Файл: Дипломды Жмыс 5B021000 шетел филологиясы аылшын тілі.docx
Добавлен: 28.03.2024
Просмотров: 65
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Сөйлеу қарым-қатынасының сипаттамасы және қатысушылар саны
Ағылшын тілінде зерттелетін аудио жазба мысалдары Лос-Анджелесте жазылған, үш достың арасындағы әңгіме, Калифорния штаты. Кен, Джейн және Ленор. Келесі кезекте, тағы бір аудио жазбаны зерттеуге ұсынамыз. Ол сегмент ойындар мен компьютерде ойнауды үйретуден тұрады және Массачусетс штатының Кейп-Код маңында жазылған. Дженнифер мен Дэн - жиырма жастан асқан студенттер. Вермонттағы Берлингтондағы ортақ пәтерде жазылған төрт бөлме арасындағы бетпе-бет сөйлесу. Барлық сөз сөйлеушілер-Вермонт университетінің студенттері, 20-21 жас аралығындағы әйелдер. Сөйлеушілер әңгімесінің тақырыбы, күндерінің қалай өткені және кешке жоспар құрып, үй шаруаларын талқылайды. Келесі аудиожазба Висконсин штатындағы, Милоуки қаласында екі ер баланың әңгімесі берілген. Бейресми ауызекі сөйлеуге қатысушылардың есімдері Корри мен Патрик. Аудио материал Патриктің пәтерінде, кешкі уақытта теледидар көру барысында жазылған, олардың талқылап отырған әңгімелері өте жағымсыз болуы мүмкін. Барлық берілген мысалдардың жазылу уақыты 4 сағат 26 минут.
-
Ауызекі сөйлеу әрекетінің түрлері
Мысал 1
Нарративті түр
JOAN - But,so these slides X should =X be real interesting .
KEN - ..Yeah .
KEN - I think it'll be real interesting. I think it'll be a real, =in a good slide show.
KEN- Too bad you can't make it laugh .
LENO - Who else do you know that's been there besides. what's her name .
KEN - uh. Just Jessie and Shana .
JOAN - Shana her.
KEN - that's all .
KEN - Yeah, Shana's sort of .
JOAN - in I wanna go .
JOAN - in But...
KEN - I'd like to go so .
JOAN - It's an interesting thing .
KEN - but .
JOAN - Hunh?
KEN - I'd like to go .
JOAN - in It's an interesting thing though, because um I'm wondering .. you know since it is such
JOAN - =in К”um: it's restricted you have to go through Mexico.
KEN - No .
KEN - I don't think so .
JOAN - Isn't Nicaragua one of the things you +...
KEN - No .
JOAN - places you can't
KEN - I don't think so.
KEN - No.
JOAN - I think it i:s.
KEN - we have +/.
KEN - No, I don't think so .
KEN - We have.
KEN - =in Technically speaking. full diplomatic reвlations with Nicaragua .
JOAN - Oh yeah:?
KEN - Yeah they have an an ambassador and you know an American ambassador there.
Берілген аудио жазба мысалының түрі нарративті түрге жатады себебі, қатысушылар күнделікті тұрмыстық әңгіме мен сабақ туралы тақырып қозғаумен қатар, барлығына мәлім, сұрақты қойып, сөйлеу әрекетін әрмен қарай өршітуде.
Мысал 3
DANA:I thought they were gonna be back (.) by now
KELL:You didn't hear em (.) playing last nigh.
DANA:I know: .
KELL:(..) Where did they go .
DANA: They went out to dinner with (..)Arianna's parents
KELL:Arianna's parents
KELL:(..) Yeah .
KELL:That was her (..) grandma on the phone .
DANA:They left at like (..) quarter of eight .
KELL:(..) Mm .
KELL:(..) Maybe they went shopping .
KELL:(..) First and then went to dinner .
DANA:(..) I think they're hanging out .
DANA:(..)
DANA: the Callahans .
DANA: Gotta have some of my sister's bread .
DANA:It is so: (.) good .
