Файл: Лінгвістыка тэксту як самастойная вучэбная дысцыпліна, гісторыя яе станалення. Міждысцыплінарны характар лінгвістыкі тэксту.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 19.10.2024
Просмотров: 17
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
соцыум да адрасата, чытача. Пры такім падыходзе вылучаюцца дэнамічныя тэкставыя адзінкі, якія маюць лінгвістычную і экстралінгвістычную сутнасць, адрозніываюцца функцыянальна і камунікацыйна. Тут адрозніваюць два асноўныя ўзроўні тэксту: інфармацыйна-сэнсавы і прагматычны.
33. СКЛАДАНАЕ СІНТАКСІЧНАЕ ЦЭЛАЕ ЯК АДЗІНКА МАНАЛАГІЧНАГА МАЎЛЕННЯ. Складанае сінтаксічнае цэлае (ссц) (звышфразавае адзінства) - полікамунікацыйная сінтаксічная адзінка, што арганізавана з двух ці больш самастойных сказаў (простых або складаных), аб’яднаных адпаведнымі сродкамі сувязі і па сэнсе. Станд ССЦ уласціва трохкампанентная арганізацыя (зачын, развіццё думкі, канцоўка). Складанае сінтаксічнае цэлае здольна комплексна, эканомна і дакладна перадаць самыя тонкія сэнсавыя і эмацыянальна-экспрэсіўныя адценні розных значэнняў. У гэтым яго адроз ад абзаца, які з’яўляецца часткай друк або рукапіс тэксту ад аднаго чырвонага радка да другога, складаецца з аднаго ці некалькіх сказаў і характарызуецца адзінствам і адноснай закончанасцю зместу. Структурным і семантычна-сінтаксічным цэнтрам складанага сінтаксічнага цэлага з’яўляецца зачын – першы, стрыжнёвы сказ, які звычайна будуецца свабодна, завершаны граматычна, не змяшчае ніякіх фармальных адзнак, якія б паказвалі на неабходнасць прымацавання да яго новых сказаў. Стрыжнёвы сказ пачынае мікратэму і вызначае (у пэўнай ступені) далейшае яе развіццё. Часцей за ўсё гэта поўны сказ, кароткі, сэнсава насычаны. Але гэты сказ інфармацыйна недастатковы, паколькі аформленая ім думка поўнасцю не завершана і патрабуе далейшага пашырэння і ўдакладнення. Развіццё думкі – асноўная частка складанага сінтаксічнага цэлага, у якой развіваецца мікратэма, зададзеная зачынам. Сказы развіцця думкі менш самастойныя і часта залежаць ад зачыну. Сярэдняя частка, дзе развіваецца мікратэма, можа не мець асаблівых сінтаксічных сродкаў афармлення, можа ўключаць у сябе сказы розных тыпаў – простыя і складаныя, ускладненыя і няўскладненыя, развітыя і неразвітыя, поўныя і няпоўныя. Канцоўка складанага сінтаксічнага цэлага – падагульненне сказанага, пэўны вынік апісання або развіцця падзей другой часткі. Таму натуральна, што для канцоўкі, як і для зачыну, існуюць абмежаванні пры пабудове сказаў: часцей за ўсё гэта просты сказ або не вельмі аб’ёмны складаны з невялікай колькасцю частак. Кампазіцыйна-тэматычнае і сінтаксічнае чляненне складанага сінтаксічнага цэлага залежыць ад стылю макратэксту, ад функцыяльна-сэнсавага тыпу маўлення, ад сродкаў сувязі паміж часткамі, ад індывідуальна-аўтарскага стылю. Складанае сінтаксічнае цэлае адыгрывае важную ролю ў сэнсавай, стылістычнай і інтанацыйнай арганізацыі тэксту.
34. ДЫЯЛАГІЧНАЕ АДЗІНСТВА ЯК АДЗІНКА ДЫЯЛАГІЧНАГА МАЎЛЕННЯ. МАДЭЛІ ДЫЯЛОГАЎ. Маўленне ў залежнасці ад змены гаворачага і таго, хто слухае, падзяляецца на дыялагічную і маналагічную. У дыялагічным маўленні асоба, якая гаворыць, і асоба, якая слухае, мяняюцца месцамі, у маналагічным маўленні – не мяняюцца. Дыялагічнае маўленне ўзнікла раней. Наша маўленне ўзнікла як сродак зносін паміж людзьмі. І таму ў старажытнасці менавіта дыялог быў вельмі неабходным. Дыялог – гэта размова дзвюх ці некалькіх асоб. ДЫЯЛАГІЧНАЕ МАЎЛЕННЕ - форма маўлення (звычайна размова, гутарка), уласцівая дзвюм ці некалькім дзейным асобам (героям, персанажам). Выказванні называюцца рэплікамі. Мастацкія дыялогі хутчэй за ўсё з’яўляюцца стылізацыяй пад вусна-гутарковае маўленне і своеасаблівым прыдаткам да аўтарскай мовы (як бы яе працягам, асабліва ў празаічных творах, але з удзелам дзейных асоб). Таму ў літаратурна-мастацкіх творах пры дыялогах шырока выкарыстоўваюцца аўтарскія рэмаркі. Суч лінгвісты і літар-цы разгл дыялогі інфармацыйныя, сюжэтныя, дынамічныя і інш. Дыялог - форма маўлення, якая характарызуецца зменай выказванняў (рэплік) двух ці некалькіх (палілог) суразмоўцаў і непасрэднай сувяззю выказванняў з сітуацыяй. Менавіта Д. з’яўляецца той формай маўлення, якая найбольш яўна і непасрэдна актуалізуе сацыяльную сутнасць мовы, яе камунікацыйную функцыю. У якасці адзінкі Д. як складанай цэласнай структуры выступае дыялагічнае адзінства, якое ўключае дзве ці больш рэплік, звязаных адзіным зместам. Адным з распаўсюджаных відаў дыялагічнага адзінства з’яўляецца пытальна-адказавы комплекс. Памеры дыялогу тэарэтычна бязмежны. Аднак на практыцы любы дыялог усё ж мае канцоўку. Дыялог атрымаў найбольшае распаўсюджанне ў размоўным маўленні. Аднак ён запатрабаваны таксама і ў афіцыйна-дзелавым, навуковым і публіцыс маўленні. У залежн ад мэт, задач, ролі субяседнікаў, сітуацыі маўлення можна выдзеліць наступныя тыпы дыялогаў: бытавы, дзелавая размова, інтэрв’ю. Асноўная сфера выкарыстання Д. - паўсядзён зносіны, вусн маўл. Акрамя таго, дыялагічная форма маўлення характэрна для мастацкай літаратуры (Д. персанажаў), публіцыстыкі (інтэрв’ю, дыскусія), для некаторых іншых сфер зносін.
35.Тыпалогія тэкстаў. Класіфікацыя тэкстаў паводле формы выражэння, характару адлюстравання рэчаіснасці, характару маўлення, колькасці маўлення ўдзельнікаў.
У сучасным мовазнаўстве тыпалогія тэкстаў недастаткова распрацавана. Аб’ектыўна гэта тлумачыцца шматаспектнасцю і складанасцю самога феномену тэксту, суб’ектыўна – параўнальна невялікім па часе перыядамраспрацоўкі праблем тэксту. Стварэнне адзінай тыпалогіі тэксту неабходна для: 1) выяўлення прынцыпаў, нормаў, правіл і заканамернасцей стварэння і ўспрымання тэкстаў; 2) для лінгвістычнага аналізу асобных тэкстаў; 3) для выяўлення прымет тэкстуальнасці твора; 4) для канчатковага вызначэння тэксту ад лінгвістычных катэгорый; 5) для апісання з’яў інтэртэкстуальнасці. Тып тэксту можна вызначыць, як клас тэкстаў, якія маюць аднолькавыя камунікатыўныя мэты і ўмовы здзяйснення камунікацыі, а таксама падобныя граматычныя і тэматычныя характарыстыкі (граматычныя канструкцыі, сінтаксічныя структуры, лексіку і інш.). Катэгорыі тыпалогі тэкстаў павінны складацца з шэрагу паказальнікаў і ахопліваць галоўныя прыметы тэксту, як уласна-моўныя і пазамоўныя: 1)інфармацыйныя; 2) функцыянальныя; 3) структурна-сенеятычныя; 4) камунікацыйныя. Найбольш устойлівымі з’яўляюцца класіфікацыі, якія абапіраюцца на экстралінгвістычныя або пазамоўныя фактары (камунікацыйна-прагматычныя).
Можна сфармуляваць наступныя патрабаванні да тыпалогіі тэкстаў: 1) аднароднасць (усе тыпы тэксту павінны выяўляцца на аснове адной і той жа класіфікуючай прыметы); 2)шматпланавасць (немагчымасць адначасовага аднясення аднаго і таго ж тэксту да розных тыпаў); 3) поўнага (тыпалогія павінна ахопліваць усе тэксты дадзенай сферы).
Паводле формы выражэння тэксты бываюць вусныя і пісьмовыя, па параметру характару адлюстравання рэчаіснасці –мастацкія і не мастацкія. Паводле параметру характару маўлення тэксты могуць быть ад 1, 2, 3 асобы, а таксама па характару перадачы чужой мовай.
36.Тыпалогія тэкстаў. Класіфікацыя тэкстаў паводле параметра структуры, падрыхтаванасці, цэласнасці і звязанасці.
У сучасным мовазнаўстве тыпалогія тэкстаў недастаткова распрацавана. Аб’ектыўна гэта тлумачыцца шматаспектнасцю і складанасцю самога феномену тэксту, суб’ектыўна – параўнальна невялікім па часе перыядамраспрацоўкі праблем тэксту. Стварэнне адзінай тыпалогіі тэксту неабходна для: 1) выяўлення прынцыпаў, нормаў, правіл і заканамернасцей стварэння і ўспрымання тэкстаў; 2) для лінгвістычнага аналізу асобных тэкстаў; 3) для выяўлення прымет тэкстуальнасці твора; 4) для канчатковага вызначэння тэксту ад лінгвістычных катэгорый; 5) для апісання з’яў інтэртэкстуальнасці. Тып тэксту можна вызначыць, як клас тэкстаў, якія маюць аднолькавыя камунікатыўныя мэты і ўмовы здзяйснення камунікацыі, а таксама падобныя граматычныя і тэматычныя характарыстыкі (граматычныя канструкцыі, сінтаксічныя структуры, лексіку і інш.). Катэгорыі тыпалогі тэкстаў павінны складацца з шэрагу паказальнікаў і ахопліваць галоўныя прыметы тэксту, як уласна-моўныя і пазамоўныя: 1)інфармацыйныя; 2) функцыянальныя; 3) структурна-сенеятычныя; 4) камунікацыйныя. Найбольш устойлівымі з’яўляюцца класіфікацыі, якія абапіраюцца на экстралінгвістычныя або пазамоўныя фактары (камунікацыйна-прагматычныя). Можна сфармуляваць наступныя патрабаванні да тыпалогіі тэкстаў: 1) аднароднасць (усе тыпы тэксту павінны выяўляцца на аснове адной і той жа класіфікуючай прыметы); 2)шматпланавасць (немагчымасць адначасовага аднясення аднаго і таго ж тэксту да розных тыпаў); 3) поўнага (тыпалогія павінна ахопліваць усе тэксты дадзенай сферы).
Паводле параметру структуры тэксты дзеляцца на простыя, складаныя і комплексныя. Да простых адносяцца лозунгі, заклікі, вывескі, рэкламныя тэксты і г.д. Складаныя тэксты дастаткова разгорнутыя, да іх адносяцца творы мастацкай літаратуры, навуковыя творы, тэксты рэлігійнай тэматыкі і інш. Калі ў тэксце прысутнічае з’ява ўключэння ўстаўкі аднаго тэкста ў другі, то такі тэкст лічыцца комплексным. Паводле параметру падрыхтаванасці тэкста дзеляцца на спантанныя або сітуацыйныя і падрыхтаваныя. Да першай групы адносяцца тэксты размоўна-бытавыя, да другой – тэксты астатніх стыляў.
Паводле параметра цэласнаці і звязаннасці тэксты дзеляцца на нарматыўныя або цэласныя/звязаныя і дэфектныя. Сярод дэфктных вылучаем дэграматыкалізаваныя нязвязныя і дэграматыкалізаваныя звязныя, але наяцэласныя. Да першых адносяцца наборы ключавых слоў тэкстаў або такія тэксты, ў якіх словы звязваюцца няправільна з пазіцыі граматыкі мовы. Другі тып тэкстаў – гэта тэксты пазбаўленыя агульнага сэнсу хоць граматычна яны пабудаваны правільна. У літаратурнай творчасці такія прыёмы могуць быць прыёмамі моўнай гульні.
37. Тыпалогія тэкстаў. Класіфікацыя тэкстаў паводле параметра алгарытмізацыі, ступені эсплікацыі задумы і функцыянальна-стылёвага параметра.
У сучасным мовазнаўстве тыпалогія тэкстаў недастаткова распрацавана. Аб’ектыўна гэта тлумачыцца шматаспектнасцю і складанасцю самога феномену тэксту, суб’ектыўна – параўнальна невялікім па часе перыядамраспрацоўкі праблем тэксту. Стварэнне адзінай тыпалогіі тэксту неабходна для: 1) выяўлення прынцыпаў, нормаў, правіл і заканамернасцей стварэння і ўспрымання тэкстаў; 2) для лінгвістычнага аналізу асобных тэкстаў; 3) для выяўлення прымет тэкстуальнасці твора; 4) для канчатковага вызначэння тэксту ад лінгвістычных катэгорый; 5) для апісання з’яў інтэртэкстуальнасці. Тып тэксту можна вызначыць, як клас тэкстаў, якія маюць аднолькавыя камунікатыўныя мэты і ўмовы здзяйснення камунікацыі, а таксама падобныя граматычныя і тэматычныя характарыстыкі (граматычныя канструкцыі, сінтаксічныя структуры, лексіку і інш.). Катэгорыі тыпалогі тэкстаў павінны складацца з шэрагу паказальнікаў і ахопліваць галоўныя прыметы тэксту, як уласна-моўныя і пазамоўныя: 1)інфармацыйныя; 2) функцыянальныя; 3) структурна-сенеятычныя; 4) камунікацыйныя. Найбольш устойлівымі з’яўляюцца класіфікацыі, якія абапіраюцца на экстралінгвістычныя або пазамоўныя фактары (камунікацыйна-прагматычныя). Можна сфармуляваць наступныя патрабаванні да тыпалогіі тэкстаў: 1) аднароднасць (усе тыпы тэксту павінны выяўляцца на аснове адной і той жа класіфікуючай прыметы); 2)шматпланавасць (немагчымасць адначасовага аднясення аднаго і таго ж тэксту да розных тыпаў); 3) поўнага (тыпалогія павінна ахопліваць усе тэксты дадзенай сферы).
Паводле параметра ступені эксплікацыі задумы існуюць жосткія і мяккія тэксты.Жосткі вызначаецца поўным успрыманнем інфармацыі, дзякуючы сваёй адназначнасці (афіцыйна-дзелавы). У мяккіх тэкстах успрыманне ускладняецца неадназначнасцю і шматслойнасцю іх зместу. Паводле функцыянальна-стылявога параметр, тэксты падзяляюцца на афіцына-дзелавыя (справавыя), навуковыя, публіцыстычныя, мастацкія, гутарковыя і канфесійныя.
38.Функцыянальна-сэнсавыя тыпы маўлення. Асаблівасці апісання, апавядання, разважання як асобных тыпаў тэкстаў.
33. СКЛАДАНАЕ СІНТАКСІЧНАЕ ЦЭЛАЕ ЯК АДЗІНКА МАНАЛАГІЧНАГА МАЎЛЕННЯ. Складанае сінтаксічнае цэлае (ссц) (звышфразавае адзінства) - полікамунікацыйная сінтаксічная адзінка, што арганізавана з двух ці больш самастойных сказаў (простых або складаных), аб’яднаных адпаведнымі сродкамі сувязі і па сэнсе. Станд ССЦ уласціва трохкампанентная арганізацыя (зачын, развіццё думкі, канцоўка). Складанае сінтаксічнае цэлае здольна комплексна, эканомна і дакладна перадаць самыя тонкія сэнсавыя і эмацыянальна-экспрэсіўныя адценні розных значэнняў. У гэтым яго адроз ад абзаца, які з’яўляецца часткай друк або рукапіс тэксту ад аднаго чырвонага радка да другога, складаецца з аднаго ці некалькіх сказаў і характарызуецца адзінствам і адноснай закончанасцю зместу. Структурным і семантычна-сінтаксічным цэнтрам складанага сінтаксічнага цэлага з’яўляецца зачын – першы, стрыжнёвы сказ, які звычайна будуецца свабодна, завершаны граматычна, не змяшчае ніякіх фармальных адзнак, якія б паказвалі на неабходнасць прымацавання да яго новых сказаў. Стрыжнёвы сказ пачынае мікратэму і вызначае (у пэўнай ступені) далейшае яе развіццё. Часцей за ўсё гэта поўны сказ, кароткі, сэнсава насычаны. Але гэты сказ інфармацыйна недастатковы, паколькі аформленая ім думка поўнасцю не завершана і патрабуе далейшага пашырэння і ўдакладнення. Развіццё думкі – асноўная частка складанага сінтаксічнага цэлага, у якой развіваецца мікратэма, зададзеная зачынам. Сказы развіцця думкі менш самастойныя і часта залежаць ад зачыну. Сярэдняя частка, дзе развіваецца мікратэма, можа не мець асаблівых сінтаксічных сродкаў афармлення, можа ўключаць у сябе сказы розных тыпаў – простыя і складаныя, ускладненыя і няўскладненыя, развітыя і неразвітыя, поўныя і няпоўныя. Канцоўка складанага сінтаксічнага цэлага – падагульненне сказанага, пэўны вынік апісання або развіцця падзей другой часткі. Таму натуральна, што для канцоўкі, як і для зачыну, існуюць абмежаванні пры пабудове сказаў: часцей за ўсё гэта просты сказ або не вельмі аб’ёмны складаны з невялікай колькасцю частак. Кампазіцыйна-тэматычнае і сінтаксічнае чляненне складанага сінтаксічнага цэлага залежыць ад стылю макратэксту, ад функцыяльна-сэнсавага тыпу маўлення, ад сродкаў сувязі паміж часткамі, ад індывідуальна-аўтарскага стылю. Складанае сінтаксічнае цэлае адыгрывае важную ролю ў сэнсавай, стылістычнай і інтанацыйнай арганізацыі тэксту.
34. ДЫЯЛАГІЧНАЕ АДЗІНСТВА ЯК АДЗІНКА ДЫЯЛАГІЧНАГА МАЎЛЕННЯ. МАДЭЛІ ДЫЯЛОГАЎ. Маўленне ў залежнасці ад змены гаворачага і таго, хто слухае, падзяляецца на дыялагічную і маналагічную. У дыялагічным маўленні асоба, якая гаворыць, і асоба, якая слухае, мяняюцца месцамі, у маналагічным маўленні – не мяняюцца. Дыялагічнае маўленне ўзнікла раней. Наша маўленне ўзнікла як сродак зносін паміж людзьмі. І таму ў старажытнасці менавіта дыялог быў вельмі неабходным. Дыялог – гэта размова дзвюх ці некалькіх асоб. ДЫЯЛАГІЧНАЕ МАЎЛЕННЕ - форма маўлення (звычайна размова, гутарка), уласцівая дзвюм ці некалькім дзейным асобам (героям, персанажам). Выказванні называюцца рэплікамі. Мастацкія дыялогі хутчэй за ўсё з’яўляюцца стылізацыяй пад вусна-гутарковае маўленне і своеасаблівым прыдаткам да аўтарскай мовы (як бы яе працягам, асабліва ў празаічных творах, але з удзелам дзейных асоб). Таму ў літаратурна-мастацкіх творах пры дыялогах шырока выкарыстоўваюцца аўтарскія рэмаркі. Суч лінгвісты і літар-цы разгл дыялогі інфармацыйныя, сюжэтныя, дынамічныя і інш. Дыялог - форма маўлення, якая характарызуецца зменай выказванняў (рэплік) двух ці некалькіх (палілог) суразмоўцаў і непасрэднай сувяззю выказванняў з сітуацыяй. Менавіта Д. з’яўляецца той формай маўлення, якая найбольш яўна і непасрэдна актуалізуе сацыяльную сутнасць мовы, яе камунікацыйную функцыю. У якасці адзінкі Д. як складанай цэласнай структуры выступае дыялагічнае адзінства, якое ўключае дзве ці больш рэплік, звязаных адзіным зместам. Адным з распаўсюджаных відаў дыялагічнага адзінства з’яўляецца пытальна-адказавы комплекс. Памеры дыялогу тэарэтычна бязмежны. Аднак на практыцы любы дыялог усё ж мае канцоўку. Дыялог атрымаў найбольшае распаўсюджанне ў размоўным маўленні. Аднак ён запатрабаваны таксама і ў афіцыйна-дзелавым, навуковым і публіцыс маўленні. У залежн ад мэт, задач, ролі субяседнікаў, сітуацыі маўлення можна выдзеліць наступныя тыпы дыялогаў: бытавы, дзелавая размова, інтэрв’ю. Асноўная сфера выкарыстання Д. - паўсядзён зносіны, вусн маўл. Акрамя таго, дыялагічная форма маўлення характэрна для мастацкай літаратуры (Д. персанажаў), публіцыстыкі (інтэрв’ю, дыскусія), для некаторых іншых сфер зносін.
35.Тыпалогія тэкстаў. Класіфікацыя тэкстаў паводле формы выражэння, характару адлюстравання рэчаіснасці, характару маўлення, колькасці маўлення ўдзельнікаў.
У сучасным мовазнаўстве тыпалогія тэкстаў недастаткова распрацавана. Аб’ектыўна гэта тлумачыцца шматаспектнасцю і складанасцю самога феномену тэксту, суб’ектыўна – параўнальна невялікім па часе перыядамраспрацоўкі праблем тэксту. Стварэнне адзінай тыпалогіі тэксту неабходна для: 1) выяўлення прынцыпаў, нормаў, правіл і заканамернасцей стварэння і ўспрымання тэкстаў; 2) для лінгвістычнага аналізу асобных тэкстаў; 3) для выяўлення прымет тэкстуальнасці твора; 4) для канчатковага вызначэння тэксту ад лінгвістычных катэгорый; 5) для апісання з’яў інтэртэкстуальнасці. Тып тэксту можна вызначыць, як клас тэкстаў, якія маюць аднолькавыя камунікатыўныя мэты і ўмовы здзяйснення камунікацыі, а таксама падобныя граматычныя і тэматычныя характарыстыкі (граматычныя канструкцыі, сінтаксічныя структуры, лексіку і інш.). Катэгорыі тыпалогі тэкстаў павінны складацца з шэрагу паказальнікаў і ахопліваць галоўныя прыметы тэксту, як уласна-моўныя і пазамоўныя: 1)інфармацыйныя; 2) функцыянальныя; 3) структурна-сенеятычныя; 4) камунікацыйныя. Найбольш устойлівымі з’яўляюцца класіфікацыі, якія абапіраюцца на экстралінгвістычныя або пазамоўныя фактары (камунікацыйна-прагматычныя).
Можна сфармуляваць наступныя патрабаванні да тыпалогіі тэкстаў: 1) аднароднасць (усе тыпы тэксту павінны выяўляцца на аснове адной і той жа класіфікуючай прыметы); 2)шматпланавасць (немагчымасць адначасовага аднясення аднаго і таго ж тэксту да розных тыпаў); 3) поўнага (тыпалогія павінна ахопліваць усе тэксты дадзенай сферы).
Паводле формы выражэння тэксты бываюць вусныя і пісьмовыя, па параметру характару адлюстравання рэчаіснасці –мастацкія і не мастацкія. Паводле параметру характару маўлення тэксты могуць быть ад 1, 2, 3 асобы, а таксама па характару перадачы чужой мовай.
36.Тыпалогія тэкстаў. Класіфікацыя тэкстаў паводле параметра структуры, падрыхтаванасці, цэласнасці і звязанасці.
У сучасным мовазнаўстве тыпалогія тэкстаў недастаткова распрацавана. Аб’ектыўна гэта тлумачыцца шматаспектнасцю і складанасцю самога феномену тэксту, суб’ектыўна – параўнальна невялікім па часе перыядамраспрацоўкі праблем тэксту. Стварэнне адзінай тыпалогіі тэксту неабходна для: 1) выяўлення прынцыпаў, нормаў, правіл і заканамернасцей стварэння і ўспрымання тэкстаў; 2) для лінгвістычнага аналізу асобных тэкстаў; 3) для выяўлення прымет тэкстуальнасці твора; 4) для канчатковага вызначэння тэксту ад лінгвістычных катэгорый; 5) для апісання з’яў інтэртэкстуальнасці. Тып тэксту можна вызначыць, як клас тэкстаў, якія маюць аднолькавыя камунікатыўныя мэты і ўмовы здзяйснення камунікацыі, а таксама падобныя граматычныя і тэматычныя характарыстыкі (граматычныя канструкцыі, сінтаксічныя структуры, лексіку і інш.). Катэгорыі тыпалогі тэкстаў павінны складацца з шэрагу паказальнікаў і ахопліваць галоўныя прыметы тэксту, як уласна-моўныя і пазамоўныя: 1)інфармацыйныя; 2) функцыянальныя; 3) структурна-сенеятычныя; 4) камунікацыйныя. Найбольш устойлівымі з’яўляюцца класіфікацыі, якія абапіраюцца на экстралінгвістычныя або пазамоўныя фактары (камунікацыйна-прагматычныя). Можна сфармуляваць наступныя патрабаванні да тыпалогіі тэкстаў: 1) аднароднасць (усе тыпы тэксту павінны выяўляцца на аснове адной і той жа класіфікуючай прыметы); 2)шматпланавасць (немагчымасць адначасовага аднясення аднаго і таго ж тэксту да розных тыпаў); 3) поўнага (тыпалогія павінна ахопліваць усе тэксты дадзенай сферы).
Паводле параметру структуры тэксты дзеляцца на простыя, складаныя і комплексныя. Да простых адносяцца лозунгі, заклікі, вывескі, рэкламныя тэксты і г.д. Складаныя тэксты дастаткова разгорнутыя, да іх адносяцца творы мастацкай літаратуры, навуковыя творы, тэксты рэлігійнай тэматыкі і інш. Калі ў тэксце прысутнічае з’ява ўключэння ўстаўкі аднаго тэкста ў другі, то такі тэкст лічыцца комплексным. Паводле параметру падрыхтаванасці тэкста дзеляцца на спантанныя або сітуацыйныя і падрыхтаваныя. Да першай групы адносяцца тэксты размоўна-бытавыя, да другой – тэксты астатніх стыляў.
Паводле параметра цэласнаці і звязаннасці тэксты дзеляцца на нарматыўныя або цэласныя/звязаныя і дэфектныя. Сярод дэфктных вылучаем дэграматыкалізаваныя нязвязныя і дэграматыкалізаваныя звязныя, але наяцэласныя. Да першых адносяцца наборы ключавых слоў тэкстаў або такія тэксты, ў якіх словы звязваюцца няправільна з пазіцыі граматыкі мовы. Другі тып тэкстаў – гэта тэксты пазбаўленыя агульнага сэнсу хоць граматычна яны пабудаваны правільна. У літаратурнай творчасці такія прыёмы могуць быць прыёмамі моўнай гульні.
37. Тыпалогія тэкстаў. Класіфікацыя тэкстаў паводле параметра алгарытмізацыі, ступені эсплікацыі задумы і функцыянальна-стылёвага параметра.
У сучасным мовазнаўстве тыпалогія тэкстаў недастаткова распрацавана. Аб’ектыўна гэта тлумачыцца шматаспектнасцю і складанасцю самога феномену тэксту, суб’ектыўна – параўнальна невялікім па часе перыядамраспрацоўкі праблем тэксту. Стварэнне адзінай тыпалогіі тэксту неабходна для: 1) выяўлення прынцыпаў, нормаў, правіл і заканамернасцей стварэння і ўспрымання тэкстаў; 2) для лінгвістычнага аналізу асобных тэкстаў; 3) для выяўлення прымет тэкстуальнасці твора; 4) для канчатковага вызначэння тэксту ад лінгвістычных катэгорый; 5) для апісання з’яў інтэртэкстуальнасці. Тып тэксту можна вызначыць, як клас тэкстаў, якія маюць аднолькавыя камунікатыўныя мэты і ўмовы здзяйснення камунікацыі, а таксама падобныя граматычныя і тэматычныя характарыстыкі (граматычныя канструкцыі, сінтаксічныя структуры, лексіку і інш.). Катэгорыі тыпалогі тэкстаў павінны складацца з шэрагу паказальнікаў і ахопліваць галоўныя прыметы тэксту, як уласна-моўныя і пазамоўныя: 1)інфармацыйныя; 2) функцыянальныя; 3) структурна-сенеятычныя; 4) камунікацыйныя. Найбольш устойлівымі з’яўляюцца класіфікацыі, якія абапіраюцца на экстралінгвістычныя або пазамоўныя фактары (камунікацыйна-прагматычныя). Можна сфармуляваць наступныя патрабаванні да тыпалогіі тэкстаў: 1) аднароднасць (усе тыпы тэксту павінны выяўляцца на аснове адной і той жа класіфікуючай прыметы); 2)шматпланавасць (немагчымасць адначасовага аднясення аднаго і таго ж тэксту да розных тыпаў); 3) поўнага (тыпалогія павінна ахопліваць усе тэксты дадзенай сферы).
Паводле параметра ступені эксплікацыі задумы існуюць жосткія і мяккія тэксты.Жосткі вызначаецца поўным успрыманнем інфармацыі, дзякуючы сваёй адназначнасці (афіцыйна-дзелавы). У мяккіх тэкстах успрыманне ускладняецца неадназначнасцю і шматслойнасцю іх зместу. Паводле функцыянальна-стылявога параметр, тэксты падзяляюцца на афіцына-дзелавыя (справавыя), навуковыя, публіцыстычныя, мастацкія, гутарковыя і канфесійныя.
38.Функцыянальна-сэнсавыя тыпы маўлення. Асаблівасці апісання, апавядання, разважання як асобных тыпаў тэкстаў.