,... aL; zp z2,...,zK) ықпал ететін шамаларымен сипатталады.
Үлгілер құрылымдық элементтің негізгі сипаттамасы у = f(X, K., Z, K. оның өлшемі және Z. бір қатар жағдайда сыртқы 124
ықпал ететін шамалары оның теңдеуі немесе элементтің X және демалыс
Y өзара кіретін ескертпе дабыл дәнекерлік өзгеру қыз- меті болып табылады. Құрылымдық блоктің өзгеру қызметі оның математикалық үлгісі болып табылады. Оның түрі сол тәуелді болады, элемент қаншалықты толық сипаттауға керек және оның қасиеті зерттеуші үшін өте маңызды болып табылған. Мысалы, тамаша күшейткіштің u^(t)=kuKip(t), түрде күшейткіштің тұрақты өлшем болатын күшейту коэффициенті жазып ала алады. Егер оның шығуындағы и0 жылжуын кернеу ескеруге тиіс болса, үлгі u^(t) = ku^t) + u0 түрде жазып алады. Күшейткіштің үлгісінің түзетуін үдеріс бәрінен алыс та жалғастыруға болады. Мысалы, оның фаза-жиілік мінездемелері, сыртқы температураның ық- палы және тағы басқаларды ескеру.
Құрылымдық элементтер белгілердің қатары бойынша жік- теледі. Олар шығу белгісінің түрі бойынша белсенді, жинайтын физикалық шамаларға - энергияның сақтаушыларына бөлінеді (мысалы, аккумуляторлар, белгілердің күшейткіші, жарық көзі, шығару энергиясының физикалық шама жинайтын белсенді сақтаушылары және тағы басқалар) және қасиеті материяның күйлеріне тәуелді болатын және энергияны сақтаушы болмай- тын физикалық шамалармен өрнектелетін енжар