Файл: Педагогикалы зерттеулер методологиясыны мселелері.doc

Эксперименттік бағдарламаның құрылымдағы үлгісі

п/п	Бағдарламаның тармағы	Мазмұны	Сұраққа жауап
1	2	3	4
1	Эксперименттің тақырыбы	Эксперименттің аты	Эксперимент қалай аталады?
2	Экспериментті орындаушы	Фамилиясы, аты-жөні, қызметі, атағы
3	Эксперименттің ғылыми жетекшісі, кеңесші, басқарушы	Фамилиясы, аты-жөні, қызметі, атағы, жұмыс орны, телефоны
4	Тақырыптың өзектілігі	Қиындығы, практикадағы қайшылықтары, эксперименттің қажеттілігі, тақырып бойынша қайсысынан туындайды	Проблемалық жағдай неден тұрады? Нені өзгерту керек? Неге осы проблеманы қазіргі уақытта үйрену қажет?
5	Эксперименттің идеясы	Ең айрықша ортақ түсінік мәселесінің жағдайында зерттеушінің қызметтік бағыты, оқушының бейне тілек өзгерісі	Сізді қажеттілік қандай жағдайға шақырады, оқушыны өзгерту бағытында? Қалай және ненің есебінде оқушының қандай қасиетін өзгерткіңіз келеді?
6	Эксперименттің іс-қимыл жоспары	Эксперимент арқылы белгілі формада идеяны нақтылау, әдістеу, логикалық мазмұнның айқармасы, сыныпта нақты жағдайда есеп жүргізу және т.б.	Эксперименттік идеяны жүзеге асыру процессі сізге қалай көрінеді? Эксперименттік идеяның практикадағы іске асуы қалай?
7	Эксперименттеу объектісі	Зерттеу шекарасы және практикадағы өзгерістер	Не зерттеледі? Педагогикалық шекараның әсері қандай? Аумақтық практикада өзгеріс қандай?
8	Эксперименттеу заты	Осы эксперименттік зерттеуде ашылған бөлім объектісі, атап көрсетілген объектідегі қасиеті, қарым-қатынасы, міндеті	Эксперименттік объектіде алынған білім не туралы болады? Эксперименттеу объектісінің әсері неде болады? Объект қалай қаралады: қандай қасиеті, бөлімі, қарым-қатынасы, міндеті объектіде атап көрсетіледі?
9	Педагогикалық мақсаты	Педагогикалық қызметте күтілетін нәтиже, қайсысы оқушының позитивтік өзгерісінде көрсетіледі және экспериментті әзірлеу арқасында пайда болады	Оқушыда нені өзгерткіңіз келеді? Эксперименттік әрекет ету арқасында Сіздің оқушыға қандай сапалы жеке адамдық тәрбие бергіңіз келеді? Қандай қабілетті дамытқыңыз келеді? Эксперименттік әрекет есебінде оқытылған оқушыдан қандай өзгерістер алуды болжайсыз?
10	Эксперименттің мақсаты	Күтілетін нәтиже, ұсынылған әдістемелік формадағы кепілдеме, сабақтың әзірлемесі, жоспар, авторлық бағдарлама, концептуальдық жағдай, қағидалар, педагогикалық технологиялар және т.б.	Нені өңдеп және мақұлдағыңыз келеді? Эксперименттік нәтижеден нені құрғыңыз келеді? Эксперименттен қандай мәтіндік нәтиже алу ойыңызда?
11	Есебі	Табысты мақсатқа бағытталған, аралық нәтижеге табысты әрекет ету	Табысты эксперименттік мақсатқа жету үшін қандай қажетті әрекет істеу керек? Табысты мақсат үшін қандай аралық нәтиже керек? Табысты эксперименттік мақсат үшін қандай қадам жасау керек?
12	Ғылыми болжам	Ғылыми негіздегі логикалық болжамдағы апарылған тәсілдің реализациялық идеясы және эксперименттік іс-қимыл жоспары, әсерлер жиынтығы, эксперименттік есептеу реализациясының жүйелер шамасы, ең толық баяндалған үлгі мазмұны, қайсысының арқасында оқу тәрбие процесінде тиімділікті белгілеп алу күтіледі	Нені тексересіз? Сіздің болжамыңыз бойынша эксперименттік идеяның іс-қимыл жоспарын жүзеге асыру мүмкін бе? Эксперименттік жүзеге асыру есебі бойынша қалай басқару әсерін болжайды?
13	Диагностикалық аспаптар	Эксперименттік нәтижені бағалау әдісі: сауал сұрақтар, сұхбаттасу түрі, бақылау жұмысының мәтіні, мәтіндер, экспериментті дидактикалық материалдар	Бақылау нәтижелері ненің көмегімен жүзеге асырылады?
14	Күтілетін нәтижелердің критерийлік бағасы	Эксперименттік әзірлеменің тиімділік бағасының есебінде белгілері немесе параметрі жасалып шығарылады	Эксперименттік материалдар мен параметрлердің көмегімен бағаланады: бағдарлама, әдістеме, принциптер және т.б.?
15	Уақыты	Эксперименттің басталу және аяқталу уақыты	Экспериментті жүргізу неде?
16	Эксперименттің кезеңі	Эксперименттік нәтиженің анықталған аралық бөлімдері және олардың жетістіктерінің жүйелілігі	Қандай аралық нәтижеге және жетістікке жету үшін қандай жүйелілік дәлелденеді?
17	Келеңсіз салдардың болжау мүмкіншілігі	Өткізілетін тақырыптың қарқынын бәсеңдету, оқу мазмұнының базалық компонентінен ауытқуы, оқу мақсатының өзгеруі және т.б. қатысушыларды жағымсыз өзгерістерге итермелеу	Қандай теріс нәтижелер болуы мүмкін?
18	Әдісті түзету, жағымсыз нәтижелердің өтемі	Экспериментатор жағынан басқару әсері, жағымсыз нәтижелерді жою	Эксперименттің теріс нәтижелерін қандай нақты іс-әрекеттермен толтыруға болады? Теріс нәтижелердің қалай орнын толтыруға болады?
19	Экспериментке қатысушылардың құрамы	Тақырып бойынша экспериментке қатысушылар, педагогикалық ұжымдар	Кім экспериментке қатысады?
20	Функциональдық міндеті	Экспериментке қатысушылардың барлығын функциональдық міндеті бойынша бөлу	Экспериментке кім және не үшін жауап береді?
21	Эксперименттік базасы	Барлық мектептер, қатысушылар тобы, сыныптар, параллель сыныптар	Эксперимент қандай құрамда өткізіледі?
22	Эксперименттің масштабы	Эксперименттің уақыты бойынша жүргізілуі және материалдық көлемін анықтау: бір сабақ, бірнеше сабақтың тақырыбы, ширек, жыл, бірнеше жыл	Эксперименттен анықталған материалының көлемі қандай және олардың жүргізілуі?
23	Эксперименттің үлгісі	Белгілеу, іздену, құрастыру	Сіз қандай үлгіде экспериментті жүзеге асырасыз?
24	Эксперименттің статусы	Құқықтық жағдайдың көңіл-күйін бақылау: мектепаралық, жеке немесе ұжымдық; жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жеке адамдардың меншік құқығын беру деңгейі, федеральдық деңгейі	Экспериментатордың статусы қандай жеке жағдайда дәмелі болады?
25	Экспериентатордың тәжірибесіндегі жаппай үлгіні таныстыру нәтижесі	Мақала, есеп, әдістемелік кепілдеме, бағдарлама және т.б.	Қандай үлгіде бақылаудың жауабын көруге болады?
26	Экспериментте ғылыми әдістемені қамтамасыз ету	Оқытылатын педагогтарға, басқармаларға эксперименттік материалдың тізбесі	Эксперименттің ғылыми-әдістемелік әзірлемесін қалай қамтамасыз етеді?

---

Эксперименттік бағдарламаны сараптау.

Эксперименттік бағдарламаны сараптау келесі сұрақты анықтауды талап етеді:

• 
  Сарапшыны таңдау және іздеу. Сараптаудың деңгейі: педагогикалық
  
• 
  ұжым мүшелерінің пікірі, оқу басқарма мүшелері, ИУУ(ИПК)
  
• 
  педагогикалық институттардың кафедралары, НИИ ғылыми кеңес және
  
• 
  лаборатория;
  
• 
  Пікірдің мазмұнынан талап толық бағдарламаға баға, оның тұтастығы,
  
• 
  кемшіліктерін айқындау, қателері, үйлеспеушілігі, бағдарламаны
  
• 
  жақсарту туралы ұсыныс жана идеяларға подсказка беру, сарапшының
  
• 
  қорытындысы.
  

Эксперименттік бағдарламаны сараптау

Экспериментік бағдаламаның мәтінін дайындағаннан кейін оны бірнеше экземплярға бөлу және жұмыстың басталуына дейін сараптамаға жіберу керек. Нәтиже қондырғы болу керек: "Сарапшының көп болуы - істің жақсару үшін". Сарапшының болуы мұғалім - әріптестер, мектептегі тәжірибелі басқарушылар, РМК (ГМК) әдіскерлері, ИПК, ФППК ОПО оқытушылары, ғалымдар. Негізгі, сарапшылардан нені шығаруға болады-бұл ұсыныстар мен ескертпелер, комплемаптармыз бағалар емес. Естеріңде ме, әpбip қаралған сарапшының бағдарламадағы қатесі - бұл баланың тәрбиелеу және оқытудағы қателерді тоқтату, бұл денсаулығы мен күшін сақтау, сонымен қатар, экспериментатордың өзін. Сарапшының айтқан (көрсеткіш) идеясы соңғы қорытындыны жақсартып қана қоймай, барлық жобаны жақсы жағына түбегейлі өзгеру және тағы байыту. Экспериментатор жауапкершілігін сезіну әрқашанда сақтылықты, сондықтан адалдыққа талпынады, сараптау жобасын төлетіріп алу және сындарлау, оның идеясы, ғылыми болжам. Білікті сараптаудың маңыздылығы кем емес, экспериментатордың адалдығы мен бастамасынан гөpi.

Бүкіл эксперименттің жүруі арнаулы күнделіктерде белгілеу қажет, күнсайын немесе ай сайын байқауларды жазған және барлық объект және субьект қызметтерін бағалау, тәжірибелі жұмыстың кайсысын ұсыну. Фактыны белгілеу жай жазба деңгейінде болса да - бұл әбден қажет. Әңгіме мынада, көптеген факторлардың күші педагогикалық процесте қимыл-қозғалысы мен тойымдылығы тез ұмытылады. Қашан олар белгіленіп және жиналғанда, онда басқарушы педагогтың динамикасы, тенденциясы, экспериментің өркендеу мінездемесін көруге мүмкінділігі

---

бар. Қорытынды үшін бұл ешқандай ауыстырылмаған материалды пайдалану. Адал, белгіленген факторлардың эксперименттік міндеттерін кеңейтуде анда-санда емес рұқсат ету, тәжірбиелі жұмыстыц тиімділігін табу. Мұғалім немесе директор-экспериментатор қатаң игеру керек белгіленбеген факторларды, аралық нәтижелер қайтарымсыз жоғалады.

Практиканттардың келіспеушілігін есептейміз: мектеп директоры, завуч немесе мұғалімге күнделікті жүргізуге уақытты қайдан алады? Kім диссертациясын дайындайды, солар осымен айналыссын. Бәрі дұрыс педагогтар өте ағымдағы жұмыс бастылық, біpaқ күнделіктің мазмұнынан қайтарылған өте үлкен.

Басқару ұйымының аспектілік процесін өңдеу және құбылысты меңгеруді енді қарау экспериментті өткізу және дайындау кезеңдері туралы әңгіме болады немесе мектепті жаңартудың әртүрлі басында аталған бес жолда тармақтан. Бұл бip жағынан, барлық тұтас ұйымдастыру жұмысын басшының көруіне рұқсат ету, ал басқаша тиімді алгоритмді ізбасарлық орындау түрінде қамтамасыз етуге рұқсат ету, қалуға көмектесу, келіспеуден бас тарту.

Талдау кезеңі. Диагностикалық кезең - мұгалімдерді қиындату анализі; оқу-тәрбие процесіндегі анализдің күйі, айқындау және қарастыру кайшылықтар, кандай да бip өзгерістің көмегімен жедел таратуға мұқтаж болу, жаңа әдістеме, технология, құрылымы. Былай айтқанда, проблеманың актуальдылығы айқындау және негіздеу, жетекші идея қысқа әpi дәл жеткізу.

Болжау кезеңі мақсаты орнату, эксперименттік есеп, жаңа технологияның үлгісін құpy, ғылыми болжамды белгілеу, жағымды нәтижені күтуді болжау, сонымен қатар жоғалуы мүмкін, келеңсіз нәтижелер, механизмдік өтемді ойластыру. Қалай айтқанда да, ашылған эксперименттік бағдарламаны өңдеу немесе өзіңнің тәжірбиеңді жетілдіру немесе біреудің ғылыми өңдеуін меңгеру.

¥йымдастыру кезеңі - құбылысты меңгеру және өңдеуді қамтамасыз ету үшін барлық қажетті жағдайды құруға қосады:

• 
  материалды (ipiктey, жаңа ғимарат дайындау, жаңа мазмұны үшін
  
• 
  қажетті, жабдықтар, жиһаздар, оқу тәсілі және т.б.);
  
• 
  кадрлық, (ipiктey, арнайы жұмысты оқу және орналасуы, инновациялық
  
• 
  мектеп үшін жетілдіру және кадрларды өcipy);
  
• 
  ғылыми әдістеме (өңдеу, жаңа бағдарламаның мәтінін сатып алу,
  
• 
  технология, әдістеме, поурочный жоспардың нұсқасы, мәтіндер,
  
• 
  сауалнама, дидактикалық мәліметтер және т.б.);
  
• 
  қаржылық (жаңа мазмұнды материалдық базаны құру үшін әрқашанда
  
• 
  жаңа практиканы меңгеруді каржылықты талап етеді, кадрларды
  
• 
  ынталандыру, шығармашылық демалыстар мен іссапарлар төлемі,
  
• 
  бағдарламаны сараптау, бағдарламаны сатып алу және өңдеу, ғылыми
  
• 
  кеңестің төлемі;
  
• 
  дәлел келтіру (педагогтардың шығармашылық кызметін ынталандыруы
  
• 
  арнайы жұмыстың түрінде болуы, олардың инновациялық жұмысқа
  
• 
  мүддесі, бұл жұмыска психологиялық aдaмгepшiлiк климатында
  
• 
  жағымды құру;
  

---

- ұйымдастыру (жаңа органдарды кажеттілікте куру, құрылым, жаңа

субъектіні басқару, кipicпeci барылқ инновациялық процестегі

катысушылардың арасындағы функционалдық мінетті нақты бөлу).

Практикалық кезең - эксперименттің күйі, процестің қорытындылары, технологияны сынаудағы тузету, бақылау срезы.

Жинақтау кезеңі - мәліметтерді өңдеу эксперименттік нәтижелерді енгізу немесе тәжірибені меңгеру, қойылған мақсаттағы ғылыми өңдеу барлық нәтижелердің анализі түпкілікті ғылыми болжам немесе нәтиженің сәйкестігін тәжірбиеде алып тастау, өңделген құбылысты меңгерудегі нәтижелер және дайындау суреттеу кезінде.

Мына құбылысқа назар аудару анық, эксперименті дайындауды суреттеуге авторлар өте нақты тоқталады, мектептерді жаңарту жолындағы басқа жазылған қашан болады деп оқырмандар күтеді өзінің тәжірбиесін жетілдіру, кіммен құрылғанын алып пайдаланады, ғылыми өңдеулерді меңгеру, қате жолдары және анықталынады.

Біз астын сызамыз қандай да мектептерді жаңартуды проблемаларды таңдау қажет, тақырыпты белгілеу, оның актуалдылығын негіздеу мақсат қою, оның есебін, декомозирова ғылыми болжамды ойластыру базасын белгілеу кезеңдері. Уақыты, критериясы, әдістерін алып тастау про

---

цесті аңдып отыру соңғы және қазіргі нәтижелері, қазір ғана суреттелген кезеңдердің барлығы шығарусыз өткізу.

Мысалы қарастырамыз, қате жолдары және жаңа ұсақ-түйектерге назар аудару. Оны тексеру мақсатында табиғи сынамалы бастаманы аңғарудағы негіздемені ұйымдастыру. Егер де бірінші нәтижелер табыс әкелсе, онда проблеманы шешудің басқа мәнін іздеу. Егер проба қалыпты басталса, онда перспективаны анализдеу. Егер перспективасы айтылса, онда эксперимент бағдарламасы толық өткізіледі. Солай болғандықтан сөйлеу жолы, онда әpбip келесі қадамы болады сонда ғана алғашқы жағдайдан табысты қолайлы болашағы. Егерде кезекті пробада сәтсіздік анықталса, онда ceбeбi анықталады. Мүмкін идеяның өзінде емес, сәтсіздікте шығар, реомизациялау тәсілінде бұл жағдайда қайсысы ауыстырылады, немесе корректеріледі. Егер эксперименттің нәтижесі пробный идеяны осы іздеу бағытын тоқтатуды талап етсе, онда проблемаларды шешуді жаңа подходтар іздеу жүргізіледі, онда эксперименттік жолдар тағы да тексеріледі.

Ғылыми әзірлемені меңгеру кезінде немесе біреудің құраған және нақты жазылған тәжірбиесін жобалау жұмыстың көлемін тереңірек төмендетеді және нәтижені меңгеру мен процесті аңдуға негізгі назар аударылуы эксперименттік бағдарламалары бұндай бөлім болса да, база қалай, кезеңдер, критилері, резервтік нақты өзінің мағынасын жоғалтпайды.

---