Файл: Педагогикалы институты аманжол кзембайлы еркін біл тарихнам а.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.02.2024
Просмотров: 261
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Тарихнама курсын игеру барысында студенттер мына төмендегі талаптарды орындауы қажет:
-
тарихи ілімдердің, ой–пікірлердің және концепциялардың мәнін, мазмұнын, негізгі методологиялық ағымдардың заңдылықтары мен эволюциясын білу.
-
Тарих ғылымына елеулі үлес қосқан ірі тарихшылардың еңбектерімен танысу. -
Тарихи мәтіндерге тарихнамалық талдау жасау әдістерін меңгеру. -
Ғылымдағы ағымдар мен тарихи концепциялардың бағыты мен мазмұнын салыстыру әдістерін үйрену.
-
Тарихнаманың ғылыми пән ретінде негізгі зерттеу аспектілері.
-
Тарихтың әр кезеңіндегі тарихи танымның әлеуметтік алғы шарттарын ескере отырып, қоғамдағы тарихи ой–пікірлер мен концепциялардың сол қоғамдағы саясат пен биліктің ықпалының әсерін анықтау зерттеушінің алғашқы міндеттерінің бірі. Мұның өзі тарихшының саяси және әлеуметтік позициясын анықтауға септігін тигізеді. -
Тарихи ой–пікір бағытының теориялық–методогиялық ұстанымдарын анықтау тарихнамашы ғалымның келесі міндеті. Бұл үшін тарих ғылымы мен философияның, әлуметтанудың, экономикалық теорияның басқа да қоғамдық және жаратылыстану ғылымдарының арақатынасын зерттеу қажет. -
Тарихи шығармалардың деректемелік базасына баға беру, тарихшының нақтылы зерттеу әдістерін меңгеру деңгейін анықтау тарихнамашының үшінші міндеті. Ғылымдағы сан алуан мектептер мен бағыттардың зерттеу әдістерінің ерекшеліктерін,олардың деректер мен дәйектерді пайдалану тәжірибесін бағамдау қажет. -
Әр заман, әр қоғам тарих ғылымынан өз күтері бар.Соған байланысты ғылым да сол қоғамның сұранысын қанағаттандыруға тырысады. Қалыптасқан саяси–экномикалық ахуалға байланысты ғылымның тақырыбы өзгереді. Тарихты қалайда ғылым дегенмен ол қоғамның қажеттілігін өтеуге икемделеді. Осы процесске объективті баға беру де тарихнамашының мәртебелі міндеті. -
Әртүрлі ғылыми бағыттар мен мектептердің тарихи процесс жөніндегі концепциялары мұқият зерттеуді қажет етеді. Өйткені олардың пікірлеріне талдау жасау тарих ғылымының даму процессін қадағалауға мүмкіншілік береді. Уақыт өте келе тарихи уақиғаларға, құбылыстарға көзқарас өзгеруі мүмкін. Тарихшылар арасындағы пікірталас ғылымның алға жылжуына алғы шарттар жасайды. Ескі пікірлердің орынына жаңасы келеді. Бірақ ғылымдағы дәстүр үзілмейді, өз жалғасын табады. Міне осы ғылымдағы қарама–қайшылықтарды нақтылы мысалдар арқылы айқындау да тарихнама ғылымның мойнындағы міндет. Осы жоғардағы міндеттерді іске асыратын тарихшы–маман. Оларды заман талабына сәйкес дайындау, ғылыми зерттеу жұмыстарын тиімді ұйымдастыру, біткен шығармаларды жарыққа шығару ғылымның жедел дамуына ықпал етеді. Сондықтан бұл мәселе де тарихнама ғылымының зерттеу аспектісіне жатады.
Жоғарыда түгенделген тарихнамалық зерттеулердің аспектілері бір– бірімен тығыз байланысты. Зерттеуші осыларды кешенді түрде қарастырғанда ғана айтулы жетістіктерге қол жеткізу мүмкіндігі бар.
Тарихнамашы жан-жақты дайындықтан өтуі керек. Тарих ғылымы көп салалы. Кез келген тарихи шығарманы ғылыми талдаудан өткізу үшін тарихшы осы салалардан хабардар болуы қажет. Ол тек ғылыми сыншысы ғана емес, сонымен қатар ғылымның келешек жаңа бағыттарын да анықтай алады. Соңғы жылдары тарих ғылымының теориялық мәселелері мен әдіснамасына аса көңіл бөлінуде. Соған байланысты тарих факультеттерінде теориялық білім беретін пәндердің пәрменділігін күшейту абзал.
-
Тарихнама ғылымының принциптері. Басқа да тарих ғылымының салалары сияқты тарихнаманың да өз ұстанымдары мен әдістері бар. Оның негізгілерінің бірі – тарихилық приципі. Оның мәні мынада: кез– келген тарихнамалық құбылыс қоғамда қалыптасқан факторларға байланысты даму процесінде зерттелуі қажет. Яғни, белгілі бір ғалымның тарихи концепциясы немесе ғылыми бағыттың ой–пікірінің тууы, дамуы және оның ғылымда түпкілікті орын алу процесі өз кезегімен баяндалады. Орыс тарихнамасында бұл принципті ұстанған XIX ғасырдың белгілі тарихшысы С.М. Соловьев.
Соңғы жылдары тарихшылар арасында тұтастық принципы орын алып отыр. Тарихтың кезеңдерін немесе тарихнамалық бағыттың бірін зерттеу барысында тарихи білімнің барлық элементтерінің байланысын бір жүйе ретінде қарастыру. Кез келген тарихшының ғылыми көзқарасын анықтау үшін оның таңдаған тақырыбы, жинаған деректер корпусының толықтығы, деректерді талдау әдістері сияқты оның зерттеу лабороториясындағы тағы да басқа ұсақ–түйектерге баса назар аудару қажет. Оның шығармасының контекстісінен өзіңе керек цитатаны жұлып алып өз тұжырымыңызды дәлелдеуге пайдаланатын болсаңыз қателікке ұрынуыңыз мүмкін.
Кеңес заманында тарихшылар міндетті түрде ғылыми зерттеу процесінде таптық принципті ұстанды. Тіпті бұл принципті пайдалана отырып жазылған шығарманың ғылымилығына шүбә келтірілмеді. Сондықтан тарихшының ғылыми еңбегін талдамас бұрын оның авторының таптық көзқарасына көңіл аударылатын еді.
Қазақ тарихына байланысты еңбектерді талдағанда автордың ұлттық көзқарасы ескерілуі керек. Өйткені күні бүгінге дейін қазақ тарихы бөтен ұлттың дүниетанымы негізінде жазылып келеді. Белгілі бір ұлттың тілін, ділін, дінін, әдет–ғұрпын жете білмей оның тарихы жөнінде тұшымды еңбек жазу мүмкін емес. Сондықтан егер басқа бір халықтың тарихына терең бойлау үшін
ұлттық принцип сенің негізгі ұстанымын.
-
Тарихнама ғылымының әдістері. Тарихнама ғылымының өзіне тән әдістері бар. Ғылымның тарихын зерттеуде, концепциялар мен әр тарихшының ой–пікірін анықтау үшін көптеген әдіс–тәсілдерді пайдалануға тура келеді. Солардың кейбіріне тоқтала кетелік:
Салыстырмалы–тарихи әдісті көбіне әртүрлі концепциялардың ортақ белгілері мен айырмашылықтарын, бірінен бірі нені алды немесе оның басқаларға ұқсастығы жоқтығын анықтау үшін пайдаланады.
Проблемалы–хронологиялық әдісті пайдалана отырып ғылым тарихындағы үлкен проблемаларды бөлшектеп зерттеу, әрбір проблеманың хронологиялық ретпен қарастырылуын анықтайды.
Тарих ғылымының тарихын уақыт бойынша бөлшектеп зерттегенде ғана жақсы нәтиже алуға болады. Әр заманда ғалымдардың зерттеу әдістері, деректерге деген көзқарасы, өзекті тақырыптары болған. Мұны тек кезеңдеу әдісін пайдалана отырып шешу мүмкіндігі бар.
Ретроспективті әдіс ғылымның бүгінгі өскелең шағында өткенге көз жүгірту. Өткен заман авторларының еңбектеріне ғылымның бүгінгі нәтижелерін пайдалана отырып оның дұрыс–бұрыстығын анықтау, сөйтіп өткен заман авторының ғылыми нәтижесіне баға беру.
Перспективті–талдау әдісі тарих ғылымының өткені мен бүгінгі жетістіктерін талдай отыра оның келешегін анықтау. Бұл әдіс негізгілердін бірі болып есептеледі, өйткені ғылымдағы тың проблемаларды көтереді, жас ғалымдарға жөн сілтейді.
5. Тарихнамалық дерек. Тарихнамалық дерек дегеніміз тарихшының ғылыми еңбектері, және сол ғылыми шығарма пайда болу процесіндегі барлық құжаттар жатады. Орыс тарихшысы А.М. Сахаров тарихнамалық фактіге белгілі бір тарихшының өзіне тән концепциясын жатқызды. Ал концепция ол ғалымның бірнеше еңбегінде көрініс табуы мүмкін. Сонымен тарихи дерекке мына төмендегілер жатады: монография, мақала, конференцияларда жасалған баяндама, тезистер, рецензия, пікір, ғылыми–зерттеу мекемелерінің іс–қағаздары, съездің, дөңгелек үстелдің, семинар хаттамалары, стенограммалары. Яғни ғалымның концепциясының қалыптасуына әсер еткен оның лабораториясындағы құжаттардың барлығы тарихнамалық дерекке жатады.
6. Тарихнамалық шолу. Кез келген тарихи шығармада тарихнамалық шолу болуы қажет. Сапалы жасалған шолу автордың кәсіби деңгейінің көрінісі. Шолудың негізгі мақсаты таңдап алынған тақырыптың зерттелу деңгейін анықтау. Сол мақсатқа жету жолында ол мына міндеттерді орындайды: Өзіне дейінгі тархшылардың еңбектерімен танысады, тақырып тарихнамасының кезеңдерін анықтайды, методологиялық тұрғысын, дерктемелік базасына баға береді, тақырыптың шала зерттелген немесе мүлде зерттелмеген тұстарын анықтайды сөйтіп өз зерттеуінің міндеттерін анықтайды.
7. Тарихнамалық талдау әдістері
Зерттеу жұмыстары барысындағы тарихнамалық талдаудың қажеттілігі. Кез келген зерттеу жұмыстары сол тақырып бойынша жарық көрген әдебиетпен танысудан басталатындығы баршамызға белгілі. Тек танысып қана қоймай зерттеуші өзіне қажет деп тапқан ғылыми шығармаларға тарихнамалық талдау жасайды. Ол ғылыми жұмыстың кіріспе бөлімінің қажетті бір бөлшегі.
Тарихнамалық талдаудың бірнеше түрлері бар. Алғашқысы – тарихнамалық аннотация. Мұндай талдау көбінесе тезис немесе мақала жазғанда пайдаланылады. Бұл үшін тек зерттеушіні қызықтырған шығарманың библиографиялық сипаттамасы мен оның қандай мәселені қозғайтындығы қысқаша көрсетіледі.
Талдаудың келесі күрделі түрі – тарихнамалық талдау. Зерттелуі жоспарланған тақырыптың толық тарихнамалық талдудан өтуі қажетті процедура. Бұл жұмыстың тыңғылықты өтуі келешекте атқарылар шаруаның перспективасын, тақырыптың көмескі зерттелген тұстарын, ашылмай қалған мәселелерін айқындауға көмектеседі.
Тарихнамалық талдаудың екі деңгейі бар. Талдаудың төменгі деңгейі монографиялық еңбектердің кіріспесінде беріледі. Автор тек өзі таңдап алған тақырыбының зерттелу деңгейін анықтаумен шектеледі. Мұндай ұмтылыс диплом жұмыстарын орындау барысында кездеседі.
Жоғарғы деңгейі – арнайы тарихнамалық зерттеу. Белгілі бір тақырып немесе тарих ғылымының бағыты бойынша жүргізілген тарихнамалық талдаудың нәтижесі мақала немесе арнаулы монография ретінде жарық көреді. Бұл жерде тарихнамашы жарияланған немесе жарияланбаған бүкіл тақырып бойынша еңбектерге ғылыми талдау жасап оның шынайы нәтижелерін көрсетеді.
Тарихнамалық талдаудың реті. Тарихнамалық талдау үлкен дайындықты қажет етеді. Себебі өзіңнің әріптесі жазған шығармаға баға беру үшін сол тақырыпты сынап отырған автордан терең білуің қажет. Сондықтан да көбіне тарихи шығармалардың кіріспе бөліміндегі тарихнамалық талдаулары нәтижесіз болып жатады.
Әсіресе диплом жұмысын жазу барысында студенттер осындай кемшіліктерге ұрынып жатады. Көбіне олар өздері пайдаланған әдебиеттің тізімін берумен шектеледі. Тіпті кейде кіріспе диплом жұмысының негізгі бөлімі жазылып біткеннен кейін орындалады. Мұндай жағдайда оның тарихнамалық талдауы жай ғана формальды роль атқарады.
Тарихнамалық талдаудың негізгі мақсатының өзі белгілі бір тақырыптың зерттелу деңгейін анықтау, осыған дейін тарихшылардың жинақтаған тәжрибесін игеру, сөйтіп, тарихнамалық дәстүрге өз үлесіңді қосу. Осыдан кейін барып зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері анықталады.
Мұқият жүргізілген тарихнамалық талдау зерттеушіге өз жұмысының бағытын, онда көтерілетін мәселелердің ретін, зерттеудің методологиялық негіздерін анықтауға мүмкіншілік береді.Сонымен, тарихнамалық талдау зерттеу жұмысының ең қажетті, ең құнды бөлігі, оның нәтижелі аяқталуының кепілі.
Тарихнамалық кезеңдерді анықтау. Әрбір кезеңге талдау жасау (әр кезеңге ғылыми әдебиеттерді топтастыру, әдебиеттер түрлеріне сипаттама беру, зерттеліп отырған проблемалардың концептуальдылығын анықтау, тақырыпты зерттеуге үлес қосқан авторларды атау және олардың еңбектеріне баға беру, әр түрлі уақытта тақырыптың көңіл аударылған аспектілері). Қорытынды жасау аз зерттелген, көмескі ашылған мәселелерді анықтау, келешек зерттеудің аспектілері мен кезеңдерін анықтау.