Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx

- өлшенетін шаманың ең үлкен шектік мәні.

Егер өлшенетін шаманың мәні түбегейлі шектерде өзгерсе және әртүрлі өлшеу шектерін мүмкін емес немесе орынсыз қолдану бірнеше өлшеу құралдары сонымен бірге, өлшенетін шаманың төменгі мәнін өлшеу ауқымының екі үштен бірден кемі болу үшін рұқсат етіледі.

Өлшеу құралының таңдауында өлшеу құралының негізгі қателігі құрайтын өлшеу қателіктерінің тек қана жалғызы болып табылғанын еске сақтауы керек. Сондықтан өлшемдерге екіталайлығуға өршітуші барлық ықпал ететін факторларды бағалау керек.

Егер қосымша қателікті шаманың негізгі және өлшемдердің қосымша қателіктерін жинақтаумен қорытынды қателікке үміт арту керек.

Егер өлшеулі өлшеу қателігі барынша жіберілетін өлшеу қателігінен асса, шаманы ықпал ететін факторлардың эсер өлшемдерінің үдерісінде мүмкін емес кіргізілетін тең қателіктің түзеле бастауларын есептеу және есепке алу болса, онда дәл құралдан астам өлшемдер немесе өлшемдердің ықпал ететін факторлардың әсерін кішірейтетін шарттарын жасауды таңдау керек.

Физикалық шамалар өлшеулерді өткізулер бірнеше мәндердің кейбір ауқымда қабылдаушы сомадағы өлшеу шектері бұл ауқым қайта бір немесе бірнеше өлшеу құралдары қолдануға рұқсат етілуге керек болса жабар еді.

ҚР МӨЖ тізілімге анықтаған ретте сенімді өкіл қосылған стандартты өлшеу құралдарына таңдау және жоғары бағалау- дың өлшеу құралдарының тағайындауында

---

беру керек.

Бұдан басқа келесі қағидалар және шарттарды негізге алу керек:

• 
  өлшеу құралдарының қателігі және өлшелетін өлшемнің кіру рұқсатына байланысы нормативтік құжаттар талаптарына сәйкес келуі керек;
  
• 
  өлшеу құралдарының пайдалануының шарттары елеп- екшелетін өлшеу құралының жұмыс шарттарына сәйкес келуі керек;
  
• 
  өлшеу құралы өлшемдердің ақиқаттығы ең төменгі экономикалық шығындарда қамтамасыз етуі керек;
  
• 
  басқа осындай жағдайлар автоматтандыру өлшеу құ- ралдарына жоғары бағалау жоғары деңгейлі беру керек;
  
• 
  бір ізге салған өлшеу құралдарын таңдау;
  
• 
  өлшеу құралдарының метрологиялық мінездемелерінің ұқ- састығының жанында отандық өндірісінің өлшеу құралдарына алынатын шетелде қалау;
  
• 
  функционалдық емес тексерілетін өлшемге кіру рұқсатының жоқтығының жағдай кең қолданылатын дәлдіктердің кластары өлшеу құралдарының қолдануы ең аласа;
  
• 
  (өлшемдердің осы құралына нормативтік құжаттаманың талаптарға тиістілеріне) пайдалану үшін қолайлы жағдайлар құралдың биігірек дәлдік класына сәйкес болу керек;
  
• 
  қайта жасалатын құжаттамаларында алынған өндірістен өлшеу құралы белгіленуі керек, бірақ әлі пайдаланудағылары.
  

4. 
   
   1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   58

---

Бұзбайтын бақылау әдістері

Бұзбайтын бақылау әдістері өнімнің сапасын арттыру және бақылау үрдістерінің өндірістілігін жоғарылатумен байланыс- ты әртүрлі тапсырмаларды шешеді. Бұл әдістер жоғарғы сезімталдыққа ие, агрегаттар мен конструкциялар жұмысының қауіпсіздігі мен апатсыздығын қамтамасыз етеді. ББ әдістерін пайдалану бұйым мен конструкцияның сенімділігі мен ұзақ істейтіндігіне себепкер болады.

ББ әдістерін материалдарды, бұйымдарды және конструк- цияларды оларды қолданғанға дейін, яғни конструкциялар- да, сонымен қатар конструкция мен техниканы пайдалану үде- рісі кезінде ақаулы бөлшектерді пайдаланудың алдын алатын- дай етіп пайдаланады. Бұл бақылауды өндіріс үдеріс кезінде немесе бұйымды жөндеу кезінде жүзеге асыруға болады. ББ әдістердің маңызды ерекшелігі сапа көрсеткіштерін бұзусыз, өзгертусіз ішкі ақаулар мен конструкцияда жинақталған ке- дергіні, ақаулардың координаталары мен өлшемдерін анықтау болып табылады. Одан басқа, бақылау нәтижелері физикалық құбылыстардың негізін түсінуге қажетті, ақаулардың пайда болуына әкеліп және дер кезінде технологиялық үдеріске эсер етіп, ақауды жоюға мүмкіндік беретін себеп-салдарлы байланыс тарды ашады.

Бұзбайтын бақылау - өнімнің сапасын, оның тұтастығын бұзбай бақылау деген сөз. Бұл бақылаудың негізіде физикалық өрістердің (сәулеленулер) немесе бақыланатын өнім мен заттар арасындағы және басқа да физикалық-химиялық үдерістердің арасындағы өзара әрекеттесу нәтижелерінің тіркелуі мен бақылауының әдістері тұр.

ББ әдістерін пайдалану мыналарды қамтамасыз етеді:

• 
  Өндірістің жасырын (ішкі) ақауларын анықтауды;
  
• 
  Сынау және пайдалану кезіндегі қабылдамау себептерін және қабылдамау сипаттамаларын анықтауды;
  
• 
  Техникалық қамтамасыз ету кезінде бақылаудың дұрыстығы мен сенімділігінің артуын;
  
• 
  Сапаны динамикалық режімде, соның ішінде жылдамдатылған сынауларда бақылау мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
  

---

Бұзбайтын бақылаудың аса кең таралған аспаптары:

• 
  Дефектоскоптар, бұйымдардағы ішкі ақауларды анықтайтын құралдар;
  
• 
  Структуроскоптар, электр, магнитті және акустикалық құрылымы бар материалдар және олардың физикалық-химиялық құрылымдарының арасындағы корреляцияны пайдаланушы құралдар;
  
• 
  Қалыңдық өлшеуіштер, бұйымның, жабынның және т.с.с. қалыңдығын анықтаушы құралдар;
  
• 
  Заттың физикалық-химиялық құрылымдарын бақылайтын құралдар;
  
• 
  Материалдардағы ылғалдылықты анықтайтын ылғалдық өлшегіштер.
  

Бұзбайтын бақылау әдістері мен түрлерінің
классификациясы

Бұзбайтын бақылау әдістерінің классификациясының негізіне физикалық өріс әрекеттерінің физикалық үдерістері және бақылау нысаны бар зат алынады. Физикалық құбылыстар тұрғысынан қарағанда, олар ББ-ның 9 түріне ерекшеленеді:

1. 
   Магнитті;
   
2. 
   Электрлі;
   
3. 
   Құйынды тоқты;
   
4. 
   Радитолқынды;
   
5. 
   Жылу;
   
6. 
   Оптикалық;
   
7. 
   Радиационды;
   
8. 
   Акустикалық;
   
9. 
   Енетін заттармен.
   

Бақылаудың әрбір түрі үш белгі бойынша классифи- кацияланады:

1. 
   Өрістің немесе заттың бақыланатын нысанмен әрекеттесу сипатына қарай. Нысанның бақыланатын белгісі өрістің немесе зат күйінің белгілі бір анықталған өзгерісін тудыруы керек.
   

Мысалы, тұтассыздықтың болуы ол арқылы өткен сәуленің немесе оған сыналатын заттың енуінде өзгеріс тудырды.

2. 
   Алғашқы ақпараттық өлшем үшін бұл өрістің немесе заттың (өріс амплитудасы, оның таралу уақыты, заттың мөлшері және т.б.) нақты өлшемі, олардың өзгерісін бақыланатын нысандардың сипаттамасы үшін қолданады.
   

---

Мысалы, тұтассыздықтың болуы ол арқылы өтетін сәу- леленудің амплитудасын арттырады немесе кемітеді.

3. 
   Алғашқы ақпаратты алу әдістері бұл датчиктің немесе заттың нақты түрі, оны аталып өткен ақпараттық өлшемді өлшеу және қатыру үшін пайдаланады.
   

Бұзбайтын бақылау түрлерінің классификациясы мен әдіс- тері нормативті құжаттар бойынша 12 және 13-кестелерде берілген. Қысқаша бұзбайтын бақылау түрлері мен әдістерін қарастырайық.

Магнитті ББ түрі бақыланатын нысан мен магнитті өрістің арасындағы әрекеттесудің сараптамасына негізделген. Оны ережедегідей ферромагнитті материалдан жасалған нысандарды бақылау үшін қолданады. Нысанның физикалық өріспен әрекеттесуі кезінде бұл түр дифференцияланбайды: барлық жағдайда нысанның магниттенбеуін пайдаланады және магнитті әдістермен бақылау кезінде қолданылатын өлшемдерді өлшейді.

Электрлі ББ түрі бақыланатын нысанмен (өзіндік электр әдісі) әрекеттесуші электр өрісінің өлшемдерінің тіркелуіне немес бақыланатын нысанда сыртқы әсерлерден (термоэлектрлі, трибоэлектрлі әдістер) туындайтын өріске негізделген. Алғашқы ақпараттық өлшемдер: электр сыйымдылығы мен потенциал.

Құйынды токты ББ түрі бақыланатын нысанға бағытталған құйынды токты өңдеуші электромагинтті өрістің құйынды токты электромагнитті өріс арасындағы әрекеттердің сараптамасына негізделген. Ол тек ток өткізетін материалдан жасалған бұйымдарды бақылау үшін қолданылады.

Радиотолқынды ББ түрі бақыланатын нысанмен

---