сату барысында, несиелік қаржыны тарта отырып, жеке инвесторға жүгіне алады. Алайда акцияларды биржада орналастыру арқылы капиталды көбірек тартуға болады. Бастапқы жүргізу туралы шешім шығармастан бұрын, бизнестің ахуалын бағалап, инвесторлардың санын мейлінше көп тарту үшін өз стратегиясын қалайша құру керектігін түсіну керек. Сонымен қатар, ұйым жұмысын таңдап алынған сауда алаңының талаптарына сай диагностикалауды жүргізу керек. Бұл тұрғыдан алғанда төмендегі алғы шарттарға ерекше көңіл бөлінуі керек:

• 
  Ұйымның корпоративтік құрылымын және акционерлік капиталының құрылымын бағалау;
  
• 
  Директорлар кеңесінің құрамындағы өзгертулер, жаңа мамандарды және тәуелсіз директорларды тарту;
  
• 
  Маркетингтік стратегияны жоспарлау;
  
• 
  Корпоративтік басқару стратегиясын жасап шығару;
  
• 
  Қызметкерлер үшін сыйақы төлеу және ынталандыру жүйесін жасап шығару;
  
• 
  Ұйымның мүмкін болатын құрылымын өзгертуге орай салық салу мәселесін ретке келтіру.
  

Қазақстандық корпоративтік басқару Кодексінің негізінде Ұйымдар Ұйымның спецификасын, ерекшеліктерін, сонымен бірге Ұлыбританияда қолданыстағы Құрама Кодекстің кейбір ережелерін ескеретін өз Кодекстерін қабылдайды.

Кодекстің негізгі мақсаты ұйымды корпоративтік басқаруды жетілдіру және жүйелеу, басқарудың көбірек мөлдірлігін қамтамасыз ету және тиісті корпоративтік басқару стандарттарын басшылыққа алуға тұрақты даярлықты растау болып табылады.

Кодекс Қазақстан Республикасының қазіргі күндегі қолданыстағы заңдары шеңберінде, эмитенттер кеңесінің шешімімен мақұлданған, корпоративтік басқарудың Қазақстандық кодексінің, ОЭСР корпоративті басқару принциптерінің және Ұлыбританияның Біріккен кодексі негізінде жасап шығарылған. Қазіргі уақытта менеджменттің Қазақстандық тәжірибесінде:

• 
  Ішкі аудит департаменті туралы Ереже;
  
• 
  Ішкі бақылау жүйесі туралы Ереже;
  
• 
  Ішкі аудит департаментінің аудит жөніндегі комитетпен өзара әрекеттесу регламенті;
  
• 
  Аудит жөніндегі комитет туралы Ереже сияқты, ішкі аудит қызметінің жұмысын регламенттеп отыратын құжаттардың қызмет етуі орын алған.
  

Қорыта келгенде, кез келген ұйымдар үшін ішкі аудитті басқару мен қадағалау ережелері мен заңдық актілердің маңыздылығы өте зор болып табылады. Ереже мен тәртіп болмаса ешқашанда қандай да болмасын іс-әрекеттер мен шаралар, алға қойған мақсаттар жүзеге асырыла алмайды.

---

2.3 Ішкі аудитті жүргізу кезіндегі циклдік қағида

 

Егер шаруашылық операцияларын аудит сегменті ретінде циклді бөліп қарастырған жағдайда аудиторлық дәлелдемелер алу процесін оңтайландыру мүмкіндігі туады. Бұның себебі, шаруашылық операциялар циклдері бір-бірімен өзара тығыз байланыста болады, соның нәтижесінде шаруашылық жүйесін құрайды. Шаруашылық операциялар циклді капитал айналымын көрсетеді және ол айналу тоқтаған кезде ғана аяқталады. Шаруашылық операцияларын циклдерге бөліп көрсету аудиторлық тексеруді белгілі бір мақсатқа бағыттап тестілеуге және кәсіпорын қызметінің алуан түрлерін зерттеуге мүмкіндік береді. Бұл кезде операциялардың келесі циклдерін аудиторлық тексеру мүмкін:

- материалды сатып алу және қолдау циклі – бұл циклдің құрамына материалдар қорының есебі, олардың сатып алуын ұйымдастыру және ресімдеу, материалдық қорларды қабылдап алу, босату және бағалау, материалдық қорларды сақтау және қамдау сақтау орны бойынша материалдардың көлемін бақылау жатады;

- өндірістік циклі-өндірісті жоспарлау және бақылау, өндіріс элемент-терін өндірісте қолдану және дайын өнімді шығару, өткізілетін тауарлардың өзіндік құнын есептеу, өндірілген өнімнің атқарылған қызметінің нәтиже-лерін анықтау.

