Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx

2. 
   Құрылғы белгісіздігі. Бұл өлшеу құрылғысы техникасының жетілдірмегендігімен байланысты белгісіздік. Олар өлшеу құ- рылғысының қағидасымен байланысты болуы мүмкін. Мысалы, егер құрылғы қағидасы бір шаманы екінші шамаға түрлендіру заңына сәйкес болса, онда осы құрылғыларды қолданып өлшеу белгісіздігіне температураны өлшеудегі температуралық датчиктердің сызықсыздығы (Зеебек заңы), кең диапазонда Гук заңының сызықсыздығы үлес қосады.
   

Сонымен бірге өлшеу құралының конструкциясы немесе дайындау технологиясының нашарлығынан белгісіздік туындауы мүмкін. Мысалы, таразылар иіндерінің теңсіздігі, өлшемді дұрыстаудың қанағатсыздығы, манометрлік қалақтардың люфті және т. б.

3. 
   Жеке белгісіздіктер - оператор белгісіздіктері. Бұл олар келесі факторлардан туындауы мүмкін.
   

• 
  оператордың сезім органдарының баяулығы, мысалы, баллистикалық құрылғыларда сілтеме көрсетуінің максималды есептеуінде кешігу;
  
• 
  есептеу жүйесінің ерекшелігі және бақылаушы орналасуы- ның әсері, мысалы, екі жақын белгілер арасын есептеу барысындағы қателік;
  
• 
  адам сезім органдары қабылдауының сипаттарының сы- зықсыздығы және сезімталдық ауқымын шектеу. Мысалы, генератор жиілігін гетеродиндік жиілік өлшемімен өлшеу кезінде нөлдік соғысты қате анықтау, бұл құлақ сезімталдығы ауқымынан төмен болумен байланысты.
  

Белгісіздік құраушыларын анықтау және есептеу оны бағалау

---

мен есептеу жүргізушіге байланысты. Өлшеу шамасының алынған белгісіздік құндылығы мен сапасы оның мәнін анық- тауға қатысатын тұлғаның шынайылы және сыни талдауға түсінуіне тәуелді.

4. 1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   58

---

Өлшеу қателіктерін бағалау, өлшеу қателігінің сипаттамаларын орнату

Өлшеу қателіктерін бағалау өлшеу қателіктерін және мүмкін болған оның шығу себептерінің талдаудың басталады.

Өлшеу қателіктерінің шығуының негізгі себептері мыналар:

1. 
   Жанама өлшеулер кезіндегі әдістемелік қателіктер:
   

• 
  өлшемдері өлшенетін шама ретінде алынатын модельдің бақыланатын объектіге сәйкессіздігі;
  
• 
  өлшенетін шаманың ӨҚ «кіру» кезіндегі және іріктеу кезіндегі мәндерінің айырмашылығының қабылданған мәндерден ауытқуы;
  
• 
  өлшенетін шама мен ӨҚ «кірісіндегі» шамана бай- ланыстыратын жұмыс істеу аргументтерінің қабылданған мәндерден ауытқуы;
  
• 
  квантталу әсерлерінен болатын қателіктер;
  
• 
  сынамаларды іріктеу мен дайындау кезінде пайда болатын қателіктер;
  
• 
  сынама факторлары әсерінен пайда болатын қателіктер (сынама компоненттері, дисперсия және т.б. кедергі келтіретін қателіктер);
  

2. 
   Өлшеу құралдарының инструменталды қателіктері:
   

• 
  баяу өзгеретін эсер етуші шамалардан пайда болатын өл- шеу құралының негізгі және қосымша қателігі;
  
• 
  өлшеу құралдарының мүмкіндіктерінің шектеулігінен бо- латын қателіктер;
  
• 
  өлшеу құралдарының динамикалық қателіктері (өлшем құ- ралдарының инерциялық құрамынан болатын қателіктер);
  
• 
  өлшеу объектісінің өлшеу құралымен өзара әсерінен болатын қателіктер;
  

---

3. 
   Оператордың әсерінен болатын қателіктер (субъек- тивтік қателіктер):
   

• 
  Диаграммалар мен шкалалардан өлшенетін шама мәндерін есептеу кезіндегі қателіктер;
  
• 
  Диаграммаларды техникалық құралдарсыз өңдеу кезіндегі (орта мәнін табу, өлшем мәндерінің қосындысын табу);
  
• 
  Оператордың объектіге және өлшеу құралдарына әсерінен болатын қателіктер (температуралық өрісті және механикалық әсерін табуда).
  

Өлшеу қателіктерін бағалау. Өлшеу қателіктерінің мүмкін себептері мен құрамаларын талдаған соң өлшеу қателіктерін есептеу, эксперименттік немесе есептеу-эксперименттік проце- дураларын таңдайды.

Өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдісі.

Өлшеу қателіктерін бағалауда эксперимент әдісті қолдану мүмкіндігі жоқ кезде есептеу әдісі қолданылады.

Бастапқы көрсеткіштер дәл және толық болған сайын өлшем қателіктерінің есебінің нәтижелері дәлірек, өлшем қателіктері нақты мінездемелерге жақын болып келеді.

Өлшеу қателіктерін есептеу әдісі мына ақпаратты қажет етеді: өлшем қателіктеріне қосымша эсер ететін өлшем қателіктері, жүйелі және кездейсоқ қателіктер және қосымша қондырғылыр, ішкі эсер етуші факторлар.

Жұмыс істеу аймағында зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу қателіктерін бағалаудың есептеу әдістерінің мысал- дары:

Жұмыс істеу аймағында

---

зиянды заттардың шоғырлануын өлшеу қателіктері жүйелі және кездейсоқ қателіктердің қал- дықтарынан пайда болады.

1. 
   Зиянды заттардың шоғырлануын өлшеудің жүйелі қателігін градиурлеу ерітінділерін қолданатын әдістермен анықтау
   

1. 
   Жойылмаған жүйелі қателік мыналарға негізделеді:
   

1. 
   Ерітінділерді әзірлеу қателігіне (қалқаның алынуы, оның еруі, ерітінділердің араласуы және т.с.с.).
   

Ә. Құралдың қателігіне.

Б. Градуирлеу кестесін құрастыру қателігіне.

2. 
   Ауаның сынамаларын алу қателігіне.
   

Г. Өлшеу қателігіне.

А. Ерітінділерді әзірлеу қателігі Ө _зр келесі қателіктерге себепші болады:

а) реактивтердің қателігі Ө;

ә) сынама салмағын өлшеу қателігі Ө

б) өлшеуіш құтыдағы ерітіндінің көлемін өлшеу қателігі Ө₃;;

г ) ерітіндінің көлемін пипеткамен өлшеу қателігі Ө;

Ерітінділерді әзірлеу қателігін мына формуламен есептейді:

^Өер.ә₃р =V ӨІ +Ө₂² +Ө₃² +Ө₄^{2 (99)}

Ә. Құралдың қателігі Ө_құрал нормативтік техникалық құжат- тамаға сәйкес оның дәрежесімен анықталады.

---