1 «Вексель бойынша алынатын пайызы» деп аталатын субшоты ашылуы мүмкін.

       Пайыздық емес вексель (марапаттау сомасы жеке көрсетілмейтіндіктен, вексель номиналдық құны бойынша есептелінеді) бойынша екі қосымша шот ашылуы мүмкін.

       2 «Вексельдің алынған сомасынан марапаттау сомасы шегерілген (дисконт)».

       3   «Вексель бойынша марапаттау сомасы (дисконт)».

       Алынған вексель бойынша марапаттау сомасы толық көлемде, олардың алған кезінде келесі қалыпта көрініс табады:

Кесте 1

Алынған вексель бойынша марапаттау сомасы

 

Пайыздық вексель	Пайызсыз вексель
Алғашқыда, марапаттау сомасы, толық көлемде болашақ кезеңінің табысы ретінде есептелінеді
332 шоттың дебеті мен 611 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі	302 шоттың 3-ші субшотының дебетінде және 611 шоттың кредитінде көрсетіледі
Содан соң, есепті кезең барысында үлесіне сай есептелген пайыз сомасы табысқа жатқызылады
611 шоттың дебеті мен 724 шоттың кредитінде көрініс табады	611 шоттың дебеті мен 724 шоттың кредитінде көрініс табады

 

       303 «Басқа да» шотыбойынша шаруашылық жүргізуші субъектісі мынадай дебиторлық қарыздарды есепке алуы мүмкін, атап айтқанда: цессионардың алған дебиторлық қарызы, цессионардың цедентке қарызының пайда болуы және т.б.

       301-шоты бойынша талдау есебі сатып алушыларға берілген  шот-фактуралардың  әр қайсысы бойынша жүргізіледі. Оның аналитикалық есебі сатып алушалардың төлеу мерзімі өтпеген берешегімен және мерзімінде төленбеген берешегі жөнінде; 302-шоты бойынша, төлеу мерзімі өтпеген вексельдермен, банкілерде есепке алынған вексельдермен, ақша қаражаты мерзімінде түспеген вексельдермен қамтамасыз етілген берешек жөнінде деректер алуды қамтамасыз етуге тиіс; 303 –шоты әрбір дебитор немесе келісім-шарт бойынша, яғни есеп айырысуды жүзеге асыруына қарап жүргізіледі.

 

 2.2. Күмәнді дебиторлық берешектер есебі

 

Сатып алушылар мен тапсырыс беруші заңды және жеке тұлғалардың төлем қабілеттілігін анықтау жүйесін қаншалықты арттырғанмен, оларға несиеге сатылған тауарлар немесе қызмет үшін уақытылы есеп айырыспай немесе алынуға тиісті сомалардың бір бөлігі ғана өтеліп, қалған бөлігінің алынбай қалуы іс-тәжірбиеде әрдайым кездесіп отырады. Мұндай жағдайлардың алғашқы нысандары болып борышкер кәсіпорындар мен ұйымдардың банкрот болып қалуы немесе ол кәсіпорындар мен ұйымдардың таратылуы, сондай-ақ берешекті талап ету мерзімінің өтіп кетуі табылады.

---

Әрбір кәсіпорын тек төлеуге қабілетті сатып алушының болғанын қалар еді. Алайда, өмірдің өзі көрсетіп отырғандай, ол әрқашанда барлығына бірдей табыла бермейді. Сондықтан тауарларды несиеге сатқан кәсіпорындарда белгіленген мерзімдерде төлемейтін клиенттер әрқашанда болып табылады. 

Сатып алушылардың келісімшартқа сәйкес белгіленген мерзімде төлемеген шоттары – 31 «Күмәнді қарыздар» деп аталады. Күмәнді қарыздарға-уақытында төленбеген, жабылмаған және де тиісті кепілдікпен қамтамасыз етілмеген дебиторлық берешектер жатады. Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық берешек күмәнді қарыз болып саналады. Өтелу-өтелмеуі белгісіз, күмән тудыратын берешектерді есептен шығарудың екі тәсілі бар.

 

Радостовец Р.К., Радостовец В.В., Ғабдулин Т.Ғ., Шмидт    О.И.Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: өңделіп және толықтырылып 3-ші рет басылуы. – Алматы : Қазақстан аудит орталығы, 2002, –  656 бет. 253 – бет. 

 

 

1. 
   Тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар нақты шоттарды үмітсіз деп танығаннан кейін ғана тікелей есптен шығарылады.
   
2. 
   Резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындар алдын ала қарастырылған тәсілмен есептеледі. Мұндай берешекке болжам жасалынады.
   

        Тікелей есептен шығару әдісі бухгалтерлік есеп тұрғысынан қолайлы болып саналмайды. Өйткені ол кірістер мен шығындарды сәйкестілікке келтіре алмайды, яғни күмәнді берешектерді тауарлар жеткізіліп түсірілген немесе қызметтер көрсетілген сәтінде емес, оның күдікті деп танылған есептік мезетінде ғана шығындарға жатқызады. Сонымен, 5-БЕС-ке сәйкес күмәнді берешек бойынша резервті құру тәртібі бұрынғы мәмілелерге байланысы болған кірістер мен шығындар жағдайларынан шығып бір жолғы болып танылады.

     Кәсіпорындар мен ұйымдар күмәнді қарыздарға шығындардың есебіне резерв жасай алады. Күмәнді қарыздар бойынша резервтердің есебі «Күмәнді қарыздар бойынша резервтер» шотында жүргізіледі. Күмәнді қарыздар бойынша резервтер есеп беретін жылдың соңында жабдықтаушылар мен сатып алушылар арасында дебиторлық берешекке түгендеу жүргізу нәтижесіне сүйене отырып жасалынады. Азаматтық кодекстің бірінші бөліміндегі 178 бабына сәйкес берешектің өтелу мерзімінің жалпы уақыты 3 жыл болып белгіленеді. Үш жыл аралығында өтелмеген берешек күмәнді қарыздарғы жасалған резерв сомасының есебінен есептен шығарылады.

         Қазақстан Республикасының заңына сәйкес талап ету мерзімі өтіп кеткен дебиторлық борыштар «үмітсіз қарыз» – деп танылады. Ал үмітсіз қарыздар сомасы құрылған күмәнді қарыз бойынша резерв есебінен есептен шығарылады. Егер кәсіпорындар мен ұйымдар күдікті қарыз бойынша резерв құрмаса және үмітсіз қарыздың айқындалу жағдайы пайда болса, онда бұл сома кезең шығындарына жатқызылып есептен шығарылады. Сондай-ақ бұл сома қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беруде көрсетілуі тиіс.

---

Кез келген кәсіпорындар мен ұйымдарды алып қарасақ та олардың барлығы да қай шоттардың төленбейтіндігін алдын ала болжап білуі мүмкін емес. Дегенмен де қаржылық есеп беруі кезінде жыл бойы жұмсалған шығындарды жабатын сомаларды анықтау қажет. Бұл уақыттағы бағалаудың салдарынан елеулі айырмашылықтардың пайда болуы ықтимал. Жалпы халықаралық тәжірбиеде күмәнді қарыздарды бағалау үшін мынадай екі әдісі қолданылады:

–       несиге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пейыз әдісі (қаржы-шаруашылық қызметі туралы есеп беруде);

–       дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі (бухгалтерлік баланста).

Бұндағы бірінші аталған әдістің мақсаты күмәнді дебиторлық берешектердің нәтижесінде туындаған шығындарды дұрыс есептеу болса, екінші әдістің мақсаты дебиторлық берешектің таза өзіндік құнын дұрыс есептеу болып табылады. Көптеген кәсіпорындар мен ұйымдарда бұл әдістердің екеуі де кеңінен қолданылады.

Жоғарыда аталған несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісіне тоқталатын болсақ, бұл әдіс сәйкестік принципіне бағытталған. Мұнда күмәнді берешектерден шеккен нақты шығындар мен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелінген пайыз арасындағы қатынастардың орташа пайызы тәжірибеге сүйене отырып есептеледі. Содан кейін бұл пайыз күмәнді қарыздар көлемін анықтау үшін есеп беру кезеңіндегі сатылған нақты өнімге қолданылады.

Негізінен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісі бойынша әрдайым дебиторлық қарыздардың таза өзіндік құнын есептеп отыру мүмкін емес. Бұл әдістің тұжырымдамалық негізі болып сәйкестілік принципі қызмет етеді. Өйткені күдікті қарыз сатылым негізінде туындаған. Әдіс қолданылуы барысында өте қарапайымдылығымен және тиімділігімен ерекшелінеді. Ескеретін жағдай, несиеге сатылған тауарларға қолданылатын пайыз мөлшері әрдайым жаңартылып отыруы тиіс.

Күмәнді қарыздарды бағалау үшін қолданылатын дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі бухгалтерлік баланста таза дебиторлық қалдықтың қалуына негізделген. Бұл әдіс бойынша күдікті борыш пайызын анықтаған уақытта өткен кезең мәліметтері пайдаланылады. Әдістің негізгі мақсаты болып күтіп отырған күдікті дебиторлық борыштың нақты ақшалай өзіндік құнын анықтау есептеледі. Несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген пайыз әдісіне қарағанда дебиторлық қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі дебиторлық қарыздардың нақты өзіндік құнын өтеуге қажетті күмәнді қарыздарға жасалған резерв сомасының дұрыс жасалуына мүмкіндік береді. Кейіннен күдікті қарыздарға жасалған резерв сомасының ағымдағы қалдығы талап етілген қалдыққа сәйкес түзетіледі. Бұл жағдайда күмәнді қарыз берілген түзетілім сомасына дебиттелінеді. Жалпы күмәнді қарыздар бойынша жасалынған қажетті резерв сомасының мөлшерін анықтау үшін мыналар қолданылады:

---

–             негізгі дебиторлық берешекке жасалған бірыңғай құрамдастырылған   мөлшерлеме; 

–             алынуға тиісті шоттың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына бөлек негізделген мөлшерлеме.    

 

 

 

 

 

 

29 – Дәріс. Банктік есеп айырысу құқықтық қатынастары

Жоспары : 1. Банктік есеп айырысу

                    

1.

Банктік есеп айырысуды құқықтық реттеу.

2.

Банктік есеп айырысу принциптері, тәсілдері және банктік есеп айырысу

құқықтық қатынастары.

3.

Есеп айырысу операциялары және олардың жіктелуі.

Банктік есеп айырысуды құқы

қтық реттеу.

Банктердің есеп айырысу

операциялары, әдетте банк клиентінің немесе оның контрагентінің тапсырмасы боойынша

оның банктік шотындағы ақша қаражатының белгілі сомасын шоттан шығарып түрлі

мақсаттарға орай (алынған тауарлар, орындалған жұмыстар, к

өрсетілген қызмет үшін) осы

соманы басқа банктік шотқа есептеу жөніндегі тиісті заңнамада белгіленген мерзім мен

тәртіп негізінде банк іске асыратын делдалдық функция ретінде көрініс табады.

Банктердің есеп айырысу операциялары көбінесе қолма қол ақш

асыз жүзеге

асырылатын ақшалай төлемдерге қатысты тек банк арқылы жүргізілетін операцияларды

(қолма қол ақшасыз есеп айырысу қатынастарын) білдіреді.

Банктік есеп айырысу операциялары клиенттердің ақша қаражаттарын банкке

жұмылдыруға септігін тигізет

ін пайдалы базалық қызмет көрсету түріне жатады.

Банктердің есеп айырысу жөнінде қызметтері жеткізушілермен, мердігерлермен,

республикалық және жергілікті органдармен, бюджеттен тыс қорлармен,

құрылтайшылармен, еншілес қоғамдармен, өзге де дебиторлар

мен және кредиторлармен

жүзеге асырылады.

Банктер арқылы қолма

-

қол ақшасыз есеп айырысу қолма

-

қол ақшаны үнемдеуге

мүмкіндік береді, қолма

-

қол ақша айналысына байланысты шығындарды қысқартады,

банк клиенті заңды тұлғаның банктік операцияларына, сонда

й

-

ақ оның есеп айырысуға

орай, төлемдік және салықтық тәртіпті сақтауына бақылау жасауға септігін тигізеді.

Банктік есеп айырысу қатынастары Қазақстан Республикасы Үкіметінің тиісті

қаулыларымен, қазақстан Республикасы Қаржы рыногы мен қаржылық ұйым

дарды реттеу

және қадағалау жөніндегі Агенттігінің банктер тарапынан орындалуы міндетті заңға

---

тәуелді нормативтік құқықтық актілермен, салықтық міндеттемелерді мәжбүрлеп

орындатуға байланысты Қазақстан Республикасы Салық кодексінің тиісті баптарымен де

рет

теледі.

Есеп айырысу операцияларын жүргізу кезінде банктер:

1)

клиенттің атына түсіп жатқан ақша қаражаттарын оның банктік шотына есептейді

және оның сақталуын қамтамасыз етеді;

2)

клиенттің тапсырмасы бойынша оның банктік шотындағы ақша қаражатының

белгіл

і сомасын осы шоттан шығарып клиент көрсеткен кредитордың немесе

басқа тұлғалардың банктік шотына есептейді;

3)

жүргізіліп жатқан есеп айырысу операцияларының заңға сәйкестігін бақылайды;

4)

клиенттің банктік шотында сақталып жатқан ақша қаражатына банктік шартт

а

белгіленген мөлшерде процент төлейді;

5)

есеп айырысу операциясының барлық қатысушыларын олардың арасында

жүргізілген есеп айырысулардың мән

-

жайлары мен нәтижелері, клиенттердің

банктік шоттарында қалған қаражат сомасы жөнінде хабардар етеді.

Есеп айы

рысу операцияларын құқықтық қамтамасыз ету уәкілетті мемлекеттік

органдар белгілеген есеп айырысу ережелерін, мерзімдерін және стандарттарын сақтауға

негізделеді.

Қандай болмасын банктің есеп айырысу кассалық бөлімі уәкілетті органның келісімі

негізі

нде құрылған, филиалдық не өкілдік мәртебесі жоқ, қазақстан Республикасының

аумағында банктік операциялардың жекелеген түрлерін орындайтын, заңды тұлға болып

табылмайтын, банктің аумақтық оқшауланған бөлімшесі ретінде көрініс табады.

Банк басшылығы ө

зі ашатын есеп айырысу

-

кассалық бөлімнің қызметі үшін толық

жауап береді. Банктердің есеп айырысу

-

кассалық бөлімдері оларға берілген сенімхат

шегінде банктік операциялардың мынадай түрлерін жүзеге асырады:

1)

жеке тұлғалардың, дербес әрі шағын кәсіпкерлік жән

е микробизнес

субъектілерінің депозиттерін қабылдайды, банктік шоттарын ашады және

жүргізеді;

2)

ақы төлеу, мерзімділік және қайтарымдылық шарттылығымен жеке тұлғаларға

және дербес әрі шағын кәсіпкерлік, микробизнес субъектілеріне ақшалай

кредиттер береді;

3)

же

ке тұлғаларға, дербес әрі шағын кәсіпкерлік және микробизнес субъектілеріне

ақшалай орындалуды көздейтін банктік ккепілдіктер береді;

4)

банкноттар мен монеталарды қабылдайды, береді, қайта санайды, ұсақтайды,

айырбастайды, сұрыптайды, буады және сақтайды;

---

Смотрите также файлы

• Эссе Социальная защита вчера, сегодня, завтра.docx

• К. С. Станиславский отмечал, что хорошее движение на сцене не есть некая абстрактно существующая красивость, пластичность, изящество, ловкость вообще, а физическое действие, логическое, последовательное и целенаправленно.docx

• азастан републикасыны Оуаарту министірлігі азастан републикасыны денсаулы сатау министірлі.docx

• Утверждаю генеральный директор.docx

• Учебник 2 часть стр.pptx