Өткізу және капитал жинау циклі – бұл циклдің құрамына дайын өнімді өткізу және дебиторлық қарыздарды өндіру қаржылық өткізу қызметінің шығындарын есептеумен, шығарылатын өнімнің көлемін, ассортиментін және табыстылығына бақылау, нақтылай және нақты емес ақша құралдары-ның түсуімен байланысты шаруашылық операциялар енеді:

- қаржылық-инвестициялық цикл – нақты ақшаның ағымын қысқа және ұзақ мерзімді болжамдауды, нақты құралдарды құнды қағаздарға инвести-циялауды, дивидентерді және пайыздарды алуды қамтиды.

Нақты ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметінің мазмұнына байланысты шаруашылық операцияларын басқа да циклдерге бөліп көрсетуге болады, төлеу циклі барлық операциялардағы төлеумен және міндеттемелермен байланысты.

Толықтылық көрсеткіші бухгалтерлік есеп беруде шаруашылық операцияларының барлық нәтижелерін, активтерін және пассивтерін көрсетілуін талап етеді. Есеп саясаты бухгалтерлік есепте шаруашылық операцияларының барлық фактілерінің толық көрсетілуін және әр ай соңында синетикалық есепшоттары бойынша айналымдарды және қалдық-тардың аналитикалық есеп мәліметтеріне тең болуын қамтамасыз ету қажет. Толықтылық талаптарын орындау, сонымен қатар атқарылған операция-лардың жүзеге асқан кезеңінде жатқызылуын білдіреді.

---

Шынайлық және нақтылық көрсеткіш баланста бейнеленген барлық акивтер және пассивтер есеп беру күніне шынайы нақты болуын, ал есеп беруде есеп беру кезеңі барысында шынайы орын алған шаруашылық операциялардың нәтижелерінің көрсетілгендігін дәлелдеу қажет. Міндет-темелер және автивтер аудиторлық процедуралармен сәйкес үшінші тұлғалардың дәлелдеуімен, түгендеуімен және қарап-шығуымен және т.б. куәландырылуы қажет.

Құқықтық және міндеттеме критерийін орындау бухгалтерлік есеп беруде заң негізінде кәсіпорынға қатысты активтердің және ұйымының нақты капиталын және міндетемелерін сипаттайтын пассивтердің көрсетілуін білдіреді.

Ұсыну және ашу критерийі нормативті құжаттарға сай жүргізілуі, бухгалтерлік есеп берудегі ақпаратты барлық елеулі жағдайларда сипаттауды және жіктеуді талап етеді. Бұған бухгалтерлік есептің объектілерін жіктеудің біріңғай ережелерін, бухалтерлік есеп берудің унификацияланған форма-ларын қолдану өз әсерін тигізеді. Аудитор қалыптасқан ережелердің орындалуына көз жеткізу керек.

Бағалау критерийін орындау бухгалтерлік есепті реттейтін нормативті құжаттардың талаптарына сай бухгалтерлік есеп берудің элементтерін бағалауда қамтамасыз етеді. Бағалау критерийін тексеру барысында аудитор бағалаудың жалпы және арнайы әдістерінің орындалуына көз жеткізеді, үшінші тұлғалардан дәлелдемелер алады және бухалтерлік есепшоттары бойынша айналымдардың және қалдықтардың салыстыруын жүзеге асырады, калькуляцияны зерттейді.

Тәжірибеде критерийлердің бұдан да көп саны қолданылуы мүмкін, мысалы, салық салу, жіктеу, сақау, кезеңділік, өкілеттілік және т.б.

Осылай, тексеру нәтижесінде аудитор жоғарыда аталған критерийлерге бухгалтерлік есеп берудің сәйкестігін орнату үшін дәлелдемелердің жеткілікті санын жинайды. Бұл критерийлерді қолдану жалпы есеп берудің сенімділігі туралы көріністі береді.
3 ІШКІ АУДИТТІ ЖЕТІЛДІРУ БОЙЫНША ШАРАЛАР

1. 
   Ұйымның ішкі аудиторлық қызметін инновациялық дамыту
   

жолдары
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Нұрлы жол», бұл – ел дамуының жаңа кезеңінің бастауы екенін айтты. Бұл дағдарысты еңсеру бағдарламасы ғана емес. Бұл – біздің ортақ мақсатымыз – Қазақстанның әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына енуін қамтамасыз ете отырып, бұрынғыдан да күшейе түсуіміздің, топтасуымыздың және Мәңгілік Ел идеясын іске асыруымыздың тарихи мүмкіндігі. Елбасы Жолдауында Қазақстандағы саяси-экономикалық, әлеуметтік жаңартулар жалғасын табатынын айқындай түсті. Осыған сәйкес, экономикалық даму жолында инновациялық даму бір бағыты болып табылады: біріншіден, экономикалық кризистің жайылуына, екіншіден, экономиканың ұзақ мерзімді өсуін тұрақты қамсыздандырудың негізгі әдісі болып табылады. Бүгінгі таңда инновациялық фактордың басқару мәселесі даму механизмін ынталандыру, яғни, бухгалтерлік есептің, аудиттің және тексерудің жүйесін жақсарту арқылы оларды бейімдеу бүгінгі күннің талаптарына сәйкес өзектілігі болып табылады. Ұйымның ішкі аудиторлық қызметін инновациялық дамыту жолдарында, теория мен тәжірибе негізінде ұйымның ішкі аудиторлық қызметін шаруашылық жүргізуші субъекті оның меншік иелерінің мүддесін қорғау үшін ұйымдастырылатын және ішкі құжаттармен белгіленетін бақылау жүйесі ретінде қарастыруға болады. Ұйымның ішкі аудиторлық қызметін инновациялық дамыту жолдарында экономикалық субъект буындары қызметінің тиімділігін бақылау тәсілдерінің бірі, бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйесінің сенімділігін бағалау құралы деп қарастыруға болады. Басқарудың бір

---

функциясы бола отырып, ішкі аудит басқарушылық шешімдер қабылдауда онымен тығыз байланыста болады.

Ішкі аудит ұйым қызметінің барлық негізгі функционалдық бағыттарын тексеруді қамтиды. Осы тұрғыдан алғанда оның зерттеу пәні негізінен қаржылық есепті растау қызметін атқаратын сыртқы аудит шеңберінен кең болып табылады.

Нарықтық жағдайда кәсіпорынды басқарудың және оның құрамдас бөлігі – ішкі аудиттің тиімді жүйесін құру қажет. Бұл үшін басқарудың әлемдік теорияларының интеграциялық әсері жағымды жағдай болып табылады. Шаруашылық жүргізудің жаңа жүйесі ішкі аудиттің жаңа концепциясын ендіруді талап етеді. 2002 жылдан бастап Қазақстан сыртқы аудиттің халықаралық стандарттарына өтті. Осыған байланысты ұйымның ішкі аудиторлық қызметін инновациялық дамыту және оны әрбір ұйымның есеп жүргізу саясатында қарастыру өзекті мәселе болып табылады.

Басқару белгілі бір жүйеде жүргізілетін үздіксіз процесс. Ауытқулар мөлшерін төмендету үшін басқарудың ғылыми деңгейін жоғарылату керек. Бұл жағдайда бухгалтерлік есеп және ішкі аудит қызметі беретін ақпараттық қамсыздандыру елеулі рөл атқарады. Бухгалтерлік есеп жүргізу мен талдау қызметінен ұйымның ішкі аудиттік қызметінің айырмашылығы – оның заңсыз операцияларының, тиімсіз операцияларының, жобалардың шешімдерін қабылдау кезеңіне алдын алу мүмкіндігінде.

Басқарудың дербес функциясы ретінде аудит басқарудың есеп жүргізу, талдау, жоспарлау сияқты функцияларымен әрекеттесіп, олардың тиімділігіне белсенді әсер етеді.

Басқару тиімділігін жоғарылату үшін оның барлық функциялары қызметінің тиімділігіне қол жеткізу керек: жоспарлау, ұйымдастыру, есеп жүргізу, талдау және ішкі аудит.

Аудит функциясын бақылау мәселесін ерекше атап өту қажет. Біздің пікірімізше, ұйымның ішкі аудиторлық қызметін жоспарлау, бағдарлама жасау, тексеру жүргізу, нәтижелерді жинақтау сияқты көптеген элементтер мен компоненттерден тұратын күрделі жүйе.

Өндірістік-шаруашылық, ұйымдастырушылық, маркетингтік т.б. қызметтер ұйымның көптеген бөлімдерінде бір мезгілде жүзеге асырылатындықтан, басқарудың барлық функциялары мен элементтері үйлесім тауып отырады. Ұйымның ішкі аудиторлық функциясын жүзеге асыру күрделілігі осында, себебі ол барлық үрдістердің нақты шекарасы мен өзара байланысын анықтауға мүмкіндік бере алмайды. Алайда, ақпараттың сипаты бойынша оның қай жүйеге жататындығын, сондай-ақ оның аудит кезіндегі жағдайын анықтауға болады.

---

Аудиторлық қызметтерді жүзеге асырумен байланысты құқықтық және этикалық нормалардың өзара қарым-қатынасын мемлекеттік және кәсіби тәуелсіз қаржылық бақылау органдары әзірлейді. Біздің елімізде аудитті нормативті-құқықтық реттеудің мемлекеттік жүйесі құрылған. Тәуелсіз қаржылық бақылау ұйымының заңды базасының негізгі элементтеріне кіретіндер:

• 
  ҚР Конституциясы;
  
• 
  ҚР Азаматтық кодексі;
  
• 
  ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заңы;
  
• 
  ҚР «Бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беру туралы» заңы;
  
• 
  ҚР Қылмыстық кодексі;
  
• 
  «Салықтар және бюджетке міндетті басқа төлемдер туралы» кодексі;
  
• 
  ҚР әкімшілік жолмен құқық бұзушылар туралы кодексі;
  
• 
  ҚР Бюджет кодексі;
  
• 
  ҚР «Акционерлік қоғамдары туралы»; «Банкроттық туралы»; «Шетелдік инвестиция» туралы; «Шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер туралы», «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» және т.б заңдары.
  

Жоғарыда аталған заңды құжаттарда аудиторлық қызметке тікелей қатысы бар маңызды нормалар мен ережелер анықталған. Оларды айқын білген жөн және іс жүзінде дұрыс қолдану керек. Бұл арада қолданыстағы нормативті-құқықтық актілер жүйелі түрде толықтырылып, өзгертіліп тұратынын және қажет болған жағдайда қайтадан жасалатынын ескеріп отыру керек.

ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» жаңа заңның талаптарына сәйкес аудиторлардың аумақтық палаталары мен Республикалық палатаны тексеру, комиссияны сайлау және аудиторларды аттестациядан өткізу жөнінде біліктілік комиссиясын қалыптастыру бойынша шаралар жүзеге асырылады. 1998 жылдың 22-23 желтоқсанда Алматыда елдегі аудиторлардың төртінші Республикалық конференциясы болып, оның қорытындылары бойынша мынадай маңызды қаулылар қабылданды:

1. 
   ҚР «Аудиторлық қызмет туралы» заның іс жүзіне асыру бойынша аудиторлар мен аудиторлық ұйымдардың міндеттері туралы.
   
2. 
   Аудиторлардың Республикалық палатасын қалыптастыру туралы.
   
3. 
   «Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясы туралы» ережені бекіту туралы.
   
4. 
   Республикалық палатаның Кеңесін сайлау туралы.
   
5. 
   Аудиторлар Республикалық палатасының тексеру комиссиясын сайлау туралы.
   
6. 
   Аумақтық аудитор палаталары төрағаларының Кеңесін сайлау туралы.
   
7. 
   Аудиторларды аттестациялау жөніндегі біліктілік комиссиясының ревизиялық комиссиясын сайлау туралы.
   

Бүгінгі танда Қазақстанның көптеген аудиторлық ұйымдарында көрнекті нормативті базалар бар. Бұл олардың аудиторлық тексерулерді сәтті жүргізуіне ғана емес, сондай-ақ кеңес беру және басқа да кәсіби қызметтерде жетістікке қол жеткізулеріне мүмкіндік береді. Осындай қызметтердің арасында айтарлықтай салмағы басымдары мыналар: қаржылық шаруашылық қызметтерді талдау, кәсіпорындар мен банктердің төлем қабілеттілігін, кредиттік қабілеттіліктерін, өтелімділіктерін бағалау, бухгалтерлік есеп, есептеме жасау, құқық, салық салу, жекешелендіру, мүлікті бағалау, маркетинг, менеджмент мәселелері бойынша кеңес берулер және т.б.

---

Смотрите также файлы

• Электронные таблицы microsoft excel создание и редактирование таблиц.docx

• В. Г. Попова И. О. Фамилия 2022г.docx

• Отчет о финансовых результатах конкретной.odt

• Болша жоары колледжі Электронды техника кафедрасыны ткізген апталыыны есебі.docx

• Содержание Ведение стр.pdf