Файл: Дипломды Жмыс 5B021000 шетел филологиясы аылшын тілі.docx
Добавлен: 28.03.2024
Просмотров: 68
Скачиваний: 3
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Тағыда нақтылап теория жүзінде ауызекі сөйлеуді ғалымдардың зерттеуіндегі негізгі ерекшеліктері кестеде көрсетілген:
1-кесте
Ғалымдардың зерттеулері бойынша анықталған ауызекі сөйлеу белгілерінің ерекшеліктері
| Ғалымдар | Ауызекі сөйлеу белгілері | |
| Қазақ ғалымдары | 1. диалектизм 2. диалогизм 3. сөздерді қысқартып айту 4. тонның жиілігі 5. эмоционалды бояу 6. нақтылық пен үнемділік 7. сөйлесу стилінің еркіндігі | |
| Орыс ғалымдары | 1. әңгімелесушілердің мимикасы 2. сөйлеу кезіндегі көп кідірістер 3. спонтандылық 4. дайынсыздық 5. тыңдаушы мен сөйлеушінің үздіксіз ауысуы | |
| Ағылшын ғалымдары | 1. әңгіменің мазмұны емес оның фактісі маңызды 2. сөйлесудің тақырыптарын таңдау еркіндігі 3. кездейсоқтық және спонтпндық 4. ауызша реакциялардың жиі қолданылуы 5. сөйлесудің нақты құрылымы мен ұйымдастырылуы бар. | |
1.2 СТУДЕНТТІК ОРТАДАҒЫ ДОСТЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ СИПАТТАМАСЫ
Студенттер – бұл қоғамның болашағына тікелей әсер ету әлеуетін қамтитын жастардың қоғамдық тобы. Студенттердің күнделікті қарым-қатынасы, студент жастардың ішкі мәдениетін, оның адамгершілік және зияткерлік қасиеттерін көрсетеді. Қоғамдағы қарым-қатынас дағдыларын дұрыс пайдалану мүмкіндігі өте маңызды: ол байланыс орнатуды жеңілдетеді, өзара түсіністікке қол жеткізуге ықпал етеді, жақсы, тұрақты қарым-қатынас жасайды. Әлеуметтік топ ретінде студенттер белгілі бір әлеуметтік маңызды ұмтылыстары мен міндеттері бар жастардың бірлестігі болып табылады. Бұл оқушы жастардың тек өзіне тән ерекшеліктері бар, нақты топ.
Студенттік кезең ерекше коммуникабельділікпен, креативтілікпен, ақыл-ой қабілеттерін дамытумен, ой-өрісін кеңейтумен, сыртқы және ішкі факторларға психологиялық тұрақтылықпен сипатталады. Осы кезеңде студенттер өз курстастарымен, жоғары және төменгі курс студенттерімен жиі сөйлеседі. Студенттердің өз курстастарымен қарым-қатынасы өте тығыз: олар дәрістерде бір аудиторияда отырады, кейбіреулері бір ғимаратта (жатақханада) тұрады, қоғамдық шараларға қатысады. Студент өзін құрдастар тобында жеке тұлға ретінде көрсетуге тырысады, құрдастарымен қарым-қатынас қажеттілігі басым болады. Курстастарымен қарым-қатынаста бағалау қажеттілігі мен серіктесті бағалау қажеттілігі үйлесімді түрде қанағаттандырылады. Бұдан шығатыны, құрдастардың қарым-қатынас серіктестері ретіндегі теңдігі студенттердің қоршаған әлем туралы идеяларын қалыптастырудың алғышарты болып табылады.
Осыған орай Акутина С. П. өзінің еңбегінде жастардың бейресми байланысын былай сипаттаған: «Ауызекі сөйлеу ұғымы – жастардың сөйлеуі, ауызекі сөйлеу экспрессивті төмендетілген бағалау сөздерімен әдеби тілде бейтарап синонимдер мен танысудан дөрекілікке дейінгі реңктермен байланысты. Яғни жастардың өзіндік ауызекі сөйлеуі бар, ол негізінен әдеби норма аясында, бірақ қатаң кодификацияланбаған, күнделікті өмірде қолданылатын тіл түрі. Қазіргі жастардың сөйлеу тілі тек әлеуметтік ғана емес, сонымен бірге ұлттық тілдің стилистикалық әртүрлілігі: әдеби тілде сөйлеуші жастар еркін қарым-қатынас жағдайында, жастар сөйлеу элементтерін ирония мен әзіл үшін де, саналы стилистикалық контраст үшін де қолданады. Жастардың ауызекі сөйлеуінің келесі анықтамасын және тиісті аббревиатураны ұсынады: «қазіргі жастардың ауызша сөйлеуі – бұл айтылу, сөзжасам, қолдану және қызмет ету тұрғысынан қалыптан тыс, тілдің лексикасы мен фразеологиясы, аумақтық шектеусіз, белгілі бір сөйлеушілер шеңбері бар – әр түрлі ұлттардың жастары, әлеуметтік мәртебесі мен білім деңгейі, қазіргі заманғы тілдің заңдылықтарын білдіру мақсатында әдейі құрылған, құрамында жалпыхалықтық тіл мен әлеуметтік жобалардың бірліктері, шетелдік қиылыстар бар, негізінен тұрмыстық сөйлеу жағдайларында жұмыс істейді, тек ауызша сөйлеу түрінде болады» [17].
Ал Милёшина Л. В. өз еңбегінде бейресми байланысты бірнеше лексикалық топқа бөліп көрсетті. Бейресми қарым-қатынаста студенттер көбінесе әртүрлі дөрекі, агрессивті сөздерді қолданады. Студенттердің жаргонын бірнеше лексикалық тақырыптық топтарға бөлуге болады:
- оқу саласы,
- интернет-кеңістік,
- тұрмыс және демалыс,
- этикет,
-бағалау жаргоны; деген топтарға бөліп көрсетті. (Балтийский гуманитарный журнал [18].
Ал Осипова О. А. студенттер арасындағы бейресми байланыс ащшы қалжынмен сипатталады деген. Студенттер кез-келген ыңғайлы уақытта қалжындауды жөн көреді деп санайды. Студенттік этикеттің басты ерекшелігі ол сленг. Студенттер көптеген жағдайда, жаргондарды байқамай-ақ, автоматты қолданады. Қазіргі студенттік жаргон негізінен университеттердегі жастар ортасында қалыптасқан.
Жастар әдетте, сарказм мақсатындағы сөздерді оңай және тез қабылдай біледі және сол сөздер өздері үшін құпия тілге айналады. Белгілі бір ортада жиі қолданылатын жаргон сөздерін білу кез-келген топқа оңай енуге, және тезірек психологиялық байланыс орнатуға көмектеседі. Сленг көп жағдайда бейресми жағдайда және құрдастарымен тұлға аралық қарым-қатынаста қолданылады [19].
Ал Краснов А. Н. жастардың бейресми байланысын жаргонмен байланыстырған. Жастар жаргоны – бұл тілдің бұрмалануы емес, сөзжұмбақ іспеттес. Сөздер жиі дөрекі болып, бастапқы мағынасына қарама-қарсы мағына берсе де, жастар арасында қарым-қатынас жасау үшін өте маңызды. Бұл жаргон уақыт өте келе өзгеріске ұшырайды, бірақ мүлдем жоғалмайды. Жастар арасындағы ағылшын тілі ең сәнді және оқуға перспективті болып саналады. Көптеген жастар онымен таныс, сондықтан жастар жаргонының көп бөлігі ағылшын тілінен алынған. Қазіргі жастар мәдениеті ересек адамнан ерекшеленетін бөлек ерекше әлем, кейде өз ойларын білдірудің өрескел және өткір түрі, тек жастарға ғана тән ауызша абсурд. Жастар тілі – өз алдына күрделі көп компонентті құрылым. Жастар тілінің ерекшелігі-стилистикалық бейтарап және көптеген қысқартылған лексиканы, аббревиатураларды қолдануымен ерекшеленеді [20].
Келесі кезекте Павлова Е. Э. жастар тілі – өз өмірімен өмір сүретін күрделі көп компонентті құрылым деп санайды. Жастар тілінің ерекшелігі – стилистикалық бейтарап және көптеген қысқартылған лексиканы, аббревиатураларды қолдану, эмоционалды максималды сақтай отырып, тілдік құралдарды үнемдеуге бағытталған жүктеме. Лингвистикалық тіл білімі әлемінде әсіресе жастар тілінде «жаргон» термині жиі кездеседі. Сленг тілдің және, тиісінше, сөйлеудің бөлігі бола отырып, оны қолданатын қоғамның лингвистикалық-мәдени ерекшеліктерін қалпына келтіреді. Қазіргі тіл білімінде «жаргон» терминінің этимологиясына әртүрлі көзқарастар бар [21].
Ал Бобков К. П. достық қарым-қатынастың мақсатын былай деп айқындап жазған: «Достық дискурстың мақсаты – әділеттілік, теңдік, құрмет, бір-бірін түсіну қабілеті, әрқашан көмекке келуге дайын болу, сенім мен адалдық, өзін-өзі ашу сияқты Достық элементтеріне негізделген ашық сенімді қарым-қатынас.» [22].
Ал Байкулова А. Н. еңбектерінде достық қарым-қатынасты басқа салаларымен салыстыра отырып, бейресми қарым-қатынас және достық дискурс өрісін анықтайды. Достық қарым-қатынас – бұл тек достардың, бір-бірін дос деп санайтын адамдар арасындағы сөйлеу әрекеті. Көріп отырғанымыздай, бұл анықтаманың проблемасы – сөйлеу тұжырымдамасына тән құрылымдық сипаттамалармен шектелген. Достық дискурс, жалпы дискурс тұжырымдамасынан көрініп тұрғандай, бұл дос адамдар арасындағы сөйлеу байланысы арқылы туындаған мәтіндер. Достық дискурстың қатысушылары-достар, оларды ортақ біректіретін достық қарым-қатынасы. Сонымен қатар, қарым-қатынасқа қатысушылардың өзара сәйкестігі маңызды шарт болып табылады, яғни, коммуниканттардың әрқайсысы бір-бірін дос ретінде қабылдайды. Достық дискурстың қатысушылары бір-бірімен белгілі бір ұқсастықты сипаттайды. Көп жағдайда достық қарым-қатынас ұқсас әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары бар адамдарды байланыстырады, басқаша айтқанда, олар әдетте өз жасындағы, жынысы, әлеуметтік жағдайы, білімі және т. б. адамдармен дос болады [23].
Отандық ғалым Бекжанова Ж. Е. еңбегіне сүйенсек ауызекі тілмен қатар жастар дискурсына мынадай сипаттама берген – жастар дискурсы мәртебеге бағытталған дискурсқа сілтеме жасай алмайды, өйткені іс жүзінде жастар ешқандай әлеуметтік институтты білдірмейді. Бұл дискурсты тек жеке тұлғаға бағытталған тұжырым ретінде көруге болады. Өз кезегінде, жеке тұлғаға бағытталған жастар дискурсын ішкі және күнделікті түрлерге бөлуге болады.
Тағыда айта кететін жайт жеке бағдарланған дискурс түріндегі диалогтық сөйлеу күнделікті деңгейдегі жастар қарым-қатынасына да тән "Ага", "ну", "мхм", келісім белгісі ретінде басын изеу, сияқты репликалар байқалады. Бұл фактілер дискурстардың мысалдарында байқалады, онда жастардың тар шеңберіне ғана түсінікті сленгтер, ауызша сөздер және бір-біріне дөрекі сөздер, әзіл-оспақ сөздері, сыпайы сөздерді минималды түрде қолданады (өтінемін, мүмкін емес, кешіріңіз және т.б.) [24].
Ал енді американдық жазбаларға сүйенсек Андроутсопулос Я. Георгакопулу А. (Androutsopoulos J. Georgakopoulou A.) еңбектерінде жастар дискурсын, оның коммуникативті қорғаныс стратегиясы мен тактикасын зерттеу танымдық және лингвистикалық тұрғыдан өте перспективалы сала болып табылады. Жастар дискурсы, әдетте, эмоционалды, ауызша сленгтерге және өзгертілген сөйлем құрылымдарына толы болып саналады. Жастар арасындағы тұлға аралық қарым-қатынасты Андроутсопулос Я., Георгакопулу А. (Androutsopoulos J. Georgakopoulou A.) тәжірибеге негізделген зерттеулерінде олар әр түрлі достық коммуникация түрлерін зерттей отырып, достар арасындағы жақындық пен ынтымақтастықты көрген. [25]
Келесі кезекте Мартинез П. (Martinez P.) жастар тілі грамматикасын өзіне тән белгілермен сипаттаған: сөйлеу кезінде грамматикалық ережелерді айтарлықтай елемеу, күрделі сөйлемдерді әдейі, саналы түрде қолданбау, коммуниканттардың жалпы фондық білімімен негізделген толық емес сөйлемдер. Осы тізімге дискурста үйлесімділіктің болмауы, сөйлемдердегі инверсия, таутология және сын есімдер мен қыстырма сөздерді шамадан тыс пайдалану, тілдің орфографиялық, орфоэпиялық және пунктуациялық нормаларын сақтамау (көбінесе қасақана) түрде қолданылады [26].
Ал Стэнстром А. Б. (Stenstrom A. B.) және тағы басқалары жастардың сөйлеуінде ағылшын грамматикасының нормаларына қайшы келетін бірