Файл: 2. Ультрадыбысты локаторды жмыс істеу принципін тсіндірііз азастанда жасанды серіктерді шыруды маызын баалаыз Сана жйесіне сипаттама берііз.docx

БИЛЕТ №1

1.Санақ жүйесіне сипаттама беріңіз

2.Ультрадыбыстық локатордың жұмыс істеу принципін түсіндіріңіз

3.Қазақстанда жасанды серіктерді ұшырудың маңызын бағалаңыз

1.Санақ жүйесіне сипаттама беріңіз

Санақ жүйесі, механикада — материалдық денелер мен нүктелердің қозғалысын (немесе тепе-теңдігін) салыстырып зерттеуге арналған бір не бірнеше денелерге орналасқан координаттар жүйесі мен сағаттар жиынтығы; әртүрлі уақытта қозғалыстағы денелердің (немесе механикалық жүйенің) салыстырмалы орнын анықтайтын нақты немесе шартты алынған қатты дене.

Қозғалыстың барлығы салыстырмалы, сондықтан кез келген дененің қозғалысын басқа денелерге қатысты салыстырмалы түрде қарастырады. Мыс., айдың қозғалысы Жермен, Күнмен немесе басқа жұлдыздармен салыстырылады. Таңдап алынған Санақ жүйесімен салыстырғандағы дененің қозғалысы осы жүйедегі дене орнын анықтайтын координаттардың уақыт бойынша өзгерісін білдіретін теңдеулермен өрнектеледі. Кинематикалық зерттеулерде барлық Санақ жүйесінің атқаратын рөлі бірдей, ал динамика мәселелерінде (бірқалыпты, түзу сызықты қозғалатын немесе тыныштық күйдегі денелерде орналасқан, яғни инерция заңы орындалатын Санақ жүйесі) инерциялы Санақ жүйесі басты рөл атқарады.

2.Ультрадыбыстық локатордың жұмыс істеу принципін түсіндіріңіз

Ультрадыбыстық қашықтық датчиктерінің жұмыс принципі ультрадыбыстық импульстің сәулелену сәтінен бастап объектіден шағылысқаннан кейін сол импульстің сенсорға оралуына дейінгі ультрадыбыстық таралудың уақыт кідірісін өлшеуге негізделген.

Пьезорезистивті түрлендіргіш ультрадыбыстық импульстардың эмитенті де, қабылдағышы да бола алатындығына байланысты бір түрлендіргішпен ультрадыбыстық қашықтық датчиктерін құру мүмкіндігі пайда болады. Мұндай түрлендіргіш алдымен қысқа ультрадыбыстық импульс шығарады. Сонымен қатар, сенсорда ішкі таймер іске қосылады. Нысаннан шағылысқан ультрадыбыстық импульс сенсорға қайта оралғанда, таймер тоқтайды. Импульстің сәулелену моменті мен шағылысқан импульс сенсорға оралған сәт арасындағы уақыт объектіге дейінгі қашықтықты есептеу үшін негіз болады. Өлшеу процесін толық бақылау өлшеудің жоғары сызықтығын қамтамасыз ететін микропроцессордың көмегімен жүзеге асырылады. Ультрадыбыстық датчиктерді қолданудың маңызды ерекшеліктері-мысалы, борпылдақ заттар, сұйықтықтар, түйіршіктер, мөлдір немесе қарама-қарсы қатты шағылысатын беттер сияқты күрделі объектілерге дейінгі қашықтықты өлшеу мүмкіндігі. Ультрадыбыстық датчиктерден басқа, олардың кішігірім өлшемдерін сақтай отырып, салыстырмалы түрде үлкен қашықтықты өлшеуге болады, бұл бірқатар қосымшалар үшін маңызды болуы мүмкін. Бөлме температурасында ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы шамамен 344 м / с құрайды.

3.Қазақстанда жасанды серіктерді ұшырудың маңызын бағалаңыз

Еліміздің жер серіктерінің жаңа мүмкіндіктері мен мақсаттарын, дамуы мен елімізге әкелетін пайдасын айқындап, келер жылы ғарышқа екі жерсерік ұшырылмақ. Барлық қазақстандық жерсеріктердің саны алтыға жетпек. Соған орай, елімізде ТМД-да теңдесі жоқ жерсеріктерін дайындайтын зауыт ашылмақ.

«Қазақстан Ғарыш Сапары» АҚ президентінің орынбасарының айтуынша, елімізде 2025 жылы Ұлттық ғарыш орталығы салынып аяқталады деп атап кетті. «STSAT» жерсерігінің айырмашылығы барлық технологиясы отандық жабдықтармен дайындалады. Бұл Жер сілкінісін болжауға, климаттың өзгеруін және басқа да, ғылыми жобаларды зерттеуге көмегін тигізеді деген үміт бар.Осыдан бұрын ғарышқа ұшырылған «ҚазЕОСат-1» және «ҚазЕОСат-2» жерсеріктері 200 миллион шақырым жерді суретке түсіріп өтті. Тағы бір айтарлық жайт, бұл жерсеріктерінің жұмыс істеу ұзақтылығы. Бұл аппараттар он жылдан астам уақыт істей алмайды. Ал істен шыққан жерсеріктері жеріміздің теңіз мұхиттарына апарылып тастайтыны сөзсіз.
БИЛЕТ №2

1.Механиканың негізгі түсініктерін талдаңыз

2.Магниттік-резонанстық томография мен ультрадыбыстық зерттеуді сипаттаңыз

3. Ғаламдық жылынудың себептері мен салдарын атап өтіңіз

1.Механиканың негізгі түсініктерін талдаңыз

Классикалық (кванттық емес) механика Ньютон механикасы (релятивистік емес) және релятивистік механика болып бөлінеді. Арнайы салыстырмалы теория талаптарын ескеретін механиканы релятивистік механика деп атайды. Бұл, жылдамдықтары жарық жылдамдығына жақын жылдамдықтар үшін әділетті. Ньютон механикасының негізінде Ньютон заңдары жатады. Бұл механика тек жылдамдықтары жарық жылдамдығынан әлдеғалай төмен жылдамдықтармен қозғалатын макроскопиялық денелер үшін әділетті.

• Жалпы алғанда механикалық денелердің қозғалысы өте күрделі, өйткені ол қозғалысы қарастырылып отырған денелердің формасына, өлшеміне және тағы басқа қасиеттеріне байланысты. Осы себептен денелер қозғалысын қарастырған кезде сол денелердің кейбір қасиеттерін ескермеуге болатындай жорамал жасалады, басқаша айтқанда механикалық денелердің моделін енгізу керек. Оларға мыналар жатады: материялық нүкте, материялық нүктелер жүйесі, механикалық жүйе, абсолюттік қатты дене және тұтас орта. • Материялық нүкте - қарастырып отырған есептің шартына байланысты өлшемдерін ескермеуге болатын дене. Материялық нүктелер жүйесі - механикалық денелер жиынтығын материялық нүктелер жүйесі деп атайды, егер әрбір денені материялық нүкте деп қарастыруға болса. • Механикалық жүйе деп материялық нүктелер жүйесін айтады, егер әрбір нүктенің қозғалысы басқа қалған нүктелерге тәуелді болса.

2.Магниттік-резонанстық томография мен ультрадыбыстық зерттеуді сипаттаңыз

Магнитті-резонансты бейнелеу (МРТ) - адам денесінің ішкі құрылымдарының суреттерін инвазивті емес алуға мүмкіндік беретін сәулелік диагностиканың заманауи әдістерінің бірі. Магниттік-резонанстың көмегімен бейнелерді компьютерлік жолмен жасау.

Зиянды болу қаупі бар рентгендік және гамма-сәулелерді пайдаланбай-ақ магниттік-резонанстың көмегімен алынған құрылымдық және биохимиялық ақпарат медициналық патологияларға диагноз қоюда құндылығы өте жоғары. Бұл технология ісіктерді анықтау және таратпау үшін, жұмсақ ұлпалардан тұратын мидың, жүректің және басқа ағзалардың суретін түсіру үшін баға жетпес құрал. Дегенмен бұл түсірілімді түсіру барысында пациентке ыңғайсыздық тудыратын жіңішке трубада қозғалыссыз жатуы керек.

