Файл: 1. Ел туелсіздігін жаындатан Елтталар кезеі жне жазушы Мадес Еслмалилы шыармашылыы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.02.2024
Просмотров: 115
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Белгілі жазушы халықаралық "Алаш" әдеби сыйлығының лауреаты Мұқадес Есләмғалиұлының екі кітаптан тұратын жана романында негізгі кейіпкері әйгілі Әйтеке би ғүмырнамасын Темірқазық ете отырып, тарихымыздың "алтын ғасыры" саналатын XVII- XVIII ғасырдағы есімдері ел аңызына айналған Тәуке хан,Төле, Қазыбек, Әнет баба, Соқыр Абыз, Мәті, секілді және олардың төңірегіндегі, кейінгі ұрпаққа бекзаттықтарымен белгісін қалдырған алып тұлғаларымыз - батырларымыз, шешендеріміз, айыр көмей ақындарымыз бен өнерімен өнеге өрнегін кестелеген сері-сыпаларымыз хақында тарихи-философиялық ой толғайды. Сонымен бірге, қазақтың салқар даласына қызыға да, қызғана да қараған екі көздің бірі жауығып тұрған кездегі Тәуке ханның, тек алты Алаштың ғана емес, түбі бір түркі жұртының тұтастығын көксеумен өткен Төле, Қазыбек, Әйтеке секілді көсем билеріміздің ел бірлігі мен ынтымағы жолындағы көрегендіктері мен өзара достық, сыйластық өнегелері, әр сөзі бұлжымас жарғысы татырлық философиялық ойлары көркем бейнеленеді.
Жазушының өз сөзіне сүйене айтсақ, халқымыздың қайта тумас үш дарағы - Төле, Қазыбек, Әйтеке сынды данагөйлер сөзінің сыр-сипаты мен мән-мағынасына үңілген сайын тілі сайын сахараның саумал самалындай есетін Гиперидтің, сілтеген тұсын түп-тамырымен қиып түсетін Дикургтің, Афиннің небір асыл сөзін суша сапырған Фемистокльдің, сайысқанның төбесінен күн күркіретіп, найзағай ойнатқан Перикльдің, даналықтың шетсіз-шексіз дариясы саналған Платон мен Аристотельдің, шешендіктің қыран қанаты жетпес шырқау биігінде самғаған, "сөздеріне бір ауыз сөз қосуға да, бір ауыз сөз алуға да болмайтын" Демосфен мен Цицеронның, астарлы ойының қатпарын ақылдының өзі абайлап барып ұғар, мысқылынан талайдың мысы басылған Эзоптың, орыс заң тілінің суырып салма саңлағы, анасы қазақ Плеваконың, әділдік әлеуетімен қысқа күнде ханның өзін қырық тұрғызып, қырық отырғызған Жиреншенің, "түгел сөздің түп атасы" атанған Майқының, өмірі халқына жер жәннатын іздеумен өткен Асанқайғының асыл ойлары мен ғибраттарын қайта оқып отырғандай сиқыр дүниесіне сүңгисің.
Жазушы М.Есләмғалиұлы – өмірден ертерек кеткен шебер прозаик, сыншы, публицист, аудармашы. Жазушының тіл құралдарының байлығы мен оны қолдану шеберлігі күні бүгінге дейін арнайы зерттеу нысаны бола қоймағаны мәлім. Мәселен, жазушы тілінің лексикалық ерекшеліктері, оның ішінде, көнерген сөздерді көркем туындыларында қолданылуы жете зерделенбей жатыр .
Қаламгер Мұқадес Есләмғалиұлының бір ерекшелігі – қазақ тілі байлығын молынан игеруімен бірге, оны батыл және оқиға өрісіне сай үйлесімді қолдана білетіні. Жазушы тарихи тақырыпқа қалам тербегенде қазіргі қолданыстан шығып қалған немесе қазіргі басқаша аталып жүрген сөздерді авторлық баяндауда да, кейіпкер сөзінде де еркін, бірақ сол уақыт өресінде қолданады. Сол сияқты тіліміздің лексикалық қабаты қалың болғанымен, оның тереңіне бойлап, керегін ала білу – кез-келген қаламгерден табыла бермейтін дағды.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы // «Егемен Қазақстан» газеті, №70, 12 сәуір 2017. – 1-2-б.б. 2. Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы // «Егемен Қазақстан» газеті, №223, 21 қараша 2018. – 1-2-б.б. 3. Назарбаев Н.Ә. Ақыл парасат кітабы. Алматы, RS; Халықаралық Абай клубы, 2015. – 316-б. 4. «Барымыз да, бағымыз да – Тәуелсіздік». Қазақстан Республикасының Президенті Қасым – Жомарт Тоқаевтың республикалық «Egemen Qazaqstan» және «Aiqyn» газеттеріне берген сұхбаты // «Egemen Qazaqstan» газеті, №62, 2 сәуір 2019. – 1-2-б.б. 5. Мұқадес Е. Әйтеке би, (тарихи-философиялық дилогия). –Алматы, «Арыс» баспасы, 2003. – 376 б.
6. Қыдыршаев А.С. Қазақ елі өз Елбасымен мақтанады // «Өркен» газеті, №1, қаңтар 2011. – 7-б.
7. Әдебиеттану терминдер сөздігі. Құратырушылар: З. Ахметов, Т. Шаңбаев. А., Ана тілі, 1998.-384 б. 8. Ай, заман-ай, заман-ай / Бес ғасыр жырлайды/ , І-ІІ том, А., 1991. 9. Виноградов В.В О художественной прозе /О языке Художественной прозы.-М.: Наука, 1980.- С. 98-120. 10. Гиндин С.И. Риторика и проблемы структуры текста // Общая Риторика: Пер. с фр. /Дюбуа Ж. и др. –М.: Прогресс, 1986.-С. 5-22. 11. Лингвистический энциклопедический словарь / Гл. Ред. В.Н Ярцева. –М.: Сов. Энциклопедия, 1990. - 685 с. 12. Афоризмы и крылатые израчения об ораторском искусства. Сост. Г.М. Порубова, Н.Н Порубов. – Минск, 1997.-66 с. 13. Головин Б.И. Основы культуры речи. – М.: Высшая школа, 1998.-320 с. 14. Ақылдың көзі (мақал-мәтелдер). : Жазушы, А., 1990-160 б. 15. Ақ бата. Жазушы. А., 1992. -208 с. 16. Балақаев М., Жанпейісов Е., Томанов М. Қавзақ тілінің Стилистикасы. А., 1974.-192б. 17. Болғанбаев Ә. Қазақ тіліндегі синонимдер. А., Ғылым, 1970-С.365 б. 18. Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі ( 10000-нан аса фраза қамтылған), А., 1977.-711 б. 19. Кондубаева М. Р. Основы культуры речи // Учеб. Пособие. А., 1997.-195 с. 20. Негимов С. Ақын-жыраулар поэзиясының бейнелілігі. А., 1991. 21. Оразбаева Ф.Шш Қазіргі қазақ тіліндегі сын есім синонимдер. А., Мектеп, 1998,-126 с. 22. Сыздықова Р. Сөз сазы (сөзді дұрыс айту нормалары), Санат, А., 1995. 23. Сыздық Р. Сөз құдіреті. –А.: Санат, 1997.-224 б. 24. Шалабай Б. Көркем әдебиет стилистикасы. А., Респуб. Баспа каб., 1999, 208 б. 25. Шығыс халықтарының мақал-мәтелдері (Құрастырған, Аударған Н. Оңдасынов), А., Қазақстан, 1998.-208 б. 26. Қыдыршаев А.С Шешендік тағылымы. Орал, «Ағартушы» баспасы, 2006.-142 б. 27. Қыдыршаев А.С. Шешен сөйлей білеміз бе? (Шешен сөйлеу мәдениетінің алтын қағидалары)
. Оқу құралы. Орал, «Полиграфсервис» баспасы, 2017. – 364 б. 28. Қазақ афоризмдері (Ақыл-ой антологиясы: бағзыдан бүгінге дейін). Құрастырушы Е.Шаймерденұлы. – Алматы: «Алматы кітап» баспасы,2012. 320 б. 29. Қайдар Ә.Т. Халық даналығы (Қазақ мақал-мәтелдерінің түсіндірме сөздігі және зерттеу). – Алматы, «Тоғанай N» баспасы, 2004. –560 б. 30. Борохов Э. Энциклопедия афоризмов: Жемчужины мысли. М.: «Издательство АСТ», 2003. – 686 с. 31. Душенко К.В. Большая книга афоризмов. 8-е, исправленное. – М.: Издательство Эксмо, 2006. – 1056 с. 32. Большая книга афоризмов. Мудрость тысячелетий. – Минск: Харвест, 2008. -506 с. 33. Лучшие афоризмы великих людей. Формула успеха. Составитель А.П.Кондрашов. – М.: РИПОЛ классик, 2010. – 640 с. 34. Қыдыршаев А.С., Төлегенова Д.Қ. Іскерлік шешендіктану қағидалары. Орал, 2007. – 68 б. 35. Хазагеров Г.Г., Корнилова Е.Е. Риторика для делового человека. М., 2001.-250 с. 36. Филиппова А.В., Романова Н.Н. Риорика: понятия и упражнения. М., 2005.-648 с. 37. Пост Э. Этикет. Классическое руководство/ Пер. с англ. М.: ЗАЩ Центрполиграф, 2005.-648 с. 38. Қыдыршаев А.С. Шешендік тағылымы. Орал, 2006-142 б. 39. Қыдыршаев А.С. Шешен сөйлей білеміз бе? (Шешен сөйлеу мәдениетінің алтын қағидалары). Оқу құралы. – Орал, 2017. -364 б. 40. Уәли Н. Фразеология және тілдік норма. – Алматы : РБК «Дәуір», 1998. 41. Ахметжан Қ. Қазақтың дәстүрлі қару-жарағының этнографиясы. – Алматы: Алматы-кітап, 2006. 42. Валиханов Ч.Ч. Вооружение киргиз в древние времена и их военные доспехи. – Т.1. 43. Қ.Өмірәлиев. ХV-XIX ғасырлардағы қазақ поэзиясының тілі. – Алматы: Ғылым, 1976. 44. Хасанов Ғ.Қ. М.Есламғалиұлының «Әйтеке би» романындағы қару-жарақ архаизмдерінің мәні// ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы, № 4, 2011. – 220 – 224-б.б. 45. Сыздықова Р.С. Шешендік сөз / Қазақ әдеби тілінің ауызша түрі. –А., Ғылым, 1987. -26-112-б.б.
46. «Қазақстан жазушылары: XX ғасыр». Анықтамалық. – Алматы: «Ана тілі». 2004. – 392 б.
47. Хасанов Б. Қазақ тілінде сөхдердің метафоралары қолданылуы. Алматы: Мектеп, 1966. – 207 б.
48. Есламғалиұлы М.Дүбірлі дала. Орал: Ағартушы, 2009. – 304 б.
49. Есламғалиұлы М. Өз жүрегіңе үңіл. Алматы:Жазушы. 1996. – 448 б.
50. Сыздық Р. Абай және қазақтың ұлттық әдеби тілі. – Алматы: Арыс, 2004. – 616 б.
51. Сағындықұлы Б. Қазіргі қазақ тілі. Лексикология. 1-бөлім. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 101 б.
52. Болғанбаев Ә. Қазақ тілі лексикологиясы. Алматы: Мектеп, 1988. – 148 б.
53. Сыздық Р. Сөздер сөйлейді. Алматы: Санат, 1994. – 192 б.
54. Өмірәлиев Қ. XV-XIX ғасырлардағы қазақ поэзиясының тілі. – Алматы: Ғылым, 1976. – 270 б.
55. Есламғалиұлы М. Әйтеке би. Алматы: Арыс, 2003. – 376 б.
56. Серғалиев М. Көркем әдебиет тілі. Алматы: Мектеп, 1995. – 172 б.
57. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. 9-т. Алматы, 1986. – 560 б.
58. С.Ғұбайдуллин «Ә.Кекілбаев прозасының тілі». Филология ғылымының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертациясының авторефераты, Алматы, 1995. – 20 б.
59. Есламғалиұлы М. Тұман ішіндегі көш. Алматы: Жазушы. 2000. – 280 б.
60. Рүстемов Л. Қазіргі қазақ тіліндегі араб-парсы кірме сөздері. Алматы «Ғылым», 1982. – 160 б.
61. Қоңыров Т.Т. Қазақ теңеулері. – Алматы: Мектеп, 1978. – 192 б.
62. Қалиұлы Б. Тіл білімінің жаңа бағыттары: концепт, прагматика, дискурс, мәтін (мақалалар жинағы) – Алматы: Мемлекеттік тілді дамыту институты, 2012. – 246 б.
63. Смағұлова Г.Н. Фразеологизмдердің варианттылығы. Алматы: Санат, 1996. – 128 б.
64.Оразов М. Қазақ тілінің семантикасы. Алматы, Рауан, 1991. – 216 б.
65. Нұрмақов Х. Сөз және шеберлік. – Алматы: Ғылым, 1987. – 288 б.
66. Ысқақов А. Қазаіргі қазақ тілі: морфология. Алматы, 1991. – 384 б.
67. Кеңесбаев І. Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі (лексика, фонетика). Алматы, 1975. – 302 б.
68. Әміров Р.С. Жай сөйлем синтаксисі. Алматы: Мектеп, 1983. – 168 б.
69. Мусин Ж. Қазақ тілінің антонимдер сөздігі. – Алматы: Мектеп, 1984. – 175 б.
70. Балақаев М., Серғалиев М. Қазақ тілінің мәдениеті. – Алматы: Мектеп, 1995.
71. Шалабаев Б. Көркем проза тілі. – Алматы: Білім, 1994. – 128 б.