Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx

ету туралы заңдарға сәйкес жүзеге асырады.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар атқарып жүрген қызметтеріне сәйкестігін анықтау және кәсіби даярлығын бағалау мақсатында Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен міндетті ат- тестаттаудан өтуге тиіс.

Мемлекеттік метрологиялық қадағалауды жүзеге асыратын лауазымды адамдардың:

1. 
   тексеруге тапсырмасын (жолдамасын) және қызметтік куәлігін көрсеткен кезде заңдарға сәйкес мемлекеттік мет- рологиялық қадағалау үшін белгіленген нысандарға кедергісіз кіруге;
   
2. 
   жеке және заңды тұлғалардан мемпекеттік метропогияпық қадағапау жүргізу үшін қажетті құжаттар мен мәліметтер сұра- туға және апуға;
   
3. 
   техникалық құралдарды пайдалануға және тексерілетін нысандардың мамандарынан ақпарат алуға;
   
4. 
   сынаудан және түрін бекітуден, салыстырып тексеруден, метрологиялық аттестаттаудан өтпеген, бекітілген түрге сәйкес келмейтін өлшем құралдарын қолдануға, өткізуге, өндірістен және жөндеуден шығаруға тыйым салуға;
   
5. 
   егер өлшем құралдары жұмысқа жарамсыз болса, олар- дың көрсетулерінің қателігі рұқсат етілген нормалардан асып кетсе немесе салыстырып тексеру туралы сертификаттың қолданылу мерзімі бітсе, салыстырып тексеру таңбаларының баспа-таңбасын өшіруге немесе өлшем құралдарын тексеру тура­лы сертификаттың күшін жоюға;
   

5-1) өлшем құралдарының өлшем бірлігін қамтамасыз ету жөніндегі нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкестігін белгілеу үшін оған инспекциялық салыстыру тексеруін жүргізуге;

---

6. 
   метрологиялық нормалар мен ережелердің бұзылуын жою, қолдануға жарамсыз өлшем құралдарын және заттар мен материалдардың құрамы мен қасиеттерінің стандарттық үлгілерін пайдаланудан алып тастауды орындауға міндетті нұсқамалар бе- руге;
   
7. 
   буманың ішіндегі тауардың санын көрсететін шаманың буманың бетінде белгіленген шамаға сәйкессіздігі анықталған жағдайда, бума тауарлар тобын өткізуге тыйым салуға құқығы бар.
   

Метрологиялық бақылау

Тексерулерді метрологиялық бақылауда мемлекеттік басқару құрылымдарының метрологиялық қызметтері немесе заңды тұлға мамандары іске асырады.

Метрологиялық бақылау нысандарына:

- шамалардың бірлік эталондары;

• 
  өлшеу құралы;
  
• 
  өлшеулерді орындау әдістемесі;
  
• 
  өндіру, жөндеу және өлшеу құралдарын дәлдеуді тексеру, калибрлеу орындайтын қызметші жатады.
  

1. 
   Эталондарға қойылатын талаптарды мемлекеттік мет- рологиялық қадағалау тексереді, ол үшін:
   

• 
  бастапқы эталондарды тексеруден өткізу үшін келісім- шарттар;
  
• 
  сақтау және эталондарды пайдалану шарттары болуы тиіс.
  

2. 
   Метрологиялық бақылауды жүзеге асыру үшін өлшеу құралдарының жай күйлері тексеріледі:
   

• 
  өлшеу құралының дұрыстығы;
  
• 
  өлшеу құралдарын тексеру және калибрлеу мерзімі;
  
• 
  өлшеу құралдарын тексеру және калибрлеу іс-шараларының сәйкестігі және тағы басқалар.
  

---

3. 
   Метрологиялық бақылаудың жүзеге асыруында өлшем- дердің сол шарттарда орындалуы мемлекеттік метрологиялық қадағалаумен бірге орындалады.
   

Сонымен бірге метрологиялық бақылауға:

• 
  олардың актуализациясын қамтамасыз ететін нормативтік құжаттар;
  
• 
  шама бірлігі, олардың аты және белгісі;
  
• 
  өлшеулерді орындау әдістемелерінің қолданылуы;
  
• 
  құралдар мен өлшем әдістерінің таңдалуының дұрыстығы сияқты нысандар мен қызмет түрлері жатады.
  

Тұлғалардың құқықтары мен жауапкершілігін, метрологиялық бақылау нәтижелерінің ресімделуін Қазақстан Республикасының заң шығарушы мемлекеттік құрылымдарының метрологиялық қызметтері бекітеді.

Техникалық бақылау

Техникалық бақылау өндірістің метрологиялық қамтамасыз етілуінің ең маңызды элементі және өнім сапасын басқару жүйесінің құрамдас бөлігі болып табылады. Техникалық бақылау - қойылған техникалық талаптарға нысанның сәйкестігінің тексерілуі. Техникалық бақылаудың түрлері: бақылау нысаны, өндіріс үдерісінің кезеңдері, бақылауды толық қамту, бақылау нысанының уақытымен байланысы, өндірістік үдеріс, бақылау- дың тиімділігі келесі белгілер бойынша классификацияланады (2-сурет).

1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   58

---

2-сурет. Техникалық бақылау түрлерінің классификациясы




Өндірістік үдерісінде орнымен кіретін, операциялық және қабылдап алу бақылаулары танып біледі.

Кірме бақылау құрастырып жасайтын бұйымдар сапасын, шикізаттары мен материалдарының стандарттардағы көрсетілетін өлшемдері бойынша даярлануын және материалдардың сапасының сәйкестігін анықтау мақсатында жүргізіледі. Кірме бақылаудың мақсаты сатып алынатын материалдар туралы нақты мәліметті жинау немесе материалдардың сапа көрсеткіштеріне қосымша талаптар құрастыру болып табылады.

Операциялық бақылау - уақытында немесе нақтылы технологиялық операцияны аяқтаудан кейін жүргізілетін өнімдердің сапасын (немесе технологиялық үдерісін) бақылау.

Операциялық бақылау конструкторлық және технологиялық құжаттаманың талаптарынан шегінулерді дер кезінде сақтап қалу үшін бөлшектер мен жиынтық бірліктерді жасау кезінде өткізіледі, сонымен бірге технологиялық үдеріс параметрлерінің ауытқуларының себептерін, олардың нормативтік мәндері мен шығарылатын өнімнің сапасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған шараларды өңдейді.

Операциялъщ бақылаудың міндеттеріне:

0 Нысандардың жарамдылық талаптарына бақыланатын өл- шемдерінің сапасына тексерудің сәйкестігі;

0 Технологиялық құжаттар талаптарына тәртіп пен тех- нологиялық үрдіс өлшемдеріне тексерудің сәйкестігі;

0 Технологиялық үдерістердің реттелуі үшін ақпараттардың алынуы, яғни жинақталу бірліктері және бөлшектердің сапасы немесе өлшемдері мен тәртіптердің тексеріс нәтижесі бойын- ша технологиялық үрдістің жүру барысында қажетті түзету іс- шаралардың орындалуы жатады.

Операциялық бақылауды өнім

---

сапасына ұсынылатын та- лаптарға тәуелді және құжаттарға сәйкес бекітілген операцияны орындайтындар, шеберлер, жоспар бойынша техникалық бақы- лау бөлімінің қызметкерлері жүргізеді.

Операциялық бақылау ережеге сәйкес өнімнің барлық дең- гейлерінде жүргізіледі. Операциялық бақылау ұйымы кезінде үздіксіз бақылау және барлық бұйымның сапасын анықтайтын технологиялық операцияларды бақылаумен жаппай қамтамасыз етілуі қажет. Үздіксіз бақылау технологиялық үрдістердің үздіксіздік байланысына және бақылау операцияларына негіз- деледі. Сонымен қатар технологиялық үрдістер орындалудың барлық уақытында бақыланады және түзеледі.

Қабылдау бақылауының міндеті:

0 Дайын бұйымдардың пайдалану мінездемелерін;

0 Құрастырма бірліктің бөлшектерінің қабылдануын растай- тын құжаттарды;

0 Қаптау, консервация, маркировканы;

0 Дайын бұйымдардың жиынтығын тексеру болып табылады.

Өнімді жаппай толтыру бойынша бақылаудың жалпы бақылауын ажыратады, үдеріс барысында таңдау және шы- ғарылған өнім бірлігіне бақылау жүзеге асырылады, сондай-ақ, шығарылатын өнімнің сапасының бағасын өнім партиясынан таңдалған нәтиже бойынша бағалайды. Таңдамалы әдістерге тұрақты технологиялық үдеріс барысында шығарылатын өнімді бақылау жағдайына таңдау жасайды, ол біртекті өнім партиясына таңдамалы бақылау нәтижесін таратуға мүмкіндік береді.

3. 
   Метрологиялық қызметтің заңдық негіздері
   

Қазақстанда метрологияның алдында тұрған мәселелерді шешу үшін 1993 жылдың 18 қаңтарында Өлшем бірліктері Заңы шығып, республиканың метрологиялық инфрақұрылымының басқаруды заң шығару қағидаларына ауыстыруға мүмкіндік берді. 2000 жылдың 7 маусымында Өлшем бірлікті қамтамасыз ету туралы Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды.

---