ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 26.04.2024
Просмотров: 52
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
, президенттікке үміткерлікке тіркеуден бас тартты. Ж. Бәзілбаев өз кандитатурасын алып тастады.
1999 жылдың қаңтарында кезекті президент сайлау өткізілді. Ресми деректер бойыша Э.Ғаббасов үшін сайлаушылардың 1 пайызға жуығы, С.Әбділдин үшін – 12 пайызы, Ғ.Қасымов үшін – 4 пайыздан астамы, Н.Назарбаев үшін 80 пайызға жуығы дауыс берді.
Сайлау қорытындыларына берілген баға әр қилы болды. Орталық сайлау комиссиясының мәліметі бойынша сайлау айрықша ашық, демократиялық сайлау болды.
ЕҚЫҰ Қазақстандағы президент сайлауны өз бақылаушыларын жіберуден бас тартты. Бұл шешім Ә. Қажегелдиннің кандитатурасының тіркелмеуіне байланысты болды. ЕҚЫҰ-ның бағалауынша Қазақстандағы президент сайлауы халықаралық стандарттарға сай өткізілмеді.
1999 жылдың мамырында Қазақстанда сайлау туралы заңдарға жаңа өзгертулер енгізілді. Оған сәйкес сайлаудың аралас жүйесі енгізіліп, парламенттегі 10 орын партиялық тізім бойынша, ал қалған 67 орынға бір мандатты сайлау округтері арқылы сайланатын болды.
1999 жылдың 10 қазанында жаңа сайлау жүйесі негізінде республика Парламентіне сайлау өткізілді. 67 бір мандатты сайлау округтері бойынша Мәжіліске сайлауға 547 үміткер тіркелді, оның ішінде: 80 (14,6%) үміткер қоғамдық ұйымдар арқылы ұсынылды;113(20,7%) үміткер саяси партиялар арқылы ұсынылды 354(64,7%) үміткер өздерін ұсынды.
Барлық саяси партиялар өздерінің партиялық тізімдерін жария етті. Ең көп «Отан» партиясынан - 18 адам, 10 – Қазақстанның «Азамат» демократиялық партиясынан, 9 – Азаматтық партиядан тіркелді.
Қазақстан Парламентінің Сенатына депутаттыққа 29 адам тіркелді, оның ішінде 21 адам мәслихат сесияларында ұсынылса, 10 адам өздерін өзі ұсынды.
1999 жылдың қазанында Орталық Сайлау комиссиясы сайлау қорытындысын шығарды. Партиялық тізім бойынша Парламенттегі орындарды «Отан» партиясы – 4 мандат, Коммунистік, Аграрлық және Азаматтық партиялар 2 мандаттан иемденді.
Сайлау қорытындыларына берілген ресми баға мен оппозиция, халықаралық бақылаушылардың берген бағалары бір-біріне әдеттегідей сай келмеді. Шетелдік бақылаушылар өздерінің жасаған есептерінде осы сайлаудың ұйымдастырылып, өткізілуіне байланысты біраз сын пікірлер айтты:
Оппозиция сайлау қорытындыларын теріске шығаруды етіп, жаңа сайлау өткізу мәселесін көтерді. Алайда билік бұл ұсынысты қабылдамады.
1999 жылдың күзінде Н. Балғымбаевтың үкіметі отставкаға кетті. Жаңа Премьер-министр болып Қ.Тоқаев сайланды.
2000 жылдың шілдесінде «Қазақстан Республикасының алғашқы Президенті» туралы Конституциялық заң күшіне енді. Ол бойынша өкілеттігі аяқталғаннан кейін Н.Назарбаевты жауапкершілікке тарту мүмкіндігі жойылды. 2001 жылдың тамызында Астанада бұрынғы Премьер-министр Ә.Қажегелдиннің үстінен сырттай сот процесі болып, парақорлығы және салық төлеуден ауытқығаны үшін оны 10 жыл бас бостандығынан айыруға шешімге қабылдады. ЕҚЫҰ-ы да, АҚШ Мемлекеттік департаменті де бұл шешімге теріс баға берді.
2001 жылдың қарашасында республикада тағы бір саяси дағдарыс орын алды. Бірнеше үкімет мүшелері мен Қазақстан Парламенті депуттары Қазақстанның Демократиялық қозғалысы бірлестігін құрды.
Бірлестіктің Декларациясында Қазақстан әлі де билік шектен тыс орталықтандырылған мемлекет болып табылады деп танылып, жағдайды жөндеудің жолдары көрсетілді. Ол үшін билік тармақтары арасында тепе-теңдікті сақтау, мемлекеттік билікті орталықсыздандыру, тәуелсіз және әділетті сот жүйесін құру, еліміздің стратегиялық табиғи байлықтарын пайдалануға және монополияларға қоғам тарапынан қатаң бақылау орнату, бұқаралық ақпарат құралдарын шектеуге жол бермеу қажет деген ұсыныстар жасалды.
Премьер-министр Қ.Тоқаев ҚДҚ мүщелерін қызметтерінен бостауды талап етті, Н.Назарбаев оны қанағаттандырды.
2002 жылдың 19 қаңтарында Алматыда Қазақстанның демократиялық қауымының жиналысы болып, елде әкімдерді сайлау туралы мәселе бойынша референдум өткізу туралы ұсыныс жасалды. Келесі күні Алматыда ірі митинг болып, оған қатысушылар демократиялық күштерге қолдау көрсетті.
Осы оқиғалардың нәтижесінде Премьер- министр Қ.Тоқаев қызметінен кетіп, жаңа Премьер –министр болып И.Тасмағанбетов тағайындалды.
2002 жылдың 4 сәуірінде Премьер-министр И.Тасмағанбетов Парламентте депутаттар С.Әбділдин мен С.Сорокинның депутаттық сауалына жауап берді. Депутаттар алдында ол мемлекеттік құпияны ашып, 1996 жылы шетелде құпия валюталық қордың ашылғандығы және оған «Теңізшевройл» БК акцияларының бір бөлігін сатудан түскен (1млрд доллардан астам) қаржы салынғандығын жария етті. Сондай-ақ, Президент Н.Назарбаевтың шетелде банктық шоты да ,меншігі де жоқ деп мәлімдеді.
Тәуелсіздік алған кезден бастап, мемлекеттік мәдени саладағы қызметінің басты бағыттары анықталды:
-ұлттық мәдениет пен Қазақстан Республикасын мекендеген барлық халықтардың мәдениетттерін сақтау;
- тарихи-мәдени мұраны сақтау;
- жақын және алыс шетелдермен мәдени байланыстарды кеңейту және тереңдету;
- Қазақстанның мәдени-рухани дамуының озық жетістіктері мен үлгілерін насихаттау мақсатымен кең көлемде мәдени акциялар ұйымдастыру.
Осы мақсатпен 1998-2000 жж. арналған мәдениетті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасында театр қызметін дамыту және қолдау Концепциясы, 2005 жылға дейін Аламты қалсының инфрақұрылымын дамыту Бағдарламасы қабылданды.
Тәуелсіздік жылдары мәдениет саласындағы айтулы жетістіктермен қатар, бұл саланы мемлекеттік қаржыландырудың азаюына байланысты орын алған кемшіліктер де болды.
Қазақстан мәдениетін халықаралық аренаға шығару мақсатымен көптеген іс-шаралар жүзеге асырылды. Дәстүрлі музыканың Халықаралық фестивальдері, «Дәстүр жүлдесі» атты балет байқауы, Евразиялық халықтардың классикалық ән байқауы және жыл сайын Астанада өнерпаз жастардың «Шабыт» Халықаралық фестивалі өткізіліп тұрды.
Абайдың 150-жылдығы мен М.Әуезовтың 100 жылдығы, Түркістан қаласының 1500-жылдығы кең халықаралық көлемде аталып өтті. Мерейтойға байланысты іс-шаралар шеңберінде еліміздің өнер ұжымдары Франция, Түркия, Ресей, Белорусь, Қырғызстанда өз өнерлерін көрсетті.
Перзидент жарлығы бойынша 2000 жыл мәдениетке қолдау көрсету жылы болып жарияланды. Жарлыққа сәйкес еліміздің тарихи-мәдени құндылықтарын сақтау және дамыту, халық дәстүрлері мен атақты тарихи тұлғалардың есімін қайтадан жаңғырту, жаңа таланттарды анықтау, рухани саланың материалдық негізін нығайту бағытында іс-шаралар жүзеге асырылды.
2000 жылдан бастап, ресми деректер бойынша, 727 мәдениет нысаны, соның ішінде 468 кітапхана, 238 клуб, 5 жаңа театр және 5 мұражай ашылды. 2368 нысан жөндеуден өткізілді, оның ішінде: 1449 кітапхана, 618 клуб, 49 мұражай, 11 театр, 6 кинотеатр, 2 филармония және т.б. бар.
Астанада құрамында Мемлекеттік мұражай, кітапхана, концерт залы бар Президент мәдени орталығының және К.Байсейітова атындағы Ұлттық опера және балет театрының ашылуы мәдени өмірдегі елеулі оқиға болды.
Мемлекеттік тілде хабар тарататын «Хабар» телеарнасының ашылуы рухани мұрамыз бен дәстүрлерімізді, мәдениет пен өнер салаларындағы жетістіктерімізді насихаттауда үлкен рөл атқарды.
Халқымыздың белгілі тұлғаларына: Атырауда –Бейбарыс сұлтан, Құрманғазы мен Дина Нүрпейісоваға; Астанада –Абайға, Алматыда –Т.Шевченкоға, Қостанайда – Ахмет Байтұрсыновқа, Павлодарда – Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіштер ашылды.
Қазақтың кино өнері де халықаралық аренада елеулі жетістіктерге жетті. Серік Апрымовтың «Ақсуат» фильмінің тұсаукесері Францияда өтті. Оның «Үш ағайын» фильмі Мәскеу және «Киношок-20000» халықаралық кинофестивальдерінде көрсетіліп, арнайы жүдлдеге ие болды.
6.2 Қазақ КСР-і қазба байлықтары бойынша Одақтағы ең бай республикалардың бірі болды. КСРО-ның мыс қорының жартысынан астамы, қорғасынның 75%, мырыштың 30%, темір рудасының 20% астамы республиканың үлесінде болды.
КСРО-дағы егістік жерлерінің 1/5 бөлігі Қазақстанға тиесілі болып, астық өндіруден республика елімізде 2-3 орында болды.
Егемендікке аяқ басқан еліміздің даму жолында күрделі эконмикалық, саяси және экологиялық мәселелер тұрды.
Бірінщіден – Арал мәселесі. 1991 жылы теңіздегі су деңгейі 14 метрге төмендеп, жағалаудан 50-80 метрге, кей жерлерде 100 метрге алыстады, судың ащылығы литріне 28-30 граммды құрады, теңізде мекен еткен 70 түрлі жануарлар мен 300-ден астам өсімдіктердің жартысы ғана сақталып қалды. Ашық қалған теңіз түбінде көлемі 25 мың шаршы км құрайтыншөл пайда болды, одан жылына ондаған тонна тұз шаңы көтерілді. Балық кәсіпшілігі қысқарды, соның нәтижесінде жұмыссыздық өсті. Тұрғылықты халықты сумен қамтамасыз ету 3,5 есе қысқарып, аурулар көбейді. БҰҰ Арал мәселесін «экологиялық апат» деп бағалады.
Екіншіден – Семей полигоны. 1949-1963 жылдар аралығында ауада, ал 1963 жылдан бастап жер астында 470 атом және сутегі бомбалары жарылды, оған қосымша Қазақстанның басқа аудандарында 35 жарылыс болды. Соңғы ядролық жарылыс 1989 жылдың қазанында жүзеге асырылды. Ядролық полигонның пайдасына 18 мың шаршы км бөлініп берілді. Нәтижесінде полигон аймағындағы халықтың денсаулығы күрт нашарлады: Семей облысында 1969 жылдан бергі кезеңде лейкоздан қайтыс болғандар саны 3 есе өсті. Сәбилердің өлі тууы әрбір 10 мың балаға 1969 жылғы 6 пайыздан 1985 жылы 300 пайызға дейін өсті. Полигон Қазақстанның ұлттық трагедиясына айналды.
Үшіншіден, республика эконмикасында шикізаттық бағыт басым болып қала берді – экспорттың 97% шикізат құрастырды.
1992 жылдың бірінші жартысында республика басшылығы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі стратегиялық бағыттарын айқындады.
Экономика саласында төмендегідей мақсаттарға жету көзделді:
- бәсекелестік пен меншіктің әр түрін дамытуға негізделген нарықтық эконмика құру;
- ұлттық валюта енгізіп, оның сыртқы бәсекелестігі мен ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- қазіргі заманғы шетелдік және отандық озық техника мен технологиялар негізінде ел экономикасының өңдеуші салаларын жеделдете дамыту;
- тауар нарығын кеңейту;
- Қазақстанның дамуы үшін шетел инвестицияларын кеңінен тарту.
Негізгі экономикалық мақсаттарға қол жеткізудің мерзімдік ауқымы да айқындалды.
Бірінші кезеңде – 1992 -1995 жж. – жекешелендіру мен тұтынушылар нарығын тауармен қамтамасыз ету.
Екінші кезеңде – 1996-2005 жж. – экономиканың шикізаттық бағытынан бірте- бірте арылу, көлік және байланыс жүйелерін жеделдете дамыту, дамыған тауар және валюта нарығын қалыптастыру.
Үшінші кезең 5-7 жылға созылып, экономиканың қарқынды дамуымен, соның негізінде өтпелі кезеңнің стратегиялық мақсаттарына қол жеткізумен, Қазақстанның дүниежүзілік саудада алатын орнын бекітіп, жаңа индустриалды дамыған елдер қатарына қосылуымен айқындалды.
1993 жылдың наурызында Н.Назарбаев жекешелендірудің (шағын жекешелендіру) бірінші кезеңінің (1991-1993 жж.) қорытындыларыншығарды. Жекешелендірілген кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің саны небәрі 12 пайызын құрады.
Сауда саласында жекешендірілген кәсіпорындар бөлшек сауда тауар айналымының 40 пайызын құрағанмен, саудадағы олардың үлесі небәрі 4,5 пайыз болды. Тұрмыстық қызмет көрмету саласында жеке сектор межеленген 50 пайыздың орнына тек 21 пайызды құрады.
1993 жылдың наурызында президент Жарлығымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік меншікті жекешелендірудің 1993-1995 жж. Арналған Ұлттық бағдарламасы» қабылданды. Бағдарламаға сай мемлекеттік меншік нысандары екі топқа бөлінді:
Екінші топқа жер және оның қойнауы, әуе кеңістігі, өсімдік және жануарлар әлемі, яғни тек мемлекеттік меншікте болатын нысандар енді.
Жекешелендіруге жататын нысандар онда жұмыс істейтін адамдардың санына қарай үш топқа бөлінді:
Республикадағы жалпы экономикалық жағдай ауыр күйінде қала берді: өндіріс құлдырады, халықтың табысы күрт азайды, баға тым көтеріліп кетті. 1993 жылғы Қазақстанның экономикалық жағдайын келесі көрсеткіштерден байқауға болады:
1999 жылдың қаңтарында кезекті президент сайлау өткізілді. Ресми деректер бойыша Э.Ғаббасов үшін сайлаушылардың 1 пайызға жуығы, С.Әбділдин үшін – 12 пайызы, Ғ.Қасымов үшін – 4 пайыздан астамы, Н.Назарбаев үшін 80 пайызға жуығы дауыс берді.
Сайлау қорытындыларына берілген баға әр қилы болды. Орталық сайлау комиссиясының мәліметі бойынша сайлау айрықша ашық, демократиялық сайлау болды.
ЕҚЫҰ Қазақстандағы президент сайлауны өз бақылаушыларын жіберуден бас тартты. Бұл шешім Ә. Қажегелдиннің кандитатурасының тіркелмеуіне байланысты болды. ЕҚЫҰ-ның бағалауынша Қазақстандағы президент сайлауы халықаралық стандарттарға сай өткізілмеді.
1999 жылдың мамырында Қазақстанда сайлау туралы заңдарға жаңа өзгертулер енгізілді. Оған сәйкес сайлаудың аралас жүйесі енгізіліп, парламенттегі 10 орын партиялық тізім бойынша, ал қалған 67 орынға бір мандатты сайлау округтері арқылы сайланатын болды.
1999 жылдың 10 қазанында жаңа сайлау жүйесі негізінде республика Парламентіне сайлау өткізілді. 67 бір мандатты сайлау округтері бойынша Мәжіліске сайлауға 547 үміткер тіркелді, оның ішінде: 80 (14,6%) үміткер қоғамдық ұйымдар арқылы ұсынылды;113(20,7%) үміткер саяси партиялар арқылы ұсынылды 354(64,7%) үміткер өздерін ұсынды.
Барлық саяси партиялар өздерінің партиялық тізімдерін жария етті. Ең көп «Отан» партиясынан - 18 адам, 10 – Қазақстанның «Азамат» демократиялық партиясынан, 9 – Азаматтық партиядан тіркелді.
Қазақстан Парламентінің Сенатына депутаттыққа 29 адам тіркелді, оның ішінде 21 адам мәслихат сесияларында ұсынылса, 10 адам өздерін өзі ұсынды.
1999 жылдың қазанында Орталық Сайлау комиссиясы сайлау қорытындысын шығарды. Партиялық тізім бойынша Парламенттегі орындарды «Отан» партиясы – 4 мандат, Коммунистік, Аграрлық және Азаматтық партиялар 2 мандаттан иемденді.
Сайлау қорытындыларына берілген ресми баға мен оппозиция, халықаралық бақылаушылардың берген бағалары бір-біріне әдеттегідей сай келмеді. Шетелдік бақылаушылар өздерінің жасаған есептерінде осы сайлаудың ұйымдастырылып, өткізілуіне байланысты біраз сын пікірлер айтты:
-
атқарушы органдардың сайлау барысына шектен тыс араласуы; -
сайлау алдындағы науқан кезінде билікті жақтаушы партияларға көптеген артықшылықтардың берілуі; -
бұқаралық ақпарат құралдарына әкімшілік қысымның жасалуы; -
сайлаушылардың дауыстарын санау кезінде орын алған заңды өрескел бұрмалаушылық.
Оппозиция сайлау қорытындыларын теріске шығаруды етіп, жаңа сайлау өткізу мәселесін көтерді. Алайда билік бұл ұсынысты қабылдамады.
1999 жылдың күзінде Н. Балғымбаевтың үкіметі отставкаға кетті. Жаңа Премьер-министр болып Қ.Тоқаев сайланды.
2000 жылдың шілдесінде «Қазақстан Республикасының алғашқы Президенті» туралы Конституциялық заң күшіне енді. Ол бойынша өкілеттігі аяқталғаннан кейін Н.Назарбаевты жауапкершілікке тарту мүмкіндігі жойылды. 2001 жылдың тамызында Астанада бұрынғы Премьер-министр Ә.Қажегелдиннің үстінен сырттай сот процесі болып, парақорлығы және салық төлеуден ауытқығаны үшін оны 10 жыл бас бостандығынан айыруға шешімге қабылдады. ЕҚЫҰ-ы да, АҚШ Мемлекеттік департаменті де бұл шешімге теріс баға берді.
2001 жылдың қарашасында республикада тағы бір саяси дағдарыс орын алды. Бірнеше үкімет мүшелері мен Қазақстан Парламенті депуттары Қазақстанның Демократиялық қозғалысы бірлестігін құрды.
Бірлестіктің Декларациясында Қазақстан әлі де билік шектен тыс орталықтандырылған мемлекет болып табылады деп танылып, жағдайды жөндеудің жолдары көрсетілді. Ол үшін билік тармақтары арасында тепе-теңдікті сақтау, мемлекеттік билікті орталықсыздандыру, тәуелсіз және әділетті сот жүйесін құру, еліміздің стратегиялық табиғи байлықтарын пайдалануға және монополияларға қоғам тарапынан қатаң бақылау орнату, бұқаралық ақпарат құралдарын шектеуге жол бермеу қажет деген ұсыныстар жасалды.
Премьер-министр Қ.Тоқаев ҚДҚ мүщелерін қызметтерінен бостауды талап етті, Н.Назарбаев оны қанағаттандырды.
2002 жылдың 19 қаңтарында Алматыда Қазақстанның демократиялық қауымының жиналысы болып, елде әкімдерді сайлау туралы мәселе бойынша референдум өткізу туралы ұсыныс жасалды. Келесі күні Алматыда ірі митинг болып, оған қатысушылар демократиялық күштерге қолдау көрсетті.
Осы оқиғалардың нәтижесінде Премьер- министр Қ.Тоқаев қызметінен кетіп, жаңа Премьер –министр болып И.Тасмағанбетов тағайындалды.
2002 жылдың 4 сәуірінде Премьер-министр И.Тасмағанбетов Парламентте депутаттар С.Әбділдин мен С.Сорокинның депутаттық сауалына жауап берді. Депутаттар алдында ол мемлекеттік құпияны ашып, 1996 жылы шетелде құпия валюталық қордың ашылғандығы және оған «Теңізшевройл» БК акцияларының бір бөлігін сатудан түскен (1млрд доллардан астам) қаржы салынғандығын жария етті. Сондай-ақ, Президент Н.Назарбаевтың шетелде банктық шоты да ,меншігі де жоқ деп мәлімдеді.
Тәуелсіздік алған кезден бастап, мемлекеттік мәдени саладағы қызметінің басты бағыттары анықталды:
-ұлттық мәдениет пен Қазақстан Республикасын мекендеген барлық халықтардың мәдениетттерін сақтау;
- тарихи-мәдени мұраны сақтау;
- жақын және алыс шетелдермен мәдени байланыстарды кеңейту және тереңдету;
- Қазақстанның мәдени-рухани дамуының озық жетістіктері мен үлгілерін насихаттау мақсатымен кең көлемде мәдени акциялар ұйымдастыру.
Осы мақсатпен 1998-2000 жж. арналған мәдениетті қолдаудың мемлекеттік бағдарламасы, Қазақстан Республикасында театр қызметін дамыту және қолдау Концепциясы, 2005 жылға дейін Аламты қалсының инфрақұрылымын дамыту Бағдарламасы қабылданды.
Тәуелсіздік жылдары мәдениет саласындағы айтулы жетістіктермен қатар, бұл саланы мемлекеттік қаржыландырудың азаюына байланысты орын алған кемшіліктер де болды.
Қазақстан мәдениетін халықаралық аренаға шығару мақсатымен көптеген іс-шаралар жүзеге асырылды. Дәстүрлі музыканың Халықаралық фестивальдері, «Дәстүр жүлдесі» атты балет байқауы, Евразиялық халықтардың классикалық ән байқауы және жыл сайын Астанада өнерпаз жастардың «Шабыт» Халықаралық фестивалі өткізіліп тұрды.
Абайдың 150-жылдығы мен М.Әуезовтың 100 жылдығы, Түркістан қаласының 1500-жылдығы кең халықаралық көлемде аталып өтті. Мерейтойға байланысты іс-шаралар шеңберінде еліміздің өнер ұжымдары Франция, Түркия, Ресей, Белорусь, Қырғызстанда өз өнерлерін көрсетті.
Перзидент жарлығы бойынша 2000 жыл мәдениетке қолдау көрсету жылы болып жарияланды. Жарлыққа сәйкес еліміздің тарихи-мәдени құндылықтарын сақтау және дамыту, халық дәстүрлері мен атақты тарихи тұлғалардың есімін қайтадан жаңғырту, жаңа таланттарды анықтау, рухани саланың материалдық негізін нығайту бағытында іс-шаралар жүзеге асырылды.
2000 жылдан бастап, ресми деректер бойынша, 727 мәдениет нысаны, соның ішінде 468 кітапхана, 238 клуб, 5 жаңа театр және 5 мұражай ашылды. 2368 нысан жөндеуден өткізілді, оның ішінде: 1449 кітапхана, 618 клуб, 49 мұражай, 11 театр, 6 кинотеатр, 2 филармония және т.б. бар.
Астанада құрамында Мемлекеттік мұражай, кітапхана, концерт залы бар Президент мәдени орталығының және К.Байсейітова атындағы Ұлттық опера және балет театрының ашылуы мәдени өмірдегі елеулі оқиға болды.
Мемлекеттік тілде хабар тарататын «Хабар» телеарнасының ашылуы рухани мұрамыз бен дәстүрлерімізді, мәдениет пен өнер салаларындағы жетістіктерімізді насихаттауда үлкен рөл атқарды.
Халқымыздың белгілі тұлғаларына: Атырауда –Бейбарыс сұлтан, Құрманғазы мен Дина Нүрпейісоваға; Астанада –Абайға, Алматыда –Т.Шевченкоға, Қостанайда – Ахмет Байтұрсыновқа, Павлодарда – Сұлтанмахмұт Торайғыровқа ескерткіштер ашылды.
Қазақтың кино өнері де халықаралық аренада елеулі жетістіктерге жетті. Серік Апрымовтың «Ақсуат» фильмінің тұсаукесері Францияда өтті. Оның «Үш ағайын» фильмі Мәскеу және «Киношок-20000» халықаралық кинофестивальдерінде көрсетіліп, арнайы жүдлдеге ие болды.
6.2 Қазақ КСР-і қазба байлықтары бойынша Одақтағы ең бай республикалардың бірі болды. КСРО-ның мыс қорының жартысынан астамы, қорғасынның 75%, мырыштың 30%, темір рудасының 20% астамы республиканың үлесінде болды.
КСРО-дағы егістік жерлерінің 1/5 бөлігі Қазақстанға тиесілі болып, астық өндіруден республика елімізде 2-3 орында болды.
Егемендікке аяқ басқан еліміздің даму жолында күрделі эконмикалық, саяси және экологиялық мәселелер тұрды.
Бірінщіден – Арал мәселесі. 1991 жылы теңіздегі су деңгейі 14 метрге төмендеп, жағалаудан 50-80 метрге, кей жерлерде 100 метрге алыстады, судың ащылығы литріне 28-30 граммды құрады, теңізде мекен еткен 70 түрлі жануарлар мен 300-ден астам өсімдіктердің жартысы ғана сақталып қалды. Ашық қалған теңіз түбінде көлемі 25 мың шаршы км құрайтыншөл пайда болды, одан жылына ондаған тонна тұз шаңы көтерілді. Балық кәсіпшілігі қысқарды, соның нәтижесінде жұмыссыздық өсті. Тұрғылықты халықты сумен қамтамасыз ету 3,5 есе қысқарып, аурулар көбейді. БҰҰ Арал мәселесін «экологиялық апат» деп бағалады.
Екіншіден – Семей полигоны. 1949-1963 жылдар аралығында ауада, ал 1963 жылдан бастап жер астында 470 атом және сутегі бомбалары жарылды, оған қосымша Қазақстанның басқа аудандарында 35 жарылыс болды. Соңғы ядролық жарылыс 1989 жылдың қазанында жүзеге асырылды. Ядролық полигонның пайдасына 18 мың шаршы км бөлініп берілді. Нәтижесінде полигон аймағындағы халықтың денсаулығы күрт нашарлады: Семей облысында 1969 жылдан бергі кезеңде лейкоздан қайтыс болғандар саны 3 есе өсті. Сәбилердің өлі тууы әрбір 10 мың балаға 1969 жылғы 6 пайыздан 1985 жылы 300 пайызға дейін өсті. Полигон Қазақстанның ұлттық трагедиясына айналды.
Үшіншіден, республика эконмикасында шикізаттық бағыт басым болып қала берді – экспорттың 97% шикізат құрастырды.
1992 жылдың бірінші жартысында республика басшылығы Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі стратегиялық бағыттарын айқындады.
Экономика саласында төмендегідей мақсаттарға жету көзделді:
- бәсекелестік пен меншіктің әр түрін дамытуға негізделген нарықтық эконмика құру;
- ұлттық валюта енгізіп, оның сыртқы бәсекелестігі мен ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету;
- қазіргі заманғы шетелдік және отандық озық техника мен технологиялар негізінде ел экономикасының өңдеуші салаларын жеделдете дамыту;
- тауар нарығын кеңейту;
- Қазақстанның дамуы үшін шетел инвестицияларын кеңінен тарту.
Негізгі экономикалық мақсаттарға қол жеткізудің мерзімдік ауқымы да айқындалды.
Бірінші кезеңде – 1992 -1995 жж. – жекешелендіру мен тұтынушылар нарығын тауармен қамтамасыз ету.
Екінші кезеңде – 1996-2005 жж. – экономиканың шикізаттық бағытынан бірте- бірте арылу, көлік және байланыс жүйелерін жеделдете дамыту, дамыған тауар және валюта нарығын қалыптастыру.
Үшінші кезең 5-7 жылға созылып, экономиканың қарқынды дамуымен, соның негізінде өтпелі кезеңнің стратегиялық мақсаттарына қол жеткізумен, Қазақстанның дүниежүзілік саудада алатын орнын бекітіп, жаңа индустриалды дамыған елдер қатарына қосылуымен айқындалды.
1993 жылдың наурызында Н.Назарбаев жекешелендірудің (шағын жекешелендіру) бірінші кезеңінің (1991-1993 жж.) қорытындыларыншығарды. Жекешелендірілген кәсіпорындарда жұмыс істейтіндердің саны небәрі 12 пайызын құрады.
Сауда саласында жекешендірілген кәсіпорындар бөлшек сауда тауар айналымының 40 пайызын құрағанмен, саудадағы олардың үлесі небәрі 4,5 пайыз болды. Тұрмыстық қызмет көрмету саласында жеке сектор межеленген 50 пайыздың орнына тек 21 пайызды құрады.
1993 жылдың наурызында президент Жарлығымен «Қазақстан Республикасының мемлекеттік меншікті жекешелендірудің 1993-1995 жж. Арналған Ұлттық бағдарламасы» қабылданды. Бағдарламаға сай мемлекеттік меншік нысандары екі топқа бөлінді:
-
жекешелендіруге жататын нысандар; -
жекешелендіруге тыйым салынатын нысандар.
Екінші топқа жер және оның қойнауы, әуе кеңістігі, өсімдік және жануарлар әлемі, яғни тек мемлекеттік меншікте болатын нысандар енді.
Жекешелендіруге жататын нысандар онда жұмыс істейтін адамдардың санына қарай үш топқа бөлінді:
-
қызметкерлер саны 200 адамнан кем шағын кәсіпорындар; -
200-ден 5000 адамға дейін жұмыс істейтін орта кәсіпорындар; -
5000 астам адам жұмыс істейтін ірі кәсіпорындар.
Республикадағы жалпы экономикалық жағдай ауыр күйінде қала берді: өндіріс құлдырады, халықтың табысы күрт азайды, баға тым көтеріліп кетті. 1993 жылғы Қазақстанның экономикалық жағдайын келесі көрсеткіштерден байқауға болады: