Файл: Кне тркі ескерткіштеріні жанрлы жне кркемдік ерекшеліктерін, дамуын, зерттелу тарихына сараптама жасаыз.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 06.05.2024
Просмотров: 46
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Жүсіп Баласағұн Құтты білікте айтып кеткен асылқасиеттер яғни адамгершілік,имандылық, дүниегеқызықпау, билікті басқара алу сонымен қатар адам адамижетілуі мен кісілік кемелденуін Абай атамыздың Толықадам ілімінен де байқауымызға болады. Яғни толық адамдеген ол кемелденген адам, өзін дамытқан, жастайынанілім-білімге құштар адам, парақорлықты емес, адалдықты, Алланы жоқтайтын адам. Жүсіп Баласағұн да Абай да адам бойыда кездесетін жақсы және жаманқасиеттерді сынап, адами жетілудің қыр-сырын айтады, сипаттайды. Жалпы «Адам» мен «толық адамның» айырмашылығына келейік. Олардың айырмашылығы үлкен. Ол айырмашылық иманның деңгейімен анықталады. Екеуінде де иман бар. Бірақ әртүрлі. «Адам» күнәлі істержасамаса, ал «толық адам» оған қоса бұрынғы істердіңкүнәсін де жояды. Осылай ол толық тазару жолына түседі. «Адам» – фәни өмірде оянып, көзі ашылған, ал «толық адам» – бақи әлемде оянып, көзі ашылған. Ол енді әулиелікке аяқбасты.
90.Ежелгі дәуір әдебиетін ғылыми-теориялықтұрғыдан зерттеген зерттеушілердің еңбектерінесараптама жасаңыз.
Әдебиет өмір шындығының көркем бейнесі десек, әдебиеттарихы да халық тарихымен тығыз байланысты. «Ежелгідәуір және орта ғасырлардағы қазақ әдебиеті» пәні б.з.бжасу-сызулар мен заманымыздың V-VIII ғасырларындағытастағы жазулардан бастап, қазақ хандығы құрылғанғадейінгі түркі жұрттарына ортақ дәуірлеріндегі әдебиеттіоқытады. Ежелгі әдебиет сақ, ғұн, түрік дәуірлерінен Алтын Ордаға, одан қазақ хандығына дейінгі көшпелілермәдениетімен, тарихымен байланысты. «Қазақ» сөзі біздіңзаманымыздағы VIII ғасырдағы тастағы жазулардакездеседі.Түркі жұртының біздің заманымызға дейінгідәуірлердің өзінде 26 әріптен тұратын жазуы болған. Қаламәдениеті, ғылым, сәулет өнері дамыған. Түркі өркениетіқалыптасқан.
30-жылдарда Қ.Жұбанов бастап, 50-жылдардың аяғындаәдебиеттің ежелгі дәуірін зерттеу мәселелерін Б.Кенжебаевкөтерді (1959 ж. «Әдеби мұра және оны зерттеу»). Бүгінгітаңда әдебиеттану ғылымында Б.Кенжебаев, Ә.Марғұлан, Ә.Қоңыратбаев, Х.Сүйіншалиев, М.Жолдасбеков, М.Мағауин, Н.Келімбетов, А.Қыраубаева т.б. ғалымдардыңқазақ әдебиетінің көне тарихын жүйелеп-зерттеудегіеңбектері бар.
Ежелгі әдебиеттің даму кезеңдері төмендегідей жүйеленеді:
1.Заманымыздан бұрынғы жазу-сызулар (сақ, ғұн, үйсін дәуірі. б.з.б. VII — б.з. IV ғ.ғ., ф.ғ.д., проф. А.Қыраубаева ), ф.ғ.д., проф. Н.Келімбетов осы дәуірді
Тәңірлік дәуір әдебиеті деп жіктеген.
V-VIII ғ.ғ. жазба ескерткіштер: «Алып Ер Тұңға» (б.з.б VII-IІғ.),«Шу» дастаны
«Тұмар патшайым» (б.з.б. VI ғасырға дейін)
«Ширақ батыр»( б.з.б. VI ғасыр)
«Сақ патшайымы Зарина сұлу»(б.з.б. дейінгі Vғасыр)
«Мөде батыр»(б.з.б. 209-174 жыл).
1. Түркі қағанаты дәуіріндегі әдебиет (V-VIII ғ.ғ.).
Көкбөрі аңыздары (Көкбөрі –Елжау би б.з.б ІІ б.з.б. Vғ.), ).
Орхон-Енисей ескерткіштері («Күлтегін», «Тонықұқ», «Білге қаған»);
2. Оғыз дәуіріндегі әдебиет (IX-X ғ.ғ.). «Қорқыт атакітабы» (VIII ғ.)
«Алып Бамсы», «Өлім мен өмір» тақырыбы,
«Оғыз қаған» жыры,
3. Ислам дәуіріндегі әдебиет (X-XII ғ.ғ.)
а). Сыр бойы әдебиеті — әл-Фараби, «Риторика», — ҚожаАхмеи Йасауи, «Диуани хикмет», — Ахмет Йүгінеки, «Ақиқат сыйы», — әл-Бируни, «Хикметтер», СүлейменБақырғани, «Бақырғани кітабы».
ә). Қарахан әдебиеті — М.Қашқари, «Диуани лұғат ат-түрік», Ж.Баласағұн, «Құдатғу біліг».
4. Алтын Орда дәуіріндегі әдебиет (XII –XIV ғ.ғ.)
— Хорезми, «Мухаббат -наме»
— Сайф Сараи «Гулистан бит-түрки»
— Құтып, «Хұсрау-Шырын»
— Дүрбек, «Жүсіп-Зылиха»(Қисса Жүсіп)
— Н,Рабғузи, «Қисассул-әнбия»
— Әлишер Науаи «Жұмжұма»
5. Тарихи шежіре және көркемдік дәстүр