Аты аталған бұл әдістің тағы бір кемшілігі медицинада суреттерді түсіретін басқа аппарат түрлерімен салыстырғанда бұл құралда сканерлеуге ұзақ уақыт кетеді, бұл өз кезегінде ұлпалық қысқаруға сезімтал болғандықтан, көкірек қуысын немесе асқазанды сканерлеуге жарамсыз етеді. Бірақ МРТ технологиясының артықшылығы басқа технологияларға қарағанда сау мен ауру ұлпалардың айырмашылығы мен қарама-қарсылығын жоғары дәрежеде ала алғандықтан медициналық диагноз қоюда таптырмайтын құрал болып саналады.

Ультрадыбыс (син: эхография, ультрадыбыстық сканерлеу, сонография, УЗИ) Бұл тығыздығы әр түрлі тіндер мен ағзалардан өткен кезде ультрадыбыс толқындарының әр қилы шағылысуына негізделген әдіс. Ультрадыбыс дегеніміз – адам құлағы қабылдай алмайтын жоғары жиілікті 2.104-108 Гц акустикалық тербелістер. Маңызы: Медицинада ультрадыбыс адам денесін ультрадыбыстық тексеру (сканерлеу) үшін пайдаланылады. Сүйек, май және бұлшық еттер ультрадыбысты түрліше шағылдырады. Электр импульстеріне түрлендірілген бұл шағылған толқындар экранда кескін береді.

Ультрадыбыстық тексеру жолымен сырқат адамның денесіндегі әртүрлі ауытқулар — қатерлі ісіктер, дене мүшелері пішінінің өзгерулері анықталады.

Ультрадыбыстық эхография ішкі ауруларды анықтауда кеңінен қолданылады. Эхография жүрек ахауларын, оның түрін, жүрек ісіктерін, т.б. Өзгерістерді табуға мүмкіндік береді. Сол сияқты бауыр және өт жолдары, ұйқы безі, бүйрек, қалқанша безі, т.б. Ағза ауруларын анықтауда маңызы зор. Ультрадыбыспен зерттеу әдісі неврологияда, офтолмологияда, отоларингологияда, акушерлік және гиникологияда ,урологияда қолданылады

3. Ғаламдық жылынудың себептері мен салдарын атап өтіңіз.

Қоршаған орта – ауа, су, жер жоғары қарқынмен ластануда. Ауаға көмірқышқыл газының көп мөлшері шығарылуда, оның жинақталуы жылыжай эффектісінің пайда болуына апарып соғады. Неге атмосферада көмірқышқыл газы мөлшерінің арту проблемасы енді өзекті болып отыр? Оны негізгі шығарушыларға қара металлургия кәсіпорындары, отын жануының барлық үдерістері, шіру үдерісі (халық саны артқан сайын малшаруашылығы қалдықтарының мөлшері едәуір артты), орман өрттері, жанартау атқылауы жатады. Көмірқышқыл газының ең белсенді биологиялық емес «сіңірушісі» дүниежүзілік мұхит екенін есте сақтау керек. Мұхиттың шексіз бетінде көмірқышқыл газы атмосферамен араласып, суда ериді. Әрі қарай көмірқышқыл газын СО2 маржандар сияқты теңіз тіршілік иелері, қарапайымдар мен ұлулар сияқты көптеген бақалшақты ағзалар кальций карбонатына айналдырады. Осы әктастың жанып жатқан көмір мен мұнай өнімдерінен айырмашылығы өзінен көміртекті «шығармайды». Бірақ қазіргі кезде мұхит беті қатты ластанған. Мұхит бетінде қалқып жүрген пластикалық бөтелкелер, пакеттер мен басқа да материалдардың жалпы жиынтық ауданы Австралия құрлығының ауданынан асып кетеді деген мәліметтер бар. Егер мұнай өнімдері төгілген кезде мұхит бетінде қалыптасатын мұнай дақтарын ескеретін болсақ, мұхиттың көмірқышқыл газын жойып үлгермей жатқаны түсінікті болады.

Түрлі газдардың әсіресе фреондардың шығарылуы Күн сәулесінің едәуір мөлшерін шағылыстыратын озон қабатының ішінара бұзылуына әкеліп соқты. Таза климаттық үдерістерден басқа озон қалқасы Жердегі барлық тіршілік иелерін жойқын ультракүлгін сәулеленуден қорғайды. Жер серіктерінен және МКС-дан бақылау Арктика мен Антарктида үстінде озон тесіктерінің пайда болғанын көрсетті. Нәтижесінде Күн сәулесінің көп мөлшері атмосфераға еніп, Жер бетін қыздыра бастады.
БИЛЕТ №3

1.Траектория,жол,орын ауыстыру,уақыт шамаларын талдаңыз

2.Құрылыс алаңдарын жоспарлаудағы физикалық заңдылықтарды қолдану аясын бөліп көрсетіңіз

3.Инерцияның пайдасы мен зиянын талдаңыз

1.Траектория,жол,орын ауыстыру,уақыт шамаларын талдаңыз

Дененің немесе дене бөлшектерінің уақыт өтуіне қарай бір бірімен салыстырғандағы орнының өзгеруі механикалық қозғалыс деп аталады.

Санақ жүйесі деп санақ денесімен байланысқан координата жүйесі мен сағатты айтамыз.

Материалық нүкте деп қозғалыстың қарастырылып отырған жағдайында өлшемдерін елемеуге болатын денені айтады. Механикалық қозғалыс- уақыт өтуіне қарай дененің басқа денелермен салыстырғанда орнының өзгеруі және қозғалыстың ең қарапайым түрі.

Мысалы: автомобильдің, жан-жануарлардың, аспан денелерінің, сондай-ақ бір орында жер қазып жатқан экскаватор, гимнастика жасап тұрған бала.

Яғни дене немесе дене бөлшектерінің қозғалысы. Берілген санақ жүйесінде қозғалыстағы дененің немесе материялық нүктенің басып өткен нүктелерінің жиының траектория деп атайды. Траекторияның пішініне байланысты қозғалыс түзу сызықты және қисық сызықты болып бөлінеді. Материялық нүктенің АВ қисық сызықты траекториясы бойымен өткен қозғалысын қарастырайық . Қисық сызықты АВ геометриялық нүктелер жиыны ∆S жол ұзындығы деп аталады. Нүктенің бастапқы А күйінен соңғы В күйіне жүргізілген векторы орын ауыстыру векторы деп аталады. Бұл шама ∆t уақыт ішінде радиус-вектордың өзгеруіне тең . Түзу сызықты қозғалыс кезінде орын ауыстыру векторы траекторияның сәйкес бөлігімен дәл келеді және орын ауыстыру векторының модулі жүрілген жол ұзындығына тең: Уақыт- өмірдегі түрлі оқиғалар болмысының жалғасымды тізбегін, ілгері-кейін ретін білдіретін қайтымсыз сабақтастық болып, ол өткеннен келеді, қазірді басып өтеді, болашаққа бағытталады.

2.Құрылыс алаңдарын жоспарлаудағы физикалық заңдылықтарды қолдану аясын бөліп көрсетіңіз.

Табиғатта болатын физикалық процестер дене пішінінің, оның орналасуының немесе агрегаттық күйінің өзгеруін білдіреді.

Құрылыс жұмыстары денелердің физикалық күйіндегі барлық өзгерістерді бақылауға және өлшеуге болатындай физикалық бөлімде жүзеге асырылады. Денелердің массасының, ұзындығы мен енінің, уақыты мен температурасының өзгеруі өлшенеді және құжатталады. Сондай-ақ, материалдардың физикалық жағдайына жоспарланған өзгерістер құрылыс жұмыстары аяқталғаннан кейін қажетті көрсеткіштерге жету үшін есепке алынады. Нысандардың пішінін өзгерту, мысалы, арматураны бүгу машиналар мен механизмдердің көмегімен жүзеге асырылады. Позицияның өзгеруі, мысалы, қабырғаларды тұрғызу кезінде, дайын қабырға блоктары мен панельдер көтергіш құрылғының көмегімен орнатылған кезде пайда болады. Заттың күйінің өзгеруін бетонды ылғалдандыру мысалында байқауға болады, егер бетонды төсегеннен кейін ылғалдандырса, оның бетіне шашыраған су буланып немесе сіңіп кетеді. Құрылыста геодезиялық құралдардың көмегімен олар жергілікті жердің топографиялық жоспарларын құруға, құрылыс учаскесінің бас жоспарын құруға байланысты мәселелерді шешеді. Сондай-ақ, негізінен оптика заңдарына негізделген геодезиялық жабдық өнеркәсіптік және азаматтық объектілерді салу кезінде қажет, өйткені олардың көмегімен ғимараттардың вертикалдылығы мәселелері шешіледі, негізгі осьтердің биіктігі мен орналасуының жобалық мәндері анықталады, бұл құрылыс процестерінің жетілмегендігімен байланысты құрылыстың үлкен қателігін болдырмауға мүмкіндік береді.

Ғимараттар мен құрылыстарға желдің және температура мен қысым айырмашылығында пайда болатын ауа ағындарының әсерін зерттейтін құрылыс физикасының жеке бөлімі құрылыс аэродинамикасы болып табылады. Сыртқы беттердегі аэродинамикалық қысымның таралуын есепке алу табиғи және жасанды (механикалық) желдетуді жобалау, жергілікті қардың жиналуын болдырмау (мысалы, ғимараттың шатырында), сондай-ақ ғимараттар мен құрылыстарға жел жүктемелерін орнату үшін маңызды. Үй-жайлардың ішкі климатының ерекшеліктері олардың ғимаратта орналасуына және соңғысының аэродинамикалық сипаттамаларына байланысты, өйткені үй-жайлардағы температура мен ылғалдылықтың таралуы табиғи ауа алмасу жағдайларына байланысты. Әртүрлі геометриялық контурлары мен көлемі бар құрылыс объектілерінің аэродинамикалық сипаттамаларын зерттеу өндірістік және қоғамдық ғимараттардың жақсы пайдалану қасиеттерін қамтамасыз етуге, сондай-ақ әртүрлі климаттық жағдайларда қала құрылысының ұтымды түрлерін орнатуға мүмкіндік береді. Ғимараттың жылу қорғанысы-үй-жайлардың ауа алмасуын рұқсат етілген шектен жоғары емес ескере отырып, ғимараттың жылу энергиясын (жылу түсімдерін) тұтынуының белгіленген деңгейін, сондай-ақ олардың ауа өткізгіштігін және Үй-жайлар микроклиматының оңтайлы параметрлері кезінде батпақтанудан қорғауды қамтамасыз ететін ғимараттың қоршау конструкциялары жиынтығының жылу қорғау қасиеттері.

3.Инерцияның пайдасы мен зиянын талдаңыз7

Денеге басқа денелер әрекет етпеген кезде қалыптасқан жылдамдығын сақтау құбылысы инерция деп аталады. Латынша іnertia (инерция) — қозғалыста емес, әрекетсіздік деген мағына береді. Адамдар күнделікті өмірде инерциямен жиі ұшырасады. Мысалы, көліктің кез келген түрінде кетіп бара жатқан жолаушы көлік кенет тоқтағанда алға қарай еңкейіп, ал жылдамдығын күрт арттырғанда, артқа қарай шалқаяды. Өте жылдам жүгіріп келе жатқан адамның немесе шапшаң қозғалған автомобильдің жолдың бұрылысында өздерінің алғашқы түзусызықты қозғалыс бағыттарын сақтауға тырысатынын білеміз. Ал кейде құлап немесе аударылып жататынын да жиі кездестіреміз. Өйткені барлық денелер өздерінің алғашқы бағыттағы қозғалу жылдамдықтарын өзгертпей сақтауға тырысады. Пайдасы: Кілем тазалағанда, оны таяқпен ұрғанда кілем орнынан қозғалады, ал шаң сол орнында инерцияның әсерінен қалады; Балғаны саптағанда балғаны үстелге ұрғанда, балға инерция әсерінен сапқа енеді. Зияны: Автобус тежегішін басқанда, адамдар инерцияның әсерінен алға қозғалып, бір біріне соқтығысты
БИЛЕТ №4

1.Қозғалыстың салыстырмалылығын талдаңыз

2.Ареометрлермен су көлігінің қолдануын түсіндіріңіз

3.Ауыл шаруашылығындағы жылу машиналарын атап өтіңіз

1.Қозғалыстың салыстырмалылығын талдаңыз

Механиканың ең маңызды принциптерінің қатарына Г.Галилей тұжырымдаған салыстырмалық принципі жатады. И. Ньютон оны механиканың басқа заңдарының жүйесіне ендірді. XX ғасырдың басында А.Эйнштейн осы принцип негізінде салыстырмалықтың жаңа теориясын жасады. Г.Галилейдің салыстырмалық принципіне сәйкес барлық инерциялық санақ жүйелеріндегі механикалық құбылыстар бірдей жүреді. Барлық инерциялық санақ жүйелері бірдей құқылы. Мысалы, тұрақты жылдамдықпен қозғалып келе жатқан вагон ішіндегі денелер қозғалысын бақыласақ, нәтиже тура сондай болады: бақылаушы отырған орындық сол орнында қалады, үстел үстіне құлаған нәрсе вагон еденіне түседі, вагон еденіне түсу уақыты сондай биіктіктен дененің жерге түсу уақытына тең. Жолаушы терезеден қозғалмайтын санақ жүйелеріне (ағашқа, бағанға т.б.) қарамаса поездың тұрғанын немесе қозғалыста екенін ажырата алмайды.

2.Ареометрлермен су көлігінің қолдануын түсіндіріңіз

Ареометрлер-сұйықтың тығыздығын анықтауға арналған құрал. Жұмыс принципі

Өлшеу сұйық заттардың тығыздығының айырмашылығына және Архимедтің гидростатикалық заңына негізделген. Сұйықтыққа батырылған дене вытыстырылған сұйықтықтың массасына тең күшпен итеріледі. Құрылымы мен ерекшеліктері

Классикалық құрылғы-бұл шыны цилиндр, бір жағынан түбі дөңгеленген кең түтік, екінші жағынан тиісті бірліктермен белгіленген тар түтік. Бұл әдетте белгілі бір заттың концентрациясының бірліктері немесе ерітіндінің нақты тығыздығы.

Кең бөліктің ішінде салмақ бар, көбінесе қорғасын шарлары. Грузияның арқасында құрылғы тік позицияны алады.

Тығыздық гидрометрдің массасы ретінде анықталады, олесыстырылған сұйықтық көлеміне бөлінеді. Бұл қатынас өлшенетін ерітіндінің тығыздығына және тығыз Өлшегіштегі салмақтың салмағына байланысты.

Тұрақты көлемді құрылғыларда колбаға стационарлық белгі қойылады, оған дейін құрылғыны батыру керек. Әр түрлі салмақтағы салмақтарды таңдап, олар қажетті тереңдікке батыруға қол жеткізеді. Нәтижесінде қалқымалы салмақ пен салмақтың көмегімен белгілі бір заттың тығыздығын анықтауға болады.

3.Ауыл шаруашылығындағы жылу машиналарын атап өтіңіз

Жылу қозғалтқыштары-отынның ішкі энергиясын механикалық энергияға айналдыратын құрылғылар.

Қозғалтқыштың жұмыс істеуі үшін қозғалтқыш поршенінің немесе турбина қалақтарының екі жағындағы қысым айырмашылығы қажет. Барлық жылу қозғалтқыштарында бұл қысым айырмашылығына жұмыс денесінің температурасын қоршаған орта температурасымен салыстырғанда жүздеген және мыңдаған градусқа көтеру арқылы қол жеткізіледі. Бұл температураның жоғарылауы отын жанған кезде пайда болады. Жылу қозғалтқыштары (Т. б.) келесі белгілер бойынша ерекшеленеді:

1) энергия көздері бойынша: химиялық (отын), ядролық, күн;

2) жұмыс денесінің түрі бойынша: бу, газ, бу-газ;

3) кеңейту машинасының конструкциясы бойынша: поршенді, турбиналы, саптамалы (реактивті), аралас.
БИЛЕТ №5