Файл: Р. . Ниязбекова, В. Н. Михалченко, Г. . Бектранова, В. А. Донбаева, К. У. Тоызбаев, Л. А. Байбосынова.docx

көлемдегі өлшемдік колбаның шығарушы төлқұжатында көлемді өлшеу қателігі келесідей көрсетілген. Бұл жағдайда бағалау максималды шекпен берілген. Анық- талмағандықты бағалау В түрінде тең бұрышты таралу ықти- малдығымен жүргізіледі:






u (x) =-^a 3

•Өлшенетін шама туралы орташа мәннің жанында мәндер неліктен шекара болғанынын ықтималырақ болатыны белгілі •Шама мәнінің ықтималдығы (Симпсон ) үшбұрыштық тәсілдер а жарты енімен суреттеледі.

u (x) =

a

Тб
u_B(V) = 01⁵ = 0,087 см³ (81)

---

16-кесте. Ықтималдықтың тығыздығының қызметімен белгісіздіктің байланысы

Ықтималдықтың	Қашан қолданылады	Үйреншікті
тығыздығының		белгісіздік
қызметінің түрі

•Тек қана өлшенетін шама туралы оның мәні нақтылы облыста шүбәсіз жататыны белгілі

•Сипаттаманың шама мәнінің үлестірілуін ықтималдық - а жарты енімен (бір қалыпты, көмір) бірдей ықтималдықпен үлестірілумен.

17. 
    
    
    
    
    
    •Өлшенетін шама екі шаманың сомамен немесе айырымы болып табылады, бөліп берген диапазондардың әртүрлі мәнде- рімен мүмкін тең •Шама мәнінің ықтималдығы трапецияда суреттеледі - алыстағы үлестірілумен: жоғарғы негіз - 2а , ал төменгі -2$а
    
    и( х) = -^—=V¹ + в
    
    0 < р<1
    
    • 
      Өлшенетін шама көпреттік өл- шеулердің орташа мәнімен бағаланады
      
    • 
      Ықтималдылық мәні а
    - 95 % сенімділік деңгейі уақыт кезеңінің көлденең жарты бірқалыпты бөлінумен (Г аусс) суреттеледі.
    
    u (x) = — 2
    кестеде А және В түріндегі өлшеу анықталмағандығын бағалау салыстырылып көрсетілген.
    

---

В түріндегі анықталмағандықты бағалауға қолжетімді бар- лық мәліметті дұрыс қолдану оған А түріндегі секілді сенімді- лікті қамтамасыз етеді.

17-кесте

Бақылаулар нәтижесінің таралу	Бақылаулар нәтижесінің таралу
өлшемін бағалауы ретінде	өлшемін бағалауы ретінде
тәжірибелік стандартты	бағаланған стандартты ауытқуды
ауытқуды алады	алады

1. 
   Корреляцияны талдау
   

Екі кіріс шамалары тәуелсіз немесе өзара байланысты болуы мүмкін, яғни өзара тәуелді немесе корреляцияланған. Корреля­ция әсері қаншалықты есепке алынуы керек, ол сәйкесінше өлшеуге, өлшеу әдісі туралы біліктілікке және шамалардың өзара тәуелділігін келтіріп бағалауға тәуелді [2]. Стандартты белгісіздігі бар анықтамалық мәліметтерді немесе өлшеудің физикалық эталонын, анықтау барысында бір өлшеу құралын қолданған жағдайда екі кіріс шамаларының арасында

---

корреляция болуы мүмкін.

Егер де екі шама арасында корреляция болса және ол маңызды болса, оған мән бермеуге болмайды.

Өзара тәуелділік немесе екі кездейсоқ шамалар арасындағы корреляция өлшемі ковариация болып табылады.

Келесі жағдайларда Х. және X. мәндерінің бағасымен бай­ланысты ковариация нөлге тең немесе оған мән берілмеуі мүмкін:

1. 
   X. және X. екі шамалары өзара тәуелсіз,
   

Б) X. және X. шамаларының біреуі константа ретінде қаралады;

2. 
   біліктілігіміз бен болжаулар негізіндегі X. және X. кіріс шамаларының арасында корреляция жоқ.
   

2. 
   Белгісіздік бюджетін құру
   

Шығыс шамасының стандартты белгісіздік мәнін есептеуді жеңілдету мақсатында кіріс шамалары туралы талданған және алынған барлық мәліметті сандық түрде жалпылама және ыңғайлы көрсету үшін белгісіздік бюджеті тағайындалады. Сонымен бірге белгісіздік бюджеті белгісіздіктің кейбір көзде- рінің әсерін төмендету әдістерін табу немесе өлшеу моделін түзету, өлшеу үрдісінің дәлдігін анықтау үшін қосынды белгісіздікке белгісіздіктің әр көздерінен қосылатын үлесті тал-

---

дау үшін қолданылады.

Белгісіздік бюджетінің кестесінде кем дегенде төмендегі мәліметтер болуы керек:

• 
  белгісіздіктің барлық көздерінің тізім, яғни өлшеу мо- деліндегі қабылданған белгіленулері мен кіріс шамалары;
  
• 
  х. кіріс шамаларын бағалаудың алынған мәндері және олармен байланысты стандартты белгісіздіктері u(x);
  
• 
  сезімталдық коэффициенті;
  
• 
  әр кіріс шамасы белгісіздігінің үлесі u.(y).
  

Кестеде басқа да керек мәліметтер болуы мүмкін, мысалға: белгісіздікті бағалау түрі, бөліну түрі, шама мәнінің диапазоны, қосынды белгісіздікке әр белгісіздік көзінен пайыздық үліс және т.б.

Белгісіздік бюджетін құрғаннан кейін шығыс шаманың ба- ғасын у және онымен байланысты стандартты белгісіздікті u(y) есептеуге болады.

17. 
    кестеде калибрлеу зертханаларына арналған белгісіздік бюджеті [4] көрсетілген:
    

18-кесте.

Калибрлеудің белгісіздік бюджеті

Кіріс шамасы	Бағалау мәні	Стандартты белгісіздік	Сезімталдық коэффициенті с	Белгісіздік үлесі u(у)=с1 u(xi)
X. 1	X. 1	и(Хі)
Х1	хі	и(х)	сі	и(у)
х2	Х2	и(х2)	С2	и(У2)
X n	х n	u(xn>	c n	u(yJ
Y	y			и(у)

---