Файл: Педагогикалы институты аманжол кзембайлы еркін біл тарихнам а.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.02.2024
Просмотров: 260
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Жоғары оқу орындарының студенттерінің СОКП тарихын, марксистік-лениндік философия сияқты қоғамдық ғылымдарды оқуға ынталары төмендей бастады. Өйткені, шетелдің оқу орындарында саясаттану, әлеуметтану, мәдениеттану сияқты пәндердің оқытылатыны белгілі бола бастады. СОКП тарихының орнына Қазақстан тарихы оқытылсын деген тілек-өтініштер туындай бастады. Оның атын «ХХ ғасырдың саяси тарихы» деп өзгерткеннен ештеңе шықпады.
Қазақстан тарихы ол кезде орта мектепте 50 сағаттық бағдарламамен 7, 8, 9, 10 сыныптарда КСРО тарихына қосымша пән ретінде оқытылатын. Егер бүкіл тарихқа 485 сағат бөлінсе, Қазақстан тарихына бөлінген сағаттың тым аз екендігі белгілі. Оның өзін бір мұғалім өткізсе, екіншісі өткізбейтін. Жалпы, мектеп мұғалімдерінің ішінде Қазақ тарихын білетіндердің үлес салмағы тым мардымсыз болатын. Өйткені, олардың көпшілігі Ресей немесе КСРО-ның басқа республикаларының жоғары оқу орындарын бітіргендер еді.
Қазақстан жоғары оқу орындарында Қазақстан тарихы оқытыла бермейтін. Қазақ, Қарағанды мемлекеттік университеттері мен Абай атындағы педагогика институтында ғана Қазақстан тарихы кафедрасы бар еді. Бұл үш кафедра, бүкіл ка мектепттері үшін Қазақстан тарихы мұғалімдерін дайындап үлгіре алмайтындығы белгілі.
Осы күні қазақ тарихын оқу тәуелсіздікпен бірге келді деген жаңсақ түсінік бар. Мұның басында сол кездегі қисық-қыңыр ұлт саясатының қыспағында жүрген Ө. Жәнібек, Ш. Шаяхмет сияқты іс басында жүргендердің азаматтық ерлігі екендігін біреу білсе, біреу білмейді. Қазақ ССР халық ағарту министрлігінің 1989 жылғы 14 шілдесіндегі нөмірі 547 бұйрығына сәйкес Қазақстан тарихы бойынша орта жалпы білім беретін мектептер үшін оқу бағдарламасын жасау тапсырылды. Арада көп уақыт өтпей, Х.Әбжанов, Қ.Алдажұманов дайындаған бірінші нұсқа, М.Қозыбаев, Т.Тұрлығұлов дайындаған екінші нұсқа, А.Әбілев, М.Омаров дайындаған үшінші нұсқаны Министірліктің алқа мәжілісінің 1990 жылдың 4-інші қыркүйегіндегі нөмірі 12 шешімімен бекітті. 1991 жылдың 14-інші ақпанында Министрліктің келесі бір, нөмірі 76 бұйрығы жарық көрді. Онда қоғамтанушылардың республикалық мәжілісінің қорытындылары мен ескерпелерін жүзеге асыру үшін біраз шаралардың орындалуы қарастырылған. Соның бірі ретінде барлық жоғары оқу орындарында саяси тарихпен қатар, жеке пән ретінде, міндетті түрде
, отыз алты – жетпіс екі сағат көлемінде «Қазақстан тарихы» жүргізілсін деген міндет жүктелді.
1991 жылдан Алаш пен Алашорда тарихын зерттеудің жаңа кезеңі басталды. Бұл ретте қазірге дейін үстем болып келе жатқан әдіснамалық императивтердің ғылыми негізінің жоқтығын сезіну мен жаңа теориялық аппараттарды және неғұрлым жетілген тұғырнамалық құралдарды меңгеру қажеттілігі өзінен-өзі түсінікті. Зерттеушілік ойдың жандануы мен деректемелік негіздердің кеңеюі жарияланған жұмыстардың сапасына оң ықпал етті.
Проблемалық мақалалар, ғылыми конференция мен семинар және «Дөңгелек үстелдегі» пікірталасты материалдармен бірге, жалпы тұрғыдан зерттеуші, монографиялық сипаттағы еңбектер, энциклопедиялық сөздіктер, оқулықтар, оқу құралдары, құжаттық-деректі басылымдар, қозғалыс көсемдерінің шығармалар жинақтары жарық көре бастады. Олардың едәуір бөлігі қазақ тілінде шықты.
Көптеген шығармалар жекелеген тұлғаларға арналды. Ә.Бокейхановтың, А.Байтұрсыновтың, М.Дулатовтың, Ж.Ақбаевтың, А.Ермековтің, М.Тынышбаевтың, М.Шоқайдың және басқа да көптеген қайраткерлердің өмірі мен қызметін жаңаша айқындайтын кітаптар жарық көрді. Аталған басылымдар Алаш қозғалысының әлеуметтік табиғатын танып білуге, оның саяси бағдары мен мақсатын жаңа көзқарас тұрғысынан түсінуге мүмкіндік туды. Іс жүзінде өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, мемлекеттік кұрылыс тарихын зерттеуде, Қазақстанның егемендік алуына орай, түбегейлі өзгерістер жүзеге асты.
А.И. Солженициннің «Ресейді қалай көркейтеміз: қол жетерлік пайымдаулар» мақаласы, сондай-ақ Л. Васильевтің, Г. Поповтың және басқалардың Алтайдың қазақстандық бөлігін, Қазақстанның солтүстік облыстары мен батыс аудандарын қайтаруды талап еткен пікірлері ұлы державалық шовинизмнің ашық көрінісі болды. Осыған байланысты тарихшылар еліміздің тұтастығы, оның тарихи даму зандылықтарының ғылыми негізделген тұғырнамасын жасады. «Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитеттің хаттамалары (1919–1920). Құжаттар жинағы» (А., 1993); М.П. Малышевтің «Сібір мен Қазақстанның ұлттық-аумақтық межелік бөлінісі (1919–1922)» (Семей, 1999); Т. Рыскұловтың «Үш томдық шығармалар жинағы» (А., 1996,1998) сияқты библиографиялық сирек кездесетін еңбектер қайта басылды. Сондай-ақ халықаралық құқық жөніндегі «Халықаралық құқық бойынша құжаттар жинағы»
, 1 том// (А., 1998) және басқа да жұмысардың жарық көруі аталған проблеманы теориялық тұрғыдан түсінуге септігін тигізді.
Осындай игі істердің басы-қасында болған тарих және этнология институты болды. 1988 жылы маусым айында институт директоры болып М.Қ. Қозыбаев сайланды. Міне осыдан бастап институттың қоғамдағы беделі артты. Манаш Қабашұлы Қозыбаев (1931–2001), 1953 жылы Қазақ мемлекеттік университеінің тарих факультетін үздік бітіріп, Қостанай педагогикалық институтында ғылыми-педагогикалық жұмысымен айналысады.
1958 жылы ҚК ОК жанындағы Партия тарихы институтына қызметке шақырылып, онда аға ғылыми қызметкерден тарих ғылымының докторы (1969), профессор (1970), танымал ғалым дәрежесіне дейінгі жолдан өтті. 1961–1970 ж. осы институттың ғылыми хатшысы, онан соң Қазақстандағы партия құрылысы тарихы бөлімінің меңгерушісі болып қызмет етті. 1974–1980 жылдары ол Алматы малдәрігерлік институтында, кейіннен ҚазМУ-дың жанындағы Қоғамдық ғылымдар пәндері оқытушыларының біліктілігін жетілдіру институтында кафедра меңгерушісі болды.1980 жылдан Қазақ совет энциклопедиясының редакциясын басқарды.
1989 жылы Ұлттық Ғылым Академиясының толық мүшесі болып сайланды. 800-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік еңбектердің, соның ішінде 30 монографияның, 50-ден астам ұжымдық еңбектердің, оқулықтар мен оқу құралдарының авторы. Оның еңбектері басым көпшілігі Қазақстанның тәуелсіздігі жылдарында жарық көргенін атап айтқан жөн.
90-жылдары осындай күрделі де аса қиын ізденістер мен зерттеулердің барысында ол «История и современность», «Ақтандақтар ақиқаты», «Жауға шаптым ту байлап», «Тарих зердесі» (2 томдық), «Проблемы отечественнойистории: методология, историография, и источники» (2 томдық), «Труд во имя победы» және тағы да басқа еңбектері дүниеге келді.
Академиялық ғылымының білім саласымен дәстүрлі байланыстарын дамыта отырып, ол орта мектептер мен жоғары оқу орындарына арналған оқулықтар мен оқу құралдарын шығарды. («Қазақстан тарихы» IX сынып оқулығы. А., 1991-2001; «Қазақстан тарихының хрестоматиясы». А., 1994). Оның басшылығымен Ұлы Отан соғысында қаза тапқандар туралы 60 томнан асатын «Зерде кітабы», саяси қуғын-сүргін құрбандары туралы 5 томдық «Азалы кітап», мектеп оқушылары мен көпшілік қауымға арналған «Иллюстрированная история Казахстана» басылып шықты. Оның көптеген еңбектері әлем халықтарының тілдеріне аударылған.
1995 жылы оның басшылығымен тарихи сананы қалыптастыру тұжырымдамасы әзірленіп, оны ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат туралы Ұлттық кеңес бекіткен болатын. Осылайша тәуелсіздік жылдарында М.Қ.Қозыбаев елімізде тарихи сананы қалыпастыруға, рухани өмірдің жаңғыруы мен дамуына ұлтаралық жарасым мен халықтар бірлігін нығайтуға зор үлес қосты. Ол қазақ мемлекеттілігі тарихының, отаршылдық және кеңестік тоталитаризм жағдайындағы Қазақстан тарихының жаңа концептуалдық бағыттарын қалыптастырудың, саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтаудың бастау көзінде тұрды
Ә.Х.Марғұлан атындағы Археология институты. Қазақ КСР Министрлер Кабинетінің 1991 жылы 28 тамыздағы № 496 «Ә.Х.Марғұлан атындағы Археология институтының құрылуы туралы» қаулысы бойынша Тарих, археология және этнография институтынан бөлініп шықты. Еліміздегі археология ғылымының басты үйлестіруші әрі ұйымдастырушысы ретінде институт өз жұмысын абыроймен орындап келеді.
Кемел Ақышев – (1924) – археолог, тарих ғылымдарының докторы, қазақ археология ғылымының негізін қалаушылардың бірі. 1950 жылы Қазақ университетінің тарих факультетін бітіреді. КСРО ҒА Археология институтына аспирантураға түсіп, 1953 жылы кандидаттық диссертациясын қорғайды. 1955 жылы Қазақ КСРО ҒА Тарих, археология, этнография институтының археология бөлімінің меңгерушісі, содан кейін ҚР ҰҒА Археология институтының бас (негізгі) ғылыми қызметкері болады. 2000 жылы, Еуразия Ұлттық университетінде археологиялық реконструкцияның лабораториясын ұйымдастырды.
1950 жылдардың соңында К.Ақышевтің қазба жұмыстары кезінде табылған сақ дәуіріне жататын Бесшатыр қорымы оның ғылыми өмірбаянынан ерекше орын алады. Көне және орта ғасырлардағы Қазақстан ескерткіштерің әлемдік маңызы зор Есік обасынан табылған «Алтын адам» (б.з.б. V–IV ғасырлар), Бесшатыр (б.з.б. VІ–V ғасырлар), Отырар жәдігерлерін ашып зерттеді. Қола, ерте темір дәуірлерінің мәдениеттерін кезеңдеу және мерзімдеу мәселелерін анықтады. Қазақстан тарихының негізгі тұжырымдарын жасауа белсене қатысты. Орталық Азия өркениеті жүйесінде ежелгі Қазақстанның орнын айқындауға елеулі үлес қосты. 1998 жылдың күзінде Кемел Ақышев басқарған археологиялық экспедиция Астана қаласынан 5 шақырым жердегі Бұзықты көлінің жағалауынан байырғы мекен – Бозоқ қаласының жұртын тапты.
Смағұлов Оразақ (1930) – белгілі қазақ ғалымы. Алғашқы антрополог, тарих ғылымдарының докторы (1984), ҰҒА толық мүшесі (1994). Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетін бітірген (1955). 1957 жылдан бастап ҚР ҰҒА тарих және этнология институтында лаборант, кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, бөлім басшысы, лаборотория басшысы қызметтерін атқарды. 1956–1957 жылдары Алматы мемлекеттік медицина институтында, 1958 жылы Москва университетінің биология факультеті жанындағы антропология ғылыми-зерттеу институтында стажерлық іс-тәжрибеден өтті. 1958–1961 жылдары КСРО ҒА этнология және антропология институтында аспирантурада оқыды.
Адамның антропологиялық ерекшеліктерін тарихи дерек ретінде қарастырып қазақ халқының шығу тегін анықтауда ғылымға үлкен үлес қосты. Тарихи зерттеулерде жаратылыстану ғылымдарың материалдарын пайдалана отырып ол қазақ халқының автотондығын,қазақтың биологиялық тұрғыдан жүз, руға қатысты еш айырмашылығы жоқ екендігін, антропологиялық тұрғыдан 4 мың жыл жасап келе жатқан біртұтас бөлуге келмейтін антропогиялық ұжым, гомогендік популяция, яғни қазақ этносының биологиялық, генетикалық ұлттық бірлігін дәлелдеді.
ХХ ғасырдың 60-жылдарынан бастап республика өңірлеріне экспедиция ұйымдастырып, зерттеу жұмыстарын жүргізді. Үнді-Кеңес (1974–1975), Қазақ-Моңғол (1991–1993), Қазақ-Италия (1993–1994) бірлескен антропологиялық экспедиция жұмыстарына қатынасты. 1993–1994 жылдарда таулы аймақтардағы тұрып жатқан қазақ, қырғыз халықтарын зерттеп, әлемдік деңгейдегі конгрестерде 20-дан артық баяндама жасады. Бұл Орталық Азиядағы тау өңіріндегі халықтардың морфофизиологиялық қалыптасуы туралы алғашқы жүргізілген экспедициялық зерттеулер еді. Бұл зерттеулер Италиядағы Болон университетінің антропология институтымен бірігіп өткізілді.
100 ден артық ғылыми еңбектердің авторы. Оның ішінде 9 шығарма шет ел тілдерінде жариияланған. Ғалымның негізгі жетістігі Қазақстан жерінің көне замандағы және осы күнгі тұрғындарының генетикалық сабақтастығы,тарихи процестің тұтастығы, қазақ генеқорының бірлігі, халқымыздың тарихи кезеңдерінің реті, жергілікті және кірме популяциялардың қазақ этносының қалыптасуына әсері жөнінде ғылыми негізделген, антропологиялық материалдармен дәләлденген қорытынды жасауы.
О.Смағұловтың ғылымдағы жолы оңай болған жоқ. Академия және институт басшылары оның ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесін кейде түсіне бермеді. Әрбір экспедицияны ұйымдастыру оңайға түспеді. Оның үстіне кейбір әріптестері оның жұмысына кедергі жасауға тырысты. 1977 жылы «Этническая геногеография Казахстана» (серологические исследовании) деген 10 баспа табақ еңбегі жарық көрді. Адамның қан жүйелерін зерттейтін ғылымды серология деп атайды. Сол еңбекте қазақтың айтып жүрген үш жүзінің антропологиялық, генетикалық, популяциялық тұрғыдан айырмашылығы анықталды. Дегенмен Қазақстан Орталық партия комитетіне «домалақ» арыз түсіп, еш дәлелсіз кітап өртелді. Оған қан жүйелеріне қарап қазақтарды руға, жүзге бөліп жатыр деген айып тағылды
Қазақ археология ғылымына елеулі үлес қосқан тұлғалардың бірі
Қазақстан тарихы ол кезде орта мектепте 50 сағаттық бағдарламамен 7, 8, 9, 10 сыныптарда КСРО тарихына қосымша пән ретінде оқытылатын. Егер бүкіл тарихқа 485 сағат бөлінсе, Қазақстан тарихына бөлінген сағаттың тым аз екендігі белгілі. Оның өзін бір мұғалім өткізсе, екіншісі өткізбейтін. Жалпы, мектеп мұғалімдерінің ішінде Қазақ тарихын білетіндердің үлес салмағы тым мардымсыз болатын. Өйткені, олардың көпшілігі Ресей немесе КСРО-ның басқа республикаларының жоғары оқу орындарын бітіргендер еді.
Қазақстан жоғары оқу орындарында Қазақстан тарихы оқытыла бермейтін. Қазақ, Қарағанды мемлекеттік университеттері мен Абай атындағы педагогика институтында ғана Қазақстан тарихы кафедрасы бар еді. Бұл үш кафедра, бүкіл ка мектепттері үшін Қазақстан тарихы мұғалімдерін дайындап үлгіре алмайтындығы белгілі.
Осы күні қазақ тарихын оқу тәуелсіздікпен бірге келді деген жаңсақ түсінік бар. Мұның басында сол кездегі қисық-қыңыр ұлт саясатының қыспағында жүрген Ө. Жәнібек, Ш. Шаяхмет сияқты іс басында жүргендердің азаматтық ерлігі екендігін біреу білсе, біреу білмейді. Қазақ ССР халық ағарту министрлігінің 1989 жылғы 14 шілдесіндегі нөмірі 547 бұйрығына сәйкес Қазақстан тарихы бойынша орта жалпы білім беретін мектептер үшін оқу бағдарламасын жасау тапсырылды. Арада көп уақыт өтпей, Х.Әбжанов, Қ.Алдажұманов дайындаған бірінші нұсқа, М.Қозыбаев, Т.Тұрлығұлов дайындаған екінші нұсқа, А.Әбілев, М.Омаров дайындаған үшінші нұсқаны Министірліктің алқа мәжілісінің 1990 жылдың 4-інші қыркүйегіндегі нөмірі 12 шешімімен бекітті. 1991 жылдың 14-інші ақпанында Министрліктің келесі бір, нөмірі 76 бұйрығы жарық көрді. Онда қоғамтанушылардың республикалық мәжілісінің қорытындылары мен ескерпелерін жүзеге асыру үшін біраз шаралардың орындалуы қарастырылған. Соның бірі ретінде барлық жоғары оқу орындарында саяси тарихпен қатар, жеке пән ретінде, міндетті түрде
, отыз алты – жетпіс екі сағат көлемінде «Қазақстан тарихы» жүргізілсін деген міндет жүктелді.
-
Өзекті зерттеу аспектлері
1991 жылдан Алаш пен Алашорда тарихын зерттеудің жаңа кезеңі басталды. Бұл ретте қазірге дейін үстем болып келе жатқан әдіснамалық императивтердің ғылыми негізінің жоқтығын сезіну мен жаңа теориялық аппараттарды және неғұрлым жетілген тұғырнамалық құралдарды меңгеру қажеттілігі өзінен-өзі түсінікті. Зерттеушілік ойдың жандануы мен деректемелік негіздердің кеңеюі жарияланған жұмыстардың сапасына оң ықпал етті.
Проблемалық мақалалар, ғылыми конференция мен семинар және «Дөңгелек үстелдегі» пікірталасты материалдармен бірге, жалпы тұрғыдан зерттеуші, монографиялық сипаттағы еңбектер, энциклопедиялық сөздіктер, оқулықтар, оқу құралдары, құжаттық-деректі басылымдар, қозғалыс көсемдерінің шығармалар жинақтары жарық көре бастады. Олардың едәуір бөлігі қазақ тілінде шықты.
Көптеген шығармалар жекелеген тұлғаларға арналды. Ә.Бокейхановтың, А.Байтұрсыновтың, М.Дулатовтың, Ж.Ақбаевтың, А.Ермековтің, М.Тынышбаевтың, М.Шоқайдың және басқа да көптеген қайраткерлердің өмірі мен қызметін жаңаша айқындайтын кітаптар жарық көрді. Аталған басылымдар Алаш қозғалысының әлеуметтік табиғатын танып білуге, оның саяси бағдары мен мақсатын жаңа көзқарас тұрғысынан түсінуге мүмкіндік туды. Іс жүзінде өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап, мемлекеттік кұрылыс тарихын зерттеуде, Қазақстанның егемендік алуына орай, түбегейлі өзгерістер жүзеге асты.
А.И. Солженициннің «Ресейді қалай көркейтеміз: қол жетерлік пайымдаулар» мақаласы, сондай-ақ Л. Васильевтің, Г. Поповтың және басқалардың Алтайдың қазақстандық бөлігін, Қазақстанның солтүстік облыстары мен батыс аудандарын қайтаруды талап еткен пікірлері ұлы державалық шовинизмнің ашық көрінісі болды. Осыған байланысты тарихшылар еліміздің тұтастығы, оның тарихи даму зандылықтарының ғылыми негізделген тұғырнамасын жасады. «Қазақ өлкесін басқару жөніндегі революциялық комитеттің хаттамалары (1919–1920). Құжаттар жинағы» (А., 1993); М.П. Малышевтің «Сібір мен Қазақстанның ұлттық-аумақтық межелік бөлінісі (1919–1922)» (Семей, 1999); Т. Рыскұловтың «Үш томдық шығармалар жинағы» (А., 1996,1998) сияқты библиографиялық сирек кездесетін еңбектер қайта басылды. Сондай-ақ халықаралық құқық жөніндегі «Халықаралық құқық бойынша құжаттар жинағы»
, 1 том// (А., 1998) және басқа да жұмысардың жарық көруі аталған проблеманы теориялық тұрғыдан түсінуге септігін тигізді.
-
Қазақ тарихнамасының көрнекті өкілдері.
Осындай игі істердің басы-қасында болған тарих және этнология институты болды. 1988 жылы маусым айында институт директоры болып М.Қ. Қозыбаев сайланды. Міне осыдан бастап институттың қоғамдағы беделі артты. Манаш Қабашұлы Қозыбаев (1931–2001), 1953 жылы Қазақ мемлекеттік университеінің тарих факультетін үздік бітіріп, Қостанай педагогикалық институтында ғылыми-педагогикалық жұмысымен айналысады.
1958 жылы ҚК ОК жанындағы Партия тарихы институтына қызметке шақырылып, онда аға ғылыми қызметкерден тарих ғылымының докторы (1969), профессор (1970), танымал ғалым дәрежесіне дейінгі жолдан өтті. 1961–1970 ж. осы институттың ғылыми хатшысы, онан соң Қазақстандағы партия құрылысы тарихы бөлімінің меңгерушісі болып қызмет етті. 1974–1980 жылдары ол Алматы малдәрігерлік институтында, кейіннен ҚазМУ-дың жанындағы Қоғамдық ғылымдар пәндері оқытушыларының біліктілігін жетілдіру институтында кафедра меңгерушісі болды.1980 жылдан Қазақ совет энциклопедиясының редакциясын басқарды.
1989 жылы Ұлттық Ғылым Академиясының толық мүшесі болып сайланды. 800-ден астам ғылыми және ғылыми-көпшілік еңбектердің, соның ішінде 30 монографияның, 50-ден астам ұжымдық еңбектердің, оқулықтар мен оқу құралдарының авторы. Оның еңбектері басым көпшілігі Қазақстанның тәуелсіздігі жылдарында жарық көргенін атап айтқан жөн.
90-жылдары осындай күрделі де аса қиын ізденістер мен зерттеулердің барысында ол «История и современность», «Ақтандақтар ақиқаты», «Жауға шаптым ту байлап», «Тарих зердесі» (2 томдық), «Проблемы отечественнойистории: методология, историография, и источники» (2 томдық), «Труд во имя победы» және тағы да басқа еңбектері дүниеге келді.
Академиялық ғылымының білім саласымен дәстүрлі байланыстарын дамыта отырып, ол орта мектептер мен жоғары оқу орындарына арналған оқулықтар мен оқу құралдарын шығарды. («Қазақстан тарихы» IX сынып оқулығы. А., 1991-2001; «Қазақстан тарихының хрестоматиясы». А., 1994). Оның басшылығымен Ұлы Отан соғысында қаза тапқандар туралы 60 томнан асатын «Зерде кітабы», саяси қуғын-сүргін құрбандары туралы 5 томдық «Азалы кітап», мектеп оқушылары мен көпшілік қауымға арналған «Иллюстрированная история Казахстана» басылып шықты. Оның көптеген еңбектері әлем халықтарының тілдеріне аударылған.
1995 жылы оның басшылығымен тарихи сананы қалыптастыру тұжырымдамасы әзірленіп, оны ҚР Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат туралы Ұлттық кеңес бекіткен болатын. Осылайша тәуелсіздік жылдарында М.Қ.Қозыбаев елімізде тарихи сананы қалыпастыруға, рухани өмірдің жаңғыруы мен дамуына ұлтаралық жарасым мен халықтар бірлігін нығайтуға зор үлес қосты. Ол қазақ мемлекеттілігі тарихының, отаршылдық және кеңестік тоталитаризм жағдайындағы Қазақстан тарихының жаңа концептуалдық бағыттарын қалыптастырудың, саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтаудың бастау көзінде тұрды
Ә.Х.Марғұлан атындағы Археология институты. Қазақ КСР Министрлер Кабинетінің 1991 жылы 28 тамыздағы № 496 «Ә.Х.Марғұлан атындағы Археология институтының құрылуы туралы» қаулысы бойынша Тарих, археология және этнография институтынан бөлініп шықты. Еліміздегі археология ғылымының басты үйлестіруші әрі ұйымдастырушысы ретінде институт өз жұмысын абыроймен орындап келеді.
Кемел Ақышев – (1924) – археолог, тарих ғылымдарының докторы, қазақ археология ғылымының негізін қалаушылардың бірі. 1950 жылы Қазақ университетінің тарих факультетін бітіреді. КСРО ҒА Археология институтына аспирантураға түсіп, 1953 жылы кандидаттық диссертациясын қорғайды. 1955 жылы Қазақ КСРО ҒА Тарих, археология, этнография институтының археология бөлімінің меңгерушісі, содан кейін ҚР ҰҒА Археология институтының бас (негізгі) ғылыми қызметкері болады. 2000 жылы, Еуразия Ұлттық университетінде археологиялық реконструкцияның лабораториясын ұйымдастырды.
1950 жылдардың соңында К.Ақышевтің қазба жұмыстары кезінде табылған сақ дәуіріне жататын Бесшатыр қорымы оның ғылыми өмірбаянынан ерекше орын алады. Көне және орта ғасырлардағы Қазақстан ескерткіштерің әлемдік маңызы зор Есік обасынан табылған «Алтын адам» (б.з.б. V–IV ғасырлар), Бесшатыр (б.з.б. VІ–V ғасырлар), Отырар жәдігерлерін ашып зерттеді. Қола, ерте темір дәуірлерінің мәдениеттерін кезеңдеу және мерзімдеу мәселелерін анықтады. Қазақстан тарихының негізгі тұжырымдарын жасауа белсене қатысты. Орталық Азия өркениеті жүйесінде ежелгі Қазақстанның орнын айқындауға елеулі үлес қосты. 1998 жылдың күзінде Кемел Ақышев басқарған археологиялық экспедиция Астана қаласынан 5 шақырым жердегі Бұзықты көлінің жағалауынан байырғы мекен – Бозоқ қаласының жұртын тапты.
Смағұлов Оразақ (1930) – белгілі қазақ ғалымы. Алғашқы антрополог, тарих ғылымдарының докторы (1984), ҰҒА толық мүшесі (1994). Қазақ мемлекеттік университетінің тарих факультетін бітірген (1955). 1957 жылдан бастап ҚР ҰҒА тарих және этнология институтында лаборант, кіші ғылыми қызметкер, аға ғылыми қызметкер, бөлім басшысы, лаборотория басшысы қызметтерін атқарды. 1956–1957 жылдары Алматы мемлекеттік медицина институтында, 1958 жылы Москва университетінің биология факультеті жанындағы антропология ғылыми-зерттеу институтында стажерлық іс-тәжрибеден өтті. 1958–1961 жылдары КСРО ҒА этнология және антропология институтында аспирантурада оқыды.
Адамның антропологиялық ерекшеліктерін тарихи дерек ретінде қарастырып қазақ халқының шығу тегін анықтауда ғылымға үлкен үлес қосты. Тарихи зерттеулерде жаратылыстану ғылымдарың материалдарын пайдалана отырып ол қазақ халқының автотондығын,қазақтың биологиялық тұрғыдан жүз, руға қатысты еш айырмашылығы жоқ екендігін, антропологиялық тұрғыдан 4 мың жыл жасап келе жатқан біртұтас бөлуге келмейтін антропогиялық ұжым, гомогендік популяция, яғни қазақ этносының биологиялық, генетикалық ұлттық бірлігін дәлелдеді.
ХХ ғасырдың 60-жылдарынан бастап республика өңірлеріне экспедиция ұйымдастырып, зерттеу жұмыстарын жүргізді. Үнді-Кеңес (1974–1975), Қазақ-Моңғол (1991–1993), Қазақ-Италия (1993–1994) бірлескен антропологиялық экспедиция жұмыстарына қатынасты. 1993–1994 жылдарда таулы аймақтардағы тұрып жатқан қазақ, қырғыз халықтарын зерттеп, әлемдік деңгейдегі конгрестерде 20-дан артық баяндама жасады. Бұл Орталық Азиядағы тау өңіріндегі халықтардың морфофизиологиялық қалыптасуы туралы алғашқы жүргізілген экспедициялық зерттеулер еді. Бұл зерттеулер Италиядағы Болон университетінің антропология институтымен бірігіп өткізілді.
100 ден артық ғылыми еңбектердің авторы. Оның ішінде 9 шығарма шет ел тілдерінде жариияланған. Ғалымның негізгі жетістігі Қазақстан жерінің көне замандағы және осы күнгі тұрғындарының генетикалық сабақтастығы,тарихи процестің тұтастығы, қазақ генеқорының бірлігі, халқымыздың тарихи кезеңдерінің реті, жергілікті және кірме популяциялардың қазақ этносының қалыптасуына әсері жөнінде ғылыми негізделген, антропологиялық материалдармен дәләлденген қорытынды жасауы.
О.Смағұловтың ғылымдағы жолы оңай болған жоқ. Академия және институт басшылары оның ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесін кейде түсіне бермеді. Әрбір экспедицияны ұйымдастыру оңайға түспеді. Оның үстіне кейбір әріптестері оның жұмысына кедергі жасауға тырысты. 1977 жылы «Этническая геногеография Казахстана» (серологические исследовании) деген 10 баспа табақ еңбегі жарық көрді. Адамның қан жүйелерін зерттейтін ғылымды серология деп атайды. Сол еңбекте қазақтың айтып жүрген үш жүзінің антропологиялық, генетикалық, популяциялық тұрғыдан айырмашылығы анықталды. Дегенмен Қазақстан Орталық партия комитетіне «домалақ» арыз түсіп, еш дәлелсіз кітап өртелді. Оған қан жүйелеріне қарап қазақтарды руға, жүзге бөліп жатыр деген айып тағылды
Қазақ археология ғылымына елеулі үлес қосқан тұлғалардың бірі