Файл: азастан Республикасыны Білім жне ылым Министрлігі Ы. Алтынсарин атындаы лтты білім беру Академиясы лемдік педагогикалы ой сана.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 16.03.2024
Просмотров: 318
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Педагогиканың әдіснамалық білімдерінің мазмұны
Педагогика саласында ғылым мен тәжірибенің алға қарай дамуын әдіснамалық жағынан қамтамасыз етуді сапалы басқару ең алдымен әдіснамалық білімінің мазмұнын қққайта қарауды талап етеді. Мұнда әдіснамалық білім педагогиканың әдіснамасының құрамын кеңейтіп, тәрбие мен білім, ғылым мен тәжірибенің қайта құрылуына әкеп соқтырар еді.
Ф.Энгельс: «Ғылым өткен ұрпақтан қалыптасып келе жатқан білімнің қатпарымен ілгері жылжиды» деп жазған еді. Ғылыми-техникалық төңкерістің шартында «білім қатары» қарқынының өсуі күрт жоғарылайды. Тәжірибе мен теорияның жедел дамуының жинақталған білімнің сәйкестенуін әдіснама осылайша жасайды.
Ғылымда әдіснамалық білімінің түрлі жіктелуі белгілі. Әдіснаманы мазмұндық және нақтылық деп бөледі. Мазмұндық әдіснамаға ғылыми білім құрылымы; ғылыми теорияның пайда болуы, өзгеруі және қызмет етуінің заңдардың,; ғылыми ұғымдар қоры; ғылыми әдістер құрамы; ғылымилықты өлшемдері мен шарттарцы кіреді. Әдіснаманың нақтылық түрі ғылым тілінің мәселелерін, білімдер жүйесі типологиясын, зерттеу әдістерін жасайды.
Педагогикадағы әдіснамалық білімнің құрамын қарастырмай тұрып, қооғамдық ғылымдар мен психологиядағы осы сұрақтарын шешімін қарастырайық.
Әдіснамалық білім мазмұнын философия аймағынан бастаймыз. Диалектикалық және тарихи материализм - ғылыми білімнің жалпы әдіснамасы және танымдық әдіс туралы ғылым.
Кеңес философтары жұмыстарында, әдіснаманы дамытуға деген қажеттілік ғылыми білім күрделілігінен, оның тез арада саралануынан,білімдердің жмнақталуының кешеуілдеінен туындап отыр.. Бұл әдіснамалық зерттеулер және олардың сапасының жоғарылауын талап етеді. Бүгін «әдіснамалық білім көлемі ғана өсіп отырған жоқ, ол қазіргі ғылымның арнайы бөлігі болып табылады» деген пікірде.
Әдіснама мәселелері философияда екі бағытта жасалуда: гносеологиялық–логикалық жалпы зерттеулер мен шынайы өмір әрекеті үдерістері және зерттеу нысандарын зерттеу.
Ертеңгі күні педагогика әдіснамасы қандай болу керек? Оның мәртебесін қалай өзгертуге болады? Академиялық ғылым бөлімшесінен әдіснаманы педагогикалық практикадағы нақтылы құралға қалай айналдыруға болады? Қимыл-қозғалысқа оның талдаушылық және қайта құрушы құралдарын қалай әкелуге болады? Арнайы т қамтамасыз етілетін педагогика ғылымының мүмкіндіктерін талдау құрастырушылық іс-әрекеттегі жағдайды талдауға мүмкіндік береді.
Педагогика әдіснамасын анықтауда келесі келісген анықтамаларды қабылдауға болады: бұл педагогикалық болмыстағы қайта құру және зерттеу әдістері және зерттеу ұстанымдары енетін педагогика ғылымының бөлімі.
«Педагогика әдіснамасы» ұғымы көлеміне әдіснама иерархиясы әсер етеді: жалпы әдіснама, педагогика әдіснамасы, педагогика ғылымындағы пәндердің (мысалы, дидактика әдіснамасы, білім мазмұны әдіснамасы, зерттеу негізінің әдіснамасы және оқушыларды дайындаудағы политехникалық қайта құрулар және т.б.) және нақтылы білімдердің әдіснамасы.
Бірақ қазіргі жағдайда педагогикадағы жеке зерттеулер және сол сияқты ірі зерттеулерді жинақтауда әдіснамалақ қамтамасыз етудің иерархиялық модельдері қажет. Әдіснамалық зерттеудегі негіз және қайта құру бізге жалпы және жеке педагогикалық білімдерді бөлмеуге мүмкіндік береді.
Әдіснамалық білім құрамы мәнді жааңартуды күтеді. Педагогикадағы әдіснамалық білімнің құрылымдық-мазмұндық анықтылығы, қайта құру іс-әрекетінде және зерттеуді жақсартуда осындай дамыту маңызды рөл атқаратын қырларын дамыту өте маңызды.
Педагогикадағы әдіснамалық білім құрамына оның келесі топтарын теңқосу керек:
1 2
Мемлекеттік құжаттарда қойылған Тәрбие туралы
педагогикалық практика және философиялық ілім
ғылымының арнайы әлеуметтік
мақсаттары
3 4
Педагоикадағы білімдер туралы
білімдер Педагогика теориясының
түсініктілік қоры
5 6
Педагогикалық зерттеулер әдістері Педагогикалық болжаудағы
әдістер мен ұстанымдар
7 8
Педагогикалық болмысты қайта Педагогикалық зерттеу нәтижелерін құрудағы әдістері
және ұстанымдары түсіндіру ұстанымдары интерпретация
9
Педагогиканың өлшемді аппараты
Көрсетілген топтарды әдіснамалық білім құрамына енгізуде объективті себептер кездеседі. Біріншіден, әрбір топтағы білімнің педагогикалық болмысқа қатысты жалпылығы және қайта құру және зерттеу әдістері және ұстанымдары туралы педагогика ғылымының саласы ретіндегі педагогика әдіснамасының ғылыми анықтамаға сәйкес келуі. Әдіснамалық білімге келтірілген топтардағы қатынас негізі және педагогикалық ғылым және практиканың, олардың жаңаруының өзара әрекеттегі тиімді формалары, олардың іргелілгіне негіз болады. Педагогика әдіснамасы білімінің ұсынылған құрамының логикалық негізгі сапасына оның кешенінің біртұтастығы, практикамен және теоректиктермен шешілетін міндеттерге сәйкес әдіснамалық білім құрылымдарын қайта құрлулардың мүмкіндігі. Сонымен жалпы әдіснамадағы әдіснамалық білім құрылымдары туралы берілгендерге назар аударылды .
Педагогиканың әдіснамалық біліміндегі әрбір блок ғылыми және практикалық міндеттерді шешіп, әдіснамалық қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. 1. Мемлекеттің тәрбие практикасында және ғылым алдына қойған әлеуметтік міндеттері педагогика әдіснамасында өзіндік орын алады. Үкіметтің құжаттары педагогика әдіснамасы қорытындыланған сипаттамасы және оларды шешу бағыттарынан тұрады. Педагогика ғылымы және практиканың әлсіз жағына мемлекеттік мақсатты жеке кәсіптік, атқарушылық, орындаушылық міндеттерге ауыстыру үдерісі жатады.
2. Екінші топтағы әдіснамалық білімді философтық, гносеологиялық, педагогикалық тұжырымдамалар, еңбектер құрайды.
3. Педагогикадағы білімдер туралы білімдер - өзгермелі, әрі педагогика әдіснама құрылымындағы үлкен көлемді блок. Тәрбие және тәжірибе туралы ғылым теориялық және эмиприкалық материалдың үлкен қорын жинақтады. Бірақ та ғылыми-тәжірибелік мақсатта пайдалануда жинақталған байлықтың дұрыс сақталмағаны қиыншылық туғызды. Әдіснамалық білімнің дамуының – педагогика мәліметтер банкін жасау. Бұл педагогикалық тәжірибе теориялық зерттеулер мен эксперименттермен қамтамасыз етілген.
4. Педагогикада ұғымдар қоры тәрбие және әдіснаманың мазмұндық компоненті ретінде педагогика үдерістің дамуында және педагогика ғылымы мен тәжірибесі ұштасуында ерекше рөл атқарады. Мұнда ғылым алдында ақпараттар қорын құру туралы мәселе туындайды.
5. Педагогикалық зерттеулер әдістері – әдіснамалық білімнің негізгі блогы. Педагогикалық зерттеулер әдістерінің қайта құрылуы бірнеше бағытта іске асуы керек. Бәрінен бұрын, дәстүрлі әрбір әдісті оның негізгі сапалары мен сипаттамалары және мүмкіндіктерін танымдық құрал ретінде бағалау керек. Педагогика ғылымы әдістерін сапалы жетілдіруде ұжымдық ғылыми әдістерді жасау маңызды болып табылады.
6. Педагогикалық болжаудың әдістері мен ұстанымдары. Кезкелген ғылыми ізденістің бөлігі педагогикада жаңа шешім, әдістемелік, ұйымдастырушылық немесе басқа да құрастыру элементтерін көрсетеді. Біра қта осы зерттеу қорытындысы әдіснаманың ұстанымдық деңгейінде қарастырылған жоқ.
7. Педагогикалық болмысты қайта құрудың әдістері мен ұстанымдары. Осыларға қарағанда диагностикалық, түсініктемелік әдістер қарқынды дамуда. Жаңа теория мен практиканың әсері – жедел ғылыми шешім қабылдауға және практикалық міндеттер едагогикалық болмысты қайта құрудың әдістері мен ұстанымдарын жедел дамытуды қажет етеді.
8. Педагогикалық зерттеулер нәтижелерін және бағыттарын идеологиялық тұрғыдан түсіндіру.
9. Педагогиканың өлшемдік аппараты педагогикалық іс-әрекеттің ғылыми және тәжірибелік түрлерінің сапасы мен тиімділігін жеткілікті түрде бағалауға мүмкіндік береді. Өлшем жүйесінің әдіснамалық негізінсіз шынайы жетістіктің сапасын тиімді бағалау және басқару қызметін жүзеге асыру мүмкін емес. Көрсеткіш пен өлшем жүйесінің болмауы педагогикалық үдерісті тежейді.
Сонымен, педагогикадағы әдіснамалық білімнің құрамы осындай. Мұны қолдану педагогиканың әдіснамасын жоғарысатыға көтеріп, оны педагогикалық үдерісті жеделдетудің стратегиялық құралына айналдыра алады.
3.1.19 Лихачев Б.Т. Қоғамдық құбылыс ретінде тәрбие берудің өзіндік сипаты
Кез келген қоғамдық құбылыстардың ерекшеліктерін сипаттау дегеніміз – оның басқада да әлеуметтік құбылыстармен өзара байланысы, қолдану ерекшеліктері мен мазмұны, жолдары сонымен қатар нақты нәтижеге жеткізу құралдары. Тәрбиенің қоғамдық құбылыс екендігін анықтайтын жалпы және маңызды ерекшеліктер үшеу.
Бірінші ерекшелігі – тәрбиенің міндеті балаларды өндірістік қызметке және жалпы қоғамдық өмірге даярлауда әлеуметтік қызмет атқаруында. Тәрбиенің міндеті кең мағынада алғанда қоғамдағы өндіріс күштерін даярлау болып табылады. Яғни оқитын және жұмыс істейтін жастарға өмір талабына сай білім беру, қоғамның әлеуметтік талабына сай жан-жақты дамыған тұлға тәрбиелеу.
Қоғамның дамуы тарихи шарттары адам баласының өмір сүруінің өзгеруіне байланысты жаңарып тұрады, ал белгілі бір тарихи кезеңдерде тәрбие мазмұны түп тамырымен өзгереді. Тәрбиені тек нағыз тарихи және диалектиканың қарама-қайшы үдеріс ретінде дұрыс түсіну қажет. «Тарих – деп жазды К.Маркс, - бұл әрқайсы алдыңғы буын ұрпақтардан қалған материалдарды, капиталдарды пайдалану және ұрпақтардың бірізділік ауысуы».
Бұл аталаған ұрпақтардығ басымдылығы біріншіден, толықтай өзгерген қоғамдық жағдайда да мұралық қызметті жалғастырады, ал екінші жағынан ескі жағдайды да бүтіндей қызмет арқылы өзгертеді. Осы аталған тарихи үдерісте қоғамдық құбылыс ретінде тәрбие басты рөл атқарады.
Қоғамдық өмірге жас ұрпақты даярлауда маңызды әлеуметтік қызмет атқара отырып, тәрбие сонымен қатар қоғамдық қарым-қатынас түрлерін анықтайды. Керісінше тәрбиенің мазмұны, түрі және әдістері қоғамдағы үстемдік етіп отырған қарым-қатынас ерекшеліктері арқылы анықталады. Тәрбие өз нәтижесінде адамдардың адамгершілік көзқарастар негізінде қоғамдық қатынас қалыптастыруға ықпал етеді. Аға ұрпақ өкілдері қоғамдық тарихи үрдісті түсіне отырып, өздерінің жылдар болйы жинақтаған педагогикалық тәжірибесін тұлға қалыптастыруда қажетті заңдылықтарды ашу үшін теорияларды дамытуда жүзеге асырады.
Қазіргі кезеңде социалистік және капиталистік қоғамда тәрбие атқаратын әлеуметтік қызмет түріне сәйкес бір-біріне қарама-қайшылықта болып отыр. Социалистік қоғам кезінде біздер жан-жақты дамыған тұлға қалыптастыруға ұмтылдық.
Бүгінгі таңда қоғамға қызмет өтіп жатқан аға буын өкілдері де сол кезеңде білім, тәрбие алған азаматтар. Қоғамның тарихи өзгеруіне, яғни Қазақстанның егемендік алуына байланысты көзқарасымыз өзгеріп, өмірге жаңаша ойлап, заманға сай тәрбие жұмыстары атқарылуда.
Баланың алғашқы мектепке келген күннен бастап оның зерделік дарыны мен мүмкіндіктер деңгейі анықталып, қандай бағытта оқитындығы белгіленеді.
Кеңес үкіметі кезеңінде бұқара халықтың балалары толықтай мектепке барып жалпыға бірдей білім алып сауттанған кезде көптеген капиталистік елдердің еңбекші табының балалары орта білім емес, бастауыш білімді де шектеулі түрде алғаны баршаға мәлім. Ал бүгінгі таңда мектептің жас ұрпақты тәрбиелеуде идеологиялық ықпал етудің бірден-бір басты құралы екендігін түсініп, оқу-тәрбие қызметін жүйелі түрде ұйымдастыруды қолға алуда. Сонымен қатар таңдаулы (зиялы) жекеменшік мектептер саны көбеюде. Біздің елімізде мұндай мектептер жан-жақты дамыған зияткер оқушыларды оқытып, тәрбиелейтін, «дарын» мектептері деп аталуда. Әр бала тумысынан өзіндік ерекшелігімен, табиғи дарындылығымен ерекшеленеді. Дені сау бала өзінің жас деңгейіне сай қаншалықты дарынды болмаса да заманына сай білім алып, ақпараттануға қабілетті. Бірақ кей жағдайларда баланың дарындылығы, зейінділігі ата-анасының әлеуметтік жағдайының қаншалықты жоғары екендігімен де айқындалып жатады.
Қазіргі нарықтық экономикаға бет бұрып, өмір сүріп жатқан қоғамда оқытудың жеке дара және топпен оқыту түрінің тұжырымдамасы құрылып, нақты оқыту және тәрбиелеу жолдары дайындалған. Даралап оқыту мен оның топтың түрі оқу үрдісінде болуы қажет. Өйткені оқу-тәрбие үрдісінің басқа да түрлері мен әдістерімен бірге олар оның тиімділігін арттырады. Бірақта өзін қалыптан тыс «өзгеше» және әмбебап сезінетін бала өзінің ішкі «меніне» қарама-қайшы шығады. Осындай жағдайда оқу мен тәрбиенің бұл түрі оқушының ұжымдық қарым-қатынасын бұзып басқалардан өзін ерекше сезінуіне және жүйелі білім игертуге кедергісін тигізеді.
Соңғы кездері көптеген елдерде еркіндік тәрбие теориясы етек алуда. Бұл бағытты ұстанушылар тәрбиешінің міндеті бала өмірін нақты түрде мақсатты ұйымдастыру ғана емес, сонымен қатар оқу және тәрбие үрдісінің қабілетін арттыру арқылы тұтас бір тұлға қалыптастыру қажет деп санайды. Баланың өзіне тән табиғи иекемділігі мен оның қажеттілігін көрсетуге жағдай жасайтын оқу мен тәрбие тек қана баланың қызығушылығына негізделуі керек деп тұжырымдайды. Тәрбиенің осы аталған түріне өзінің табиғи дарынын көрсете алатын баланың кемде кем екендігін, оларға мақсатты нақты ұйымдастырылған бағыт-бағдар бергенде ғана белгілі бір жетістікке жететіндігін естен шығармау керек екендігін Б.М.Теплова, А.Н.Леонтьева және де басқа орыс ғалымдары атап көрсетті.