KELL:(.) What.
KELL:Is it like regular bread or is it .
DANA:No .
DANA: Molasses .
KELL: Oh .
DANA: Oh (.) I love this bread .
DANA:=SNIFF &{l=WH It's so good .
DANA: Oh
KELL: You should make it .
DANA: I don't know how to make it .
KELL: That is the cutest cutting board .
KELL:Isn't?
DANA:I know: .
KELL:=@ I love it &l=@.
DANA:{l=SING Little piggies &}l=SING .
DANA:(..) You wanna piece of toast ?
KELL:(..) Sure &=ex .
DANA: Here .
DANA:Try some of it first .
KELL: {l=FOOD It's different .
KELL: I like it .
KELL: When'd she start making this &}l=FOOD .
DANA: I don't know &{l=X Kinda like &}l=X couple years ago .
KELL:(..) Mm .
KELL:(..) Does she always come home in the summer ?
KELL:(.) From school ?
DANA:(..) Mhm .
KELL:(.) Oh really ?
Берілген мысалды зерттей отырып, әңгіме дүкеннің мағынасына қарай отырып, ағылшын қыз балаларының сөйлеу әрекетінің түрі дирерективті түрге жатады, деген шешімге келеміз, себебі, қыздар өздерінің күндерін қалай өткізгендігін және тек тұрмыстық тақырыпқа қатысты әңгіме айтылғаны белгілі.
Дискурсивті түр
Мысал 1
JENN - We need a +.
JENN - Do you have any sharp objects on you ?
DAN - No .
DAN - Keys ?
JENN - No I need like a little pin or something .
JENN - You have a pencil?
DAN - :You have anything ‹ in your hair ?
JENN - .. No .
DAN - .THROAT .
JENN - ..=WH Fuck
DAN - ..What do you have to hit .
JENN - К”uh See this is the little
MAC - =BEEP_BEEP_BEEP
JENN - :Oh .
JENN - :.Oh oh .
DAN - :. Cool ?
JENN - :.Okay .
JENN - .. Alrigh:t
JENN - . See it was just slow .
JENN - .Okay .
JENN - :This is me ?
JENN - ..Is this me ?
DAN - :Yeah
DAN - :. Yeah .
DAN - ..Jennifer .
JENN - ..Oh .
JENN - .. That's right .
DAN - There you go thinking again .
JENN - ...
JENN - :KISS .
JENN - :Alright .
JENN - :..
DAN - :Wow .
DAN - :Who took over uh .
JENN - :=WH Oh .
JENN - :They got =WH North America .
JENN - :But (.)=MRC not for lo:ng
JENN - :WH Oh:X my God
DAN - :=WHISTLE.
JENN - :. Oh my God,did you see that?
Келесі екінші кезекте берілген аудио материалдың ауызекі сөйлеу түрін қарастыратын болсақ, берілген аудио материалда қатысушылар тек өздеріне қатысты, өздерінің тақырыптарына сай және өздерін қызықтыратын сұрақ аясында әңгіме дүкен құрылғандықтан, диалогтың бұл түрі дискурсивті болып есептеледі.
Мысал 2
CORI - It was like (.) you @ need a girlfriend @ ?...
PATR - (.) Cool .
CORI - in lengthened He was like uh n:o
CORI - (..) =in S:o (.) and then (.) there was actually there was a Russian prostitute in Victor's on Wednesday night .
PATR - (..) Really/ I didn't see her .
CORI - (..) She was j- +/.
CORI - She was like standing right by us .
CORI - (..) ʔAnd (.) it's cause Mary was like (.) oh my God she always dressed like an alien .
CORI - =in And then she always looks so goofy .
CORI - =in An⌈d ⌉ .
PATR - ⌊ N⌋o: I had never s- +/.
PATR - I didn't see her .
PATR - Where was she .
CORI - (..) Uh she was to my right .
CORI - (..) At the bar ?
CORI - (..) And she had these like spandex pa- +/.
CORI - I mean she did look like kind of like she had a space outfit on ?
CORI - (..) It was like (..) black and it was like the skirt flared out and shit ?
CORI - And it was just she kinda looked like a Judy Jetson I mean she looked really goofy .
PATR - No .
PATR - You gotta (.) point her out (.) like Wednesday.
Келесі көрсетілген мысал, дискурсивті түрге жатады, себебі, қатысушылар тек өздерін қызықтыратын әнгімені талқылап жатқандықтан, олардың сөйлеу әрекетінің түрі диррективті болып есептеледі.
-
Ауызекі сөйлеуге қатысушалардың сөйлеу манерасы. Екі коммуниканттың сөйлеу стратегиясының сементикалық ерекшеліктері мен тактикасы.
Мысал 1
JOAN - But,so these slides X should =X be real interesting .
KEN - ..Yeah .
KEN - I think it'll be real interesting. I think it'll be a real, =in a good slide show.
KEN- Too bad you can't make it laugh .
LENO - Who else do you know that's been there besides. what's her name .
KEN - uh. Just Jessie and Shana .
JOAN - Shana her.
KEN - that's all .
KEN - Yeah, Shana's sort of .
JOAN - in I wanna go .
JOAN - in But...
KEN - I'd like to go so .
JOAN - It's an interesting thing .
Бірінші кезекте берілген, аудио материалда сөйлеу манерасы байсалды сонымен қатар эмоционалды, сөйлеушілердің семантикалық ерекшелігіне келсек, олар өзара жеке бір-біріне қойған сұрақтарына өте белсенді түрде жауап қатып, оған қоса қойылған сұрақтарға қызығушылықпен жауап бергенін көреміз.
Ал екінші берілген мысалға тоқталсақ, сөйлеушілірдің сөйлеу манерасы өте эмоцианалды, себебі қатысушылар компьютер клубында ойын ойнау үстінде болғандықтан, эмоционалды тұрғыда олар сөйлеу кезінде бірде өте жоғары тонмен сөйлеп, дауыс көтерсе енді бірде өте байсалды тыныш жауап бергенін байқаймыз.
Келесі мысалымыздың сөйлеу манерасын қарастыратын болсақ, үстіде көрсетілген ер балалардың сөйлеу манерасына қарағанда, қыз балалардың сөйлеу манерасы Бейресми ауызекі сөйлеу қатысушыларының сөйлеу манерасы, байсалды және бір қалыпты екенін байқадық.
-
Ауызекі сөйлеуге қатысушылардың симметриялы және асимметриялы формалары.
Сөйлеушілердің сөйлеу жиілігі тең емес, бірақ дегенмен сөйлеушілер бір біріне қойған сұрақтар арқылы олардың сөйлеу жиіліктері үш сөйлеушінің арасында ауысып отырғанын көреміз.
JOAN - But,so these slides X should =X be real interesting .
KEN - ..Yeah .
KEN - I think it'll be real interesting. I think it'll be a real, =in a good slide show.
KEN- Too bad you can't make it laugh .
LENO - Who else do you know that's been there besides. what's her name .
KEN - uh. Just Jessie and Shana .
JOAN - Shana her.
KEN - that's all .
KEN - Yeah, Shana's sort of .
JOAN - in I wanna go .
JOAN - in But...
KEN - I'd like to go so .
JOAN - It's an interesting thing .
KEN - but .
Келесі екінші берілген аудио материалда, сөйлеушілердің сөйлеу жиілігі тең емес, дегенмен, аудио материалдың мына үзіндісіне қарап, сөйлеу жиілігі тең болмағаны мен қатысушылар арасында сөйлеу лидерлігі жоқ екенін байқаймыз.
JENN - We need a +.
JENN - Do you have any sharp objects on you ?
DAN - No .
DAN - Keys ?
JENN - No I need like a little pin or something .
JENN - You have a pencil?
DAN - :You have anything ‹ in your hair ?
JENN - .. No .
DAN - .THROAT .
JENN - ..=WH Fuck
DAN - ..What do you have to hit .
JENN - К”uh See this is the little
Яғни бұл дегеніміз, қатысушылар арасында сөйлеу жиілігі тең емес, бірақ дегенмен олардың арасында сөйлеу лидерлігі жоқ. Сөйлеушілер тек сұрақ жауап және бір-біріне қойған сұрақтарға қысқа жауаппен немесе белгілі бір, жеткілікті мөлшерде жауап қайтарғанын белгілі.
Келесі мысалдың сөйлеу жиілігін қарастыратын болсақ, бұл мысалда да, бейресми байланыс ауызекі сөйлеуге қатысушылардың сөйлеу жиілігі тең емес деген шешімге келеміз.
DANA:I thought they were gonna be back (.) by now
KELL:You didn't hear em (.) playing last nigh.
DANA:I know: .
KELL:(..) Where did they go .
DANA: They went out to dinner with (..)Arianna's parents
KELL:Arianna's parents
KELL:(..) Yeah .
KELL:That was her (..) grandma on the phone .
DANA:They left at like (..) quarter of eight .
KELL:(..) Mm .
KELL:(..) Maybe they went shopping .
KELL:(..) First and then went to dinner .
DANA:(..) I think they're hanging out .
DANA:(..)
DANA: the Callahans. [43]
-
Ауызекі сөйлеуге қатысушылардың сөйлеу кезіндегі қиындықтары.
Берілген мысалдардың, қиындықтарын бірге қарастыратын болсақ, бірінші және екінші аудио жазбаның сипаты мен жағдайы мүлдем бөлек болғанымен, олардың көрсетілген аудио жазбада қиындықтары бірдей деугеде, болады.
Бірінші аудио жазбада қойылған сұрақтарға аздаған паузалардан кейін жауап қайтарылса, екінші аудио жазбада белгілі себеппен қиындықтар туандайды. Сонымен, сөйлеушілердің арасында кеңістсік кедергі болмағанымен олар бір бірінің сұрағына біраз уақыттан кейін жауап бергенін байқатады, себебі екі сөйлеушінің бірі компьютер ойынында ойын ойнап отырғандықтан, оның ойы мүлдем басқа жақта, яғни сөйлеу барысындағы берден бір қиындықтары ол үнсіздік.
Келесі тығф бір мысалды қарастырамыз.
KELL:(..) Maybe they went shopping .
KELL:(..) First and then went to dinner .
DANA:(..) I think they're hanging out .
DANA:(..)
DANA: the Callahans .
DANA: Gotta have some of my sister's bread .
DANA:It is so: (.) good .
KELL:(.) What.
KELL:Is it like regular bread or is it .
DANA:No .
DANA: Molasses .
KELL: Oh .
DANA: Oh (.) I love this bread . [43].
Көрсетілген ауызекі сөйлеуге қатысушылардың сөйлеу кезіндегі қиындықтары аса қатты байқалмағанымен олар белгілі кедергілер мен сөйлеу кезіндегі үнсіздікті тез әрі оңай жеңіп отырды.
7-кесте
Ауызекі сөйлеудің лесико-грамматикалық ерекшеліктері
| | Толық емес сөйлемдер | You have a pencil? Yeah, Shana's sort of . Shana her. in I wanna go DANA:I thought they were gonna be back (.) by now DANA: Gotta have some of my sister's bread . No. Cause You gotta (.) point her out (.) like Wednesday. |
| | Жаргон немесе сленг | - Wanna Gonna em Gotta |
| | Балағат сөздер | WH Fuck, Fucking, Shit |
| | Одағай | - Hunh? Oh . Oh (.) I love this bread . |
| | Сөйлеудің дұрыс үлгісі | Have you got a pencil? Her name is of like Shana Her name is Shana I want to go in… KELL:Is it like regular bread or is it . DANA: No, it isn’t. You didn't hear em (.) playing last night Gotta have some of my sister's bread . No, I don’t |
2.4 ҚАЗАҚ ЖӘНЕ АҒЫЛШЫН ТІЛДЕРІНДЕГІ ЖАСТАРДЫҢ АУЫЗЕКІ СӨЙЛЕУІН САЛЫСТЫРМАЛЫ ТҮРДЕ ТАЛДАУ
Ағылшын және қазақ жастарының бейресми ауызекі сөйлеуін өзіміздің құрған схемамыздың көмегімен, жастар арасындағы ауызекі сөйлеу ерекшеліктерін талдап, анализ жасадық. Ендігі кезекте осы ауызекі сөйлеудің белгілерін анықтай отырып, қазақ және ағылшын жастарының бейресми байланыс ерекшеліктерін салыстырмалы түрде қарастыратын боламыз.
8-кесте
Қазақ және ағылшын тілінің ауызекі сөйлеу белгілерін салыстырып талдау
| № | Ауызекі сөйлеудің белгілері. | Қазақ тілі | Ағылшын тілі |
| 1 | Сөйлеу қарым-қатынасының сипаттамасы және қатысушылардың саны. | Автордың өзімен, далаық зерттеу жұмысы арқылы аудиожазбалар жинақталды. | Ағылшын тіліндегі аудиожазбалар, арнайы Санта барбара корпусы арқылы жинақталды. |
| 2 | Ауызекі сөйлеу әрекетінің түрлері. | Ауызекі сөйлеуге қатысушылардың сөйлеу әрекетінңң түрі нарративті және дискурсивті | Қатысушылардың сөйлеу әрекетінің түрі нарративті және дискурсивті. |
| 3 | Ауызекі сөйлеуге қатысушалардың сөйлеу манерасы және екі коммуниканттың сөйлеу стратегиялары мен тактикалары. | Қазақ тіліндегі қыз балалардың сөйлеу тоны байсалды, бірқалыпты тон болса ер балаларлдың сөйлеу манерасынан аздаған дөрекілік пен сөйлеу тонының жоғары екені анықталды. | Ағылшын тіліндегі қыз балалардың сөйлеу манерасы байсалды әрі бірқалыпты болып келсе, ер балалардың сөйлеу манерасынан аздаған тонның жоғарылығы мен қоса сөйлеу кезіндегі балағат сөздер мен дөрекілік байқалды. |
| 4 | Ауызекі сөйлеуге қатысушылардың симметриялы және асимметриялы формалары. | Қазақ тілінде қыз балалардың әңгіме барысындағы сөйлеу жиілігі тең емес екендігі белгілі, дегенмен қыз балалар арасында сөйлеу жиілігі қысқа сұрақ жауаптар арқылы өлшенсе, ер балалардың сөйлеу жиіліге де тең емес, оларда керісінше сөйлеу барысында әңгімені бастаушы соңына дейін өзінің лидерлік қасиетін ұстап қалуға тырысты. | Ал ағылшын тілінде қыз балалардың сөйлеу жиілігенде тепе-теңсіздік байқалады, қатысушылардың сөйлеу жиіліге тек сұрақ жауап арқылы өлшенеді, ал ер балалардың сөйлеу жиілігін қарастырсақ, оларда көбінеке әңгіме барысында, сөйлеу лидерлігі мен сөйлеудің асимметриялы формалары байқалады. |
| 5 | Ауызекі сөйлеуге қатысушылардың сөйлеу кезіндегі қиындықтары. | Негізгі қиындықтары үнсіздік, сұраққа жауап беруден бас тарту. | Сұраққа жауап айтудан жалтару, үнсіздік және әңгіме арасындағы күлкінің ұзақтығы. |
| 6 | Ауызекі тілдің лексика-грамматикалық ерекшеліктері | Сөйлеу кодының жиі ауысыу, дисфимизмдер мен жаргонның шамадан тыс қолданылуы, боқауыз сөдердің кездесуі. | Одағай, қыстырма сөздер, сөйлем тәртібінің ережелерінің сақталмауы, қысқартулар мен сленгтар жиі кездесті |