1. Қатаң дауыссыздар - дауыс шымылдығы қатыспай, тек салдырдан жасалатын дауыссыз дыбыстар: п, к, қ, т, с, ф, х, ц, ч, ш;

2. Ұяң дауыссыздар - дауыс шымылдығының қатысуымен жасалатын, салдыр мен үн тең болатын дауыссыздар: б,в, г, ғ, д, ж, з;

3. Үнді дауыссыздар - дауыс шымылдығының қатысуымен жасалатын салдырға қарағанда үн басым дауыссыздар: р, л, м, н, ң, у.

Әріп - дегеніміз дыбыстың графикалық таңбасы. әріп шартты таңба. оны көреміз және жазамыз.

Алфавит – бұл көрсетілген санның фонетикалық жүйесіне  байланысты белгілері, тілдің қарапайым дыбыстары немесе тіл. Алфавит сөзі латын тілінен шыққан алфавит олἄλφα немесе конъюгациясы арқылы құралады альфа және βῆτα бета, грек алфавитінің алғашқы екі әрпі.

Тіл дыбыстарын жасаудағы сөйлеу мүшелерінің қызметі Тіл дыбыстары сөйлеу мүшелері арқылы жасалады. Тіл дыбыстарын және олардың артикуляциялық жақтарын түсіну үшін сөйлеу мүшелері мен олардың әрқайсысының қызметін жете білу қажет.
Тіл дыбыстарын шығарудағы, жасаудағы дыбыстаушы мүшелердің қызметін артикуляция дейді. Белгілі халықтың сөйлеу мүшелерінің дыбыс шығарудағы атқаратын қызметінің қалыптасқан дағдысын сол тілдің артикуляциялық базасы деп атайды.
Тіл дыбыстары тәуелсіз үш: артикуляциялық (физиологиялық), акустикалық (физикалық) және функционалдық (лингвистикалық) тапқа бөлініп, жасалым, айтылым, естілім және қолданылым тұрғыларында қарастырылады.
Кез келген тіл дыбыстарының нышандарын анықтайтын мынадай шарттар бар:
- бірмәнділік - тіл дыбыстарының бірмәнді анықталатындығын талап етеді;
- тұлғалылық – артикуляциялық орында пайда болу сапасының табиғи тұрақтылығын, әрі баламасыз жеке даралығын байқатады;
- тіркесімділік – тіл дыбыстарының тіркесе алатындығын, әрі тіркесе келе үздікті тізбек құрайтындығын көрсетеді;
- ықпалдылық - туынды мәннің пайда болу ықтималдығын қамтамасыз етеді;
- түрлендірімділік – туынды мәннің пайда болуы сөз тұлғасын түрлендіруге ықпал ететіндігін көрсетеді;
- сапалылық – тіл дыбыстарының лингвистикалық қолданбалылығын көрсетеді.
Тіл дыбыстары дауысты және

---

дауыссыз дыбыстар болып екіге бөлінеді.

4. 
   Қазақ тілі сабақтарында жүргізілетін жаттығу, оның түрлері. Жаттығуға қойылатын талаптар.- Айнурам
   

Грамматиканы окытуда жаттығу жұмысының мәні зор. Окушылар грамматикалык материалды окулык пен бағдарламаға сай білгендерiмен (терминдерді менгередi. аныктамаларды ИНДУКТИВТІК жолмен есте калдырады), жаттығу жұмыстары жургiзiлмесе, ол узакка бармайды, ұмытылып қалады. Сондыктан да мугалiм окушыларга грамматикадан саналы да, терен, туракты да берік білім бергiсi келсе, жаттыгу, дагыдыландыру жумыстарын жүргізу арқылы олардын дагдыларын калыптастыратын калыптаскан дағдыны тiлдiн баска да және уксас кубылыстарына тасымалдай алатын (ережелердi жана фактілерге колдана алатын) жаттыгу әдістерін білуге тиіс. Жаттығу нәтижесiнде окушылар алған теориялык, білімдерін практикада тез де дәл колдана алу білігі мен дагасына ие болады. Жаттыгу аркылы балаларын алган білімдері пытайтылып, актKana ko, сонымен қатар 03 беттерімен жумыс жасауга, ойлау қызметiн exe асыру бiлiгi аргалы Өйткені окушылар жыту процесiнде жасайды. уздіксіз анализ синтез тулгамет абстракциялайды, жалпылайды, жаттарын жуйслейлi салыстырады фонетикалык

Грамматикалык жаттыгулар. окушылардын кандай материалмен жумыс жасауын карай. морфологиялык, синтаксистік және лексикалык болып бөлінеді. фонетикалык жаттыгулардын мiндеті - балалардын айтылган буванцар мен дыбыстарды жаксы айыра алуын және оларды балалар дурыс, аны айтып берулерiн камтамасыз ету.

Фонетикалык жаттыгулар аркылы кейбiр балалардын, жогарыда көрсетілгендей, тілін тістеп сөйлеу, сакауланып сөйлеу, кайсыбір дыбысты каллырып кетіп сейлеу немесе "с" мен"ш". мен"а", "*" мен "у" сиякты дыбыстарды шатастырып айту кемшіліктері жойылады. Мундай кемшіліктер окуга да, жазуға да зиян келтіретіні сөзсіз.

Бастауыш сыныптарда фонетикадан берiлетiн маглуматтар мен фонетикалык жаттыгулар тек дурыс жазу, емле ушiн гана пайдаланылып коймайды, сонымен катар балаларды әдеби тіліміздін нормасын сактап окуга уйрету ушин де (орфоэпия) пайдаланылады Оку сабактарында балалардын кателері, теріс айтылған сөздер тузетiлiп, сөз ішіндегі, сөз шекарасындагы дыбыстардын кубылуы ескертiлiп отырады. Сонымен катар тiлiмiзге баска тілдерден енген термин создердiн дурыс айтылуы да практикалык жаттыгулар аркылы уйретіледі.

Морфологиялык жаттыгулардын максаты ана тiлiнiн морфологиялык курылысын окушыларга саналы түрде меңгерту Мазмуны жагынан морфологиялык жаттыгулар екі түрлі болады: 1) соз гулгасын оку барысындагы жаттыгулар, 2) сөз таптарын оку барысындагы жаттыгулар.

---

Сөз тулгасын оку барысындагы жаттыгулардын морфологиялык курамын, магыналы белшектерiн, морфемаларды саналы турде менгерiп алу үшін мәні зор. Сездiн морфологиялык курамын талдау, кебінесе сол сөздiн мәнiн дурыс ұтынып алуга жәрдем стелi, сезлiн магыналы әрбiр элементі - губiр, журнак. жалгау - булардын әркайсысы өзінше сөзге мән береді, ал осы манасрдiн жинагы бiрiгiп, сөздiн жалпы магынасын тудырады Морфемаларды сонын iшинде журнакты айыра быгудiн балалардын тілін жетілдіру ушiн де зор мәнi бар. Өйткені бул жана сөздер жасауга жане сол сездерді орынды жерiнде колдана білуге мумкiндiк береді тулгасына байланысты жүргізілетін жаттығуларга мынындай талаптар койылады: 1) алдымен, мүмкiндiгiне карай, негізгі түбірлердi, онан әрi туынды тубiрлердi, сн сонында тубiрлес созлердi талдайтындай жағдай жасалады. 2) белгiлi бiр сездердiн iшiнен негізг тубрді тапқызу ушiн, сол него тубiрлен туынды создермен салыстыру жумысы ескерiлем, 3) ту или сер мен негізгі түбірді ажырату барысында магына жагына назар аударылады.

Сөз таптарын окыту барысында жургот гузар женщнде К.Д.Ушинский: "Баланын том шыгып, сана-сеим все келе, жүйелеуш уйретеду бул сөздерді белгілі бір топқа бiрiктiр формалар, сөздер, күнделікті тербе ол сейлеуге (сөздерді қолдануга) уйрене, оның акыл-ой да тура аркасында өзінен-ак грамматикалык топтарга болса грамматикалық бастайды. Грамматиканын мiндеп-сол тәжiрибе нәтижесiн корытып плдеп кубылыс зандарын жуйемен беру", - болатын Жаттыгу жумыстарынын барысында окушылар арор cm табынын касиетін, ерекшелiктерiн саналы тусшем,тәуелдік жалғауларын менгерсм, олалы жазбаша ауы сейлегенде дурыс, орынды колдана алады. Сез табы бойынша журетін жаттыгулар: 1) матннен керекті сөздерді тапкызу, 2) керекп сездерд косыпктер нен сейлемдер немесе әнгіме курастыру. 3) создiн магынасын тусип, сейлемдегі қызметін Байкату, 4) сездермн лексикалык жагынан болсын, грамматикалық жагынан болсын, калай оперетинін, не аркылы өзгеретінін аңтарту, 5) магына және туа жагынан кандай жеке-жеке уксастык, айырмашылык барын салыстыру аркылы аныктау, 6) уксас сездерд топтату, /)байкаган кубылыстары корытындылар шығару сиякты жумыстарды камтиды

Синтаксистік жаттыгуларга әдетте пунктуациялык жаттыгулар косылады: метiндегi койылган тыныс белгілерін талдау. қойылмаған тыныс белгілерін кою, өздер карастырган сейлемдер мен мәтiндерге кажет тыныс белгiлерiн койып, тусiндiру Қорыта келгенде, окушылардын алган жүргізілетін жаттыгуларга билимiн бекiту жалпы мына сиякты максатында талаптар қойылады:

---

1. Белгiлi бiр жаттыгуды орындау ушiн окушылардын сол жаттыгуды орындарлық бiлiмi болуы шарт. 2. Окушылар жаттыгуды не ушiн орындайтынына, онын кандай пайдасы барлыгына түсінсе гана, оны саналы орындайлы

Жаттығуларды тусiнiп орындаганда гана білегілі бір білік, дағды 3. Жаттығу Окушынын кызыгуын, ынтасын, ыкыласын арттыруға тиіс. Ол ушiн жаттыгу түрлендіріліп берілуі шарт, өйткені бір сарынды жаттыгу окушылардың зейінін, қабылдауын белсенділігін нашарлатады.

4. Жаттығулар кездейсок болмай, белгiлi бiр орындалып отырылуы шарт. 5. Жаттығу жұмыстары тек таяуда гана өтілген материалдарға негiзделмей, бурын өтілген кейбiр материалдарды да қамтуы мүмкін. 6. Бiр жаттыгу узак уакытка созылмауы тиiс. Әсiресе, балалардын жасы негурлым кош болған сайын жаттыгу да кыска уакытка молшерленедi де, үнемi жиі-жиі қайталауға негізделеді.

7. Творчестволык жаттыгулар кебiрек болуы кажет. 8. Әр жаттыгу окушы еңбегінің нәтижесін көрсетіп отыруга

9. Жаттыгулар окушы ойына әсер етуi жагынан аналитико синтетикалык болганы жен: ягни грамматикалык талдау, сөздер. сез тіркестері, сөйлемдер мен мәтіндер курастыру, салыстыру аркылы уксастык пен ерекшеліктерді табу, топтау, өз пікірлерін дәлелдей алып, білгендерiнен жалпы корытынды шығара білу т.б.

10. Жаттығу жұмысынын барысында окушылардың окудан алған білімдері бекіп, өз беттерімен жумыс жасау дағдылары калыптасады (ягни зейiн койып тындай білу, жатқа жаза білу белгiлi бiр жоспар бойынша сөздерді курамына, сез табына, сейлем мүшелеріне талдау, сурак коя білу, кажетті деректердi окулыктан, сездіктен карап таба алу).

5.   1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

---

Тіл дыбыстары, оның түрлері. Дауысты дыбыстар, оның түрлері, жасалуы.

Тіл дыбыстарының сапалық жақтан ажыратылып әлеуметтік мәнге ие болуы- сөйлеу аппаратының қызметіне байланысты .Дыбыстардың арасындағы сапалық айырмашылық дыбыстау мүшелерінің дыбыс жасауға әртүрлі дәрежеде қатысуының нәтижесінде пайда болады. Дыбыстау мүшелеріне: өкпе, тамақ, көмей, дауыс желбезегі, тамақ қуысы, ауыз қуысы,мұрын қуысы,тіл,кішкене тіл, таңдай, тіс, ерін тағы басқалары жатады. Дыбыстау мүшелері негізгі үш саладан тұрады: 1. Тыныс мүшелері, 2. Тамақ, 3. Қуыс мүшелері.1.Тыныс мүшелері- ауа ағымын туғызып, тыныс жолы мен ауыз қуысында орналасқан дыбыстау мүшелерін әрекетке келтіретін басты мүше. Сөйлеу кезінде өкпеден шығып, дыбыс шығаруға қатысатын ауа ағыны фонациялық ауа деп аталады.

2. Тамақ және дауыс желбезегі. Тамақтың ішкі жағына дауыс желбезегі орналасқан. Өкпеден шыққан ауа дауыс желбезегін тербелтіп, үн пайда болады да ол үн кедергіге ұшырамай, бірақ ауыз қуысындағы тіл, тіс, ерін сияқты дыбыстау мүшелерінің әртүрлі қалпына қарай түрлі сападағы дауысты дыбыстар болып сыртқа шығады. Үнді дауыссыз дыбыстар мен ұяң дауыссыз дыбыстардың жасалуында дауыс желбезегі сәл керіліп тұрады да діріл пайда болады. Яғни, дауыссыз дыбыстардың бұл тобының жасалуында белгілі дәреже де үннің қатысы болады.

3. Қуыс мүшелеріне ауыз қуысы мен мұрын қуысы жатады. Ауыз қуысында тіл, тіс, таңдай, кішкеңе тіл, иек орналасқан. Мұрын жолы арқылы М.Н.Ң үнді дауыссыз дыбыстары жасалады. Тіл дыбыстарының жасалуындағы дыбыстау мүшелерінің қызметі артикуляция деп аталады. Артикуляция әртүрүлі халықтардың тілінде түрліше қалыптасады.

Қазіргі қазақ тілінің дыбыстар жүйесінде 12 дауысты дыбыс бар. Олар а,ә,о,ө,ы,і, ұ,ү,е, э,и, у. Бұлардың ішінде 9 төл дыбыстар. Олар: а,ә,о,ө,ы,і,ұ,,ү,е дауыстылары қазақ тілінің төл дыбыстары болып есепетеледі.

Дауысты дыбыстардың негізгі ерекшеліктері: 1. Дауыс желбезегінің тербелісінің нәтижесінде пайда болған таза үннен тұрады. Сондықтан дауыстыларды әндетіп, созып айтуға болады. 2. Ауыз қуысында кедергіге ұшырамайды. 3. Буын құрай алады.

Тіл білімінде дауысты дыбыстар жүйесі вокализмдер деп аталады. Дауысты дыбыстар артикуляциялық ерекшеліктеріне байланысты:

1. 
   Тілдің көлденең қалпына қарай жуан (тіл арты), жіңішке (тіл ортасы) дауыстылар болып жіктеледі. Тілдің жұмсақ таңдайға қарай, артқа жылжуынан пайда болған дыбыстарды жуан дауысты дыбыстар дейді. Оларға: а,о,ы,ұ жатады. Тілдің көлденең қалыпта алға жылжуынан пайда болған дыбыстарды жіңішке дауысты дыбыстарды дейді. Оларға: ә,ө,ү,і,э,е жатады.
   
2. 
   Дауысты дыбыстар жақтың, иектің қатысына қарай (тілдің тік қалпына қарай) ашық, қысаң болып жіктеледі.
   

---

Смотрите также файлы

• Причины перехода к политике разрядки.odt

• Инструкция по режиму уборки в пищеблоке Ежедневно в помещениях пищеблока производится.doc

• Решение задач 11 на нахождение наибольшего и наименьшего значения функции из егэ по математике.doc

• Расчет вертикальных нагрузок и выбор типа вышки.docx

• Реферат по дисциплине Операционные системы и среды Студента Рудницкая Виктория Александровна Группа.docx