Файл: Магистрлік диссертация.docx

Оқу-жаттығу процесінің жүйесі жаттығу сабақтарын ұйымдастыру мен мазмұнына жаңа көзқарастарды қарастырылуы керек. Олар келесілерге негізделген:

- педагогтың жоғары кәсіби хабардарлығына;

- жасына және дене жүктемесінің денсаулық жағдайына сәйкестігіне;

- оқу-жаттығу процесін жаңашыл элементтермен ұйымдастыруға, әртүрлі оқу жағдайларын қолданып, қимыл-қозғалыс тапсырмаларын орындауға және оларды бақылау тәсілдерін пайдалануға;

- жағымды психо-эмоционалды фон қалыптастыру.

Бұл ретте жаттығу сабақтары мазмұнының дамудың әрбір кезеңінде қатысатын оқушылардың жеке мүмкіндіктеріне сәйкестік дәрежесі ерекше маңызға ие.

Ғылымда оқу-жаттығу процесінің тиімділігін арттыру мәселелерін шешу үшін белгілі бір сұраныстар жасалды, атап айтқанда, перспективті бағыттардың бірі модельдеу, спортшыларды дайындауды тиімдірек басқаруға ықпал ететін модельдер мен модель сипаттамаларын құру болды.

Зерттеушілердің пікірінше спорттың әр алуан түрлерінде модельдік сипаттамаларды қолдану жаттығу процесін жетілдіруге кең перспективалар ашады.

Зерттеуші жаңадан бастап жүрген спортшы моделінің мазмұнында жалпы және арнайы дене дайындығы, техникалық-тактикалық шеберлік деңгейі басым деп санайды. Орталық және генетикалық факторлар арқылы анықталатын биологиялық процестен тұратын функционалдық дайындық пен дене дамуына үлкен мән беріледі.

Белгілі болғандай, модельдеу кейбір спорт түрлерінің практисында ішінара қолданыс тапты. Қазіргі уақытта бұл мәселенің өзектілігін растайтын зерттеулер жүргізілуде. Дегенмен, гір көтеру спортында модельдеу сияқты бағыт әлі күнге дейін зерттелмеген, сондықтан модельдеу танымның ең қуатты заманауи әдісі екені дәлелденгенімен, ол әлі қолданылмаған және дамымаған.

Зерттеу тақырыбы бойынша ғылыми-теориялық әдебиеттерді талдау және зерттелетін мәселенің практикалық дамуын зерттеу келесілер

---

арасындағы қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді:

- 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығының деңгейін арттыру қажеттілігі және осы жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы бойынша жаттығу процесін әдістемелік жабдықтаудың жеткіліксіз әзірленуі;

- оқу процесін жетілдірудің қажеттілігі және модельдік сипаттамаларды пайдалана отырып, осы процесті ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етудің жеткіліксіз дамуы.

Осы қарама-қайшылықтарды шешу жолдарын іздестіру 13-15 жастағы гір көтерушілер дене дайындығының оқу-жаттығуын ұйымдастыру әдістемесін әзірлеуден тұратын зерттеу мәселесін тұжырымдауға мүмкіндік берді.

Отандық және шетелдік ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді және қолданыстағы бапкерлік практиканың тәжірибесін зерделеу және талдау біздің «Модельдік сипаттамаларды пайдалана отырып 13-15 жастағы балалардың дене дайындығы деңгейін арттыру» деген зерттеу тақырыбымызды анықтаған осы мәселе пысықталмаған деген қорытындыға әкелді.

Зерттеу объектісі: 13-15 жас аралығындағы гір көтеруші спортшылардың дене дайындығының оқу-жаттығу процесі.

Зерттеу пәні: 13-15 жастағы гір көтеруші-спортшылардың дене дайындығының оқу-жаттығу процесін модельдік сипаттамаларды пайдалана отырып ұйымдастыру әдістемесі.

Зерттеудің мақсаты – 13-15 жас аралығындағы гір көтерушілердің дайындығы және оның тиімділігін тексеру деңгейін арттыру үшін оқу-жаттығу процесінде модельдік сипаттамаларды қолдану әдістемесін теориялық негіздеу және әзірлеу.

Зерттеудің жұмыс гипотезасы егер модельдік сипаттамаларды пайдаланатын әдістеме қолданылса, 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы деңгейін артады деген келесі болжамға:

- оқу-жаттығу процесінде модельдік сипаттамалар талаптарын қолдану кезінде гір көтерушілердің жаттығу әрекетін модельдеу қажеттігін теориялық негіздеуге;

- спортшылардың дене қасиеттерін дамытудың нормативтік талаптарына негізделетін дене дайындығының модельдік сипаттамаларының әлеуетін ашу;

- 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы деңгейін объективті бағалауға мүмкіндік беретін, негізгі қозғалыс сапаларының дамуын және гір көтеру техникасының биомеханикалық ерекшеліктерін ескере отырып әзірленген ақпараттық қимыл-қозғалыс тесттерінің кешенін пайдалану;

---

- 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы оқу-жаттығу процесінде модельдік сипаттамаларды пайдалана отырып, дене дайындығы деңгейін арттыруға әзірленген авторлық әдістемеге және ғылыми-әдістемелік қамтамасыз етуге негізделген.

Зерттеу объектісіне, пәніне, мақсатына және жұмыс гипотезасына сәйкес келесі зерттеу міндеттерін анықтадық:

1. Жас ерекшеліктерін ескере отырып, оқу-жаттығу процесінде модельдік сипаттамаларды пайдалана отырып, жаңадан бастаған гір көтерушілердің жаттығу әрекетін модельдеу қажеттігін негіздеу;

2. Жаңадан бастаған спортшылардың қозғалыс қасиеттерін дамытудың нормативтік талаптарын ескере отырып, дене дайындығының модельдік сипаттамаларының әлеуетін ашу;

3. Гір көтеру техникасының жетекші қозғалыс қасиеттері мен биомеханикалық ерекшеліктерін ескере отырып, 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығын деңгейін объективті бағалауға мүмкіндік беретін ақпараттық қозғалыс тесттерінің кешенін әзірлеу;

4. 13-15 жас аралығындағы гір көтерушілердің оқу-жаттығу процесінде модельдік сипаттамаларды пайдалана отырып, дене дайындығы деңгейін арттыруды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету және авторлық әдістемені әзірлеу, енгізу және тиімділігін бағалау.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізін: Жаттығу процесін педагогикалық бақылауды, оқытуды және түрлендіруді жүзеге асырудағы негізгі принциптерді ашатын спорт теориясы мен практикасы саласындағы белгілі зерттеулер мен еңбектер балалармен жаттығу сабағын өткізудің педагогикалық тұжырымдамалары спортшылар дайындығының әр түрлі аспектілерін модельдеу принциптерін құрайды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

1. 13-15 жас аралығындағы гір көтерушілердің оқу-жаттығу процесінде белгіленген модельдік талаптарға сәйкес осы процесті әзірленген қозғалыстың тесттер кешенін пайдалана отырып, бақылау және түзету арқылы дене дайындығының деңгейін арттыру бойынша ғылыми идея ұсынылды және әзірленді;

2. 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы деңгейін арттыруды ғылыми-әдістемелік қамтамасыз ету спортшылардың дене қасиеттерін дамытуға арналған нормативтік талаптарды қамтитын оқу-жаттығу процесінде модеьдік сипаттамаларды пайдалана отырып әзірленді;

---

3. 13-15 жас аралығындағы гір көтерушілердің жетекші дене қасиеттерін дамыту деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін ақпараттық қозғалыс тесттерінің кешені түріндегі 13-15 жастағы гір көтеруші спортшылардың дене дайындығы деңгейін бағалауға арналған диагностикалық құралдар ұсынылады;

4. 13-15 жас аралығындағы гір көтерушілердің дене қасиеттерін дамытуға арналған нормативтік талаптарды қамтитын модельдік сипаттамалар енгізілді және мазмұны ашылды.

Зерттеудің теориялық маңызы:

- спортшылардың дене қасиеттерін дамытуға қойылатын нормативтік талаптардан тұратын модельдік сипаттамаларды пайдалану негізінде 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене даярлығының деңгейін арттыру бойынша дене шынықтыру теориясы мен әдістемесіне, спорттық жаттықтыруға елеулі үлес қосатын тұжырым (қағида) дәлелденді;

- 13-15 жастағы гір көтерушілердің маңызды дене қасиеттерін оқу-жаттығу процесінде дамытудың динамикасын бағалауға мүмкіндік беретін әзірлеген ақпараттық қимыл-қозғалыс тесттерін пайдалану арқылы 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы деңгейін зерттеу қажеттілігіне қатысты дәлелдер келтірілді;

• 
  әзірленген ақпараттық қимыл-қозғалыс тесттері кешенін қолдану мен 13-15 жастағы гір көтерушілердің дене дайындығы деңгейінің артуы арасындағы себепті байланыстар зерттелді.
  

Зерттеу нәтижелерінің практикалық маңызы:

- ғылыми-әдістемелік жабдық әзірленді және 13-15 жастағы гір көтерушілердің оқу-жаттығу процесіне енгізілді, оған келесілер кіреді: әзірленген модельдік сипаттамаларды қолдану әдістемесі; дене дайындығындағы анықталған кемшіліктерді арттыруға арналған жаттығулардың қалыптасқан тізімі; бақылау және түзету үшін әзірленген кесте;

- гір көтерумен айналысатын 13-15 жас аралығындағы балалардың дене дайындығының кенжелеп қалған жақтарын арттыру мақсатында әсер ету жаттығуларының тізімі берілді;

- 13-15 жастағы гір көтерушілердің аса маңызды дене қасиеттерінің даму деңгейін бақылауға және белгіленген модельдік талаптарға сәйкес дене дайындығын арттыру процесін уақтылы түзетуге мүмкіндік беретін қимыл-қозғалыс тесттерінің кешені құрылды және қолданылды;

- спортшылардың дене қасиеттерін дамытуға жеке ықпалды жүзеге асыру үшін 13-15 жас аралығындағы гір көтеруші-спортшылардың дене қасиеттерінің даму деңгейіне қойылатын нормативтік талаптарды қамтитын модельдік сипаттамаларды оңтайлы пайдалану бойынша жаттықтырушы-оқытушыларға әдістемелік ұсыныстар ұсынылады; Шыңғырлау аудандарының «Шыңғырлау» спорт клубы коммуналдық мемлекеттік мекемесінде әзірленген ғылыми-әдістемелік жабдық негізінде 13-15 жас аралығындағы гір көтерушілердің оқу-жаттығу процесін жаңғырту жүргізілді.

---

Зерттеуге ұсынылатын негізгі тұжырымдар:

1. Гір көтеру спортындағы перспективті бағыт – дене дайындығын арттыру процесін модельдеу. Спорттық нәтижеге жетудің маңызды критерийлерінің бірі - дене дайындығы.

2. Модельдік сипаттамалар - бұл ақпараттық қозғалыс тесттерінің нәтижелері, олардың орындалуы дене дайындығының деңгейін анықтайды, ол алдағы спорттық шеберлікке негіз болады.

13-15 жастағы гір көтерушілер дене дайындығының әзірленген модельдік сипаттамаларын пайдалану, оның критерийлері гір көтеруге арналған жетекші дене қасиеттерінің даму деңгейлері, оның ішінде: күш, жалпы төзімділік, күш төзімділігі, жылдамдық-күш қасиеттері, иілгіштік. Модельдік сипаттамалар дене дайындығы деңгейін арттыруға, жаттығу процесін ғылыми деректерге сүйене отырып, кәсіби және адекватты түрде жоспарлауға және соның нәтижесінде спорттық нәтижелерді жақсартуға мүмкіндік береді.

Балалық және жасөспірімдік шақтағы дене қасиеттерін дамытудың жеткілікті жоғары деңгейі әр түрлі деңгейдегі жарыстарда жоғары орындар үшін таласуға мүмкіндік беретін нәтижелерді бағындырудың қажетті шарты. Модельдік сипаттамаларды оқыту процесіне енгізу, сөзсіз, гір көтерушілердің оқу-жаттығу процесінің педагогикалық тұрғыдан негізделген құрылысына ықпал етеді және ерекше мәнге ие болады. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, модельдік сипаттамалар гір көтерушілердің дене дайындығындағы оқу-жаттығу процесін құрудың объективті және сенімді негізі.

3. Ақпараттық қимыл-қозғалыс теттерінің әзірленген кешендері 13-15 жастағы гір көтерушілердің аса маңызды дене қасиеттерінің даму деңгейін бақылауды жүзеге асыруға, белгіленген модельдік талаптарға сәйкес дене дайындығы процесін уақтылы түзетуге және олардың дене дайындығы деңгейін арттыруға мүмкіндік береді.

1. Гір көтеруші спортшылардың дене дайындығының тиімді жаттығу процесін дене дайындығының авторлық әдістемесі мен модельдік сипаттамалары негізінде құру келесілердің есебінен қамтамасыз етіледі: дене дайындығы кезінде анықталған кемшіліктерді жоюға арналған жаттығулар кешені; әзірленген бақылау және түзету нормалары, олардың көмегімен тест нәтижелерін ұпайға тез айналдыруға болады; спортшылардың физикалық көрсеткіштерін есепке алу; әр оқушыға жеке ықпал ету.

---