Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx

Пішіндеулі үдеріс бола алады, бірақ үлгінің құрастыруын тәптіштілікпен және тиісті дәлдіктің аралығындағы тепе-теңдікті әрдайым табуға керек. Барлық кіретін шамалардың талдауын тәптіштілік, сонымен бірге өлшемге дейін анықтауға пішіндеуге керек математикалық болатын деңгей:

• 
  тапсырма берушінің талаптарымен;
  
• 
  өлшемдер әдісінің дәлдіктеріне талаптармен;
  
• 
  Y өлшелетін шамасына кіру рұқсатының шамасымен өлшемнің теңдеуінің түрі бойынша барлық өлшемдерді түзулерге бөлуге болады [7] жанама, бірлескен және жиынтық.
  

Тікелей өлшеулер - ізделіп отырған мән шаманың жанында тікелей алатын өлшем. Y өлшелетін шаманың өлшемінде тікелей тең бақылалатын Х

Y = X (75)

Тікелей өлшеулер - кең таралған және өлшемдердің түрі. Тікелей өлшеулер жолымен бір рет және бірнеше рет бақылаулар өткізуге болады. Бақылауларды санның таңдауымен өлшеу дәлдігіне талаптары және олардың нәтижелерінің өңдеуі мүмкін қиындықпен анықталады.

Тікелей өлшеулердің мысалы тұрақты тоқтың кернеуі өлшемі, жүк массасы өлшемі салмаққа вольтметр арқылы бола алады, тұрық микрометрді қолданып және т.б.

Жана өлшеулер - ізделіп отырған шамамен функционалды сабақтас басқа шамалардың тікелей өлшеулері ізделіп отырған мән шамалар анықтау нәтижелер негізінде. Y

---

ізделіп отырған мән шамалары сонымен бірге Х_}, Х, Х (демалыс) ізделетін Y шамасымен функционалды сабақтас кіретін шамалардың n-ның тікелей өлшеулерін нәтижелер негізінде анықтайды. Бұл функциялық тәуелділігі, яғни формадағы өлшемнің үлгісі өрнектеледі:

Y = f(Xj, X₂, ..., XJ (76)

Жана өлшеулер мысалы: m массасы және көлемнің r өлшеу нәтижелеріне арналған қатты затты тығыздықтың анықтауы V

m Р =

V (77)

Өлшеу нәтижесі бойынша есептелетін формула сияқты нормативтік құжаттардағы елестетіп қойылатын жана өл- шеулер үлгісі жиі кездеседі. Мысалы, ерітіндідегі кадмиды шоғырландырумен сияқты анықталады:



(78)
1000• m • P

Мәндер және кіретін шамалардың белгісіздіктерін бағалау

Кіретін шамаларды келесі дәрежелерге бөлуге болады:

---

• 
  мәндері және олардың белгісіздіктерін ағымдағы өлшемде тікелей анықталатын шамалар;
  
• 
  шамалар, кімнің мәндері және белгісіздік заттар және материалдардың аттестатты эталондар, стандарттық үлгілері немесе үйреншікті анықтама мәліметтерімен сабақтас сыртқы көз, сондай шамалар өлшемдеріне енгізіледі.
  

Кіретін шамалардың әрбірін үйреншікті белгісіздігін баға түр бойынша бағалай алады немесе түр бойынша немесе екі түрлердің комбинациясымен.

А түрі бойынша баға x. кіретін шамаларының бірі үшін тәуелсіз бақылауларды n-ның өлшемі бірдей шарттар өткізілгенде қолданылады. х, жеке бақылаулары ықпал ететін шамалар немесе кездейсоқ эффектілердің кездейсоқ өзгерістері артынан мән бойынша айырмашылығы болады. Осы жағдайда үйреншіктісі u_A(x) өлшемге екіталайлықты орташа мәннің эксперименталды үйреншікті ауытқуы болып табылады.

Мысалы. Резистордың кедергісімен тікелей өлшеумен анықталады цифрларға мультиметр көмегімен. 10 бақылау, R, Омды алынды: 1, 0014 1, 0018 1, 0013 1, 0017 1, 0019 1, 0013 1, 0018 1, 0011 1, 0017 1, 0010. Резистордың кедергісінің шамалары бағамен мәннің орташа арифметикалығы болады:

- 1,0014 +1,0018 +1,0013 +

---

1,0017 +1,0019 +1,0013 +1,0018 +1,0011 +1,0017 +1,0010 ,

R = =1,0015 Ом (/9)

10









^ил ^(R) = s(R) =

1

n(n -1)

у

i=1

(Ri -R)²

1 0 _

у (R_i - R)² = 0,0001 Ом

9 0

(80)
А түр бойынша үйреншікті белгісіздік, бағаға қатысты кедергісі,

---

орташа мәннің дисперсиясы оң түбірге эксперименталді беріспейді:

В түрі бойынша белгісіздікті бағалау - бұл статистикалық бағаға қарағанда басқа әдіспен бағалау. Үйреншіктісі u_B(x) түр бойынша өлшемге екіталайлық болуы мүмкін шама мәнінің құбылмалылығы туралы барлық түсінікті мәлімет негізделген ғылыми пікірдің базасында тұрақтанады. Түр бойынша белгісіздік баға алады, тұратын сенімді мәліметтің қорында әдетте тұрақтанады:

• 
  алдын ала өлшемдердің мәліметтері;
  
• 
  мәліметтер тәжірибенің нәтижесінде алған немесе тиісті материалдар және құралдардың қасиеттерінің мінез-құлық туралы ортақ білімдер;
  
• 
  жасап шығарушының спецификацификаттаулары;
  
• 
  тағы басқа сертификаттар калибрлеу туралы куәлік қағаздардағыға тура келетін мәліметтер;
  
• 
  анықтама алған анықтама мәлімет артық қосып жазылатын белгісіздіктер.
  

Шама туралы бар мәліметті содан соң оның үйреншікті белгісіздігі нанықталуы үшін ықтималдықтар дұрыс үлестіріліп функциясы арқылы сипатталуы керек.

Ықтималдық тығыздығының үлестірілуін негізгі қызметтері және үйреншікті белгісіздікті есептеудің әдістері 5-кестеде келтірілген.

Мысал. V=250 см³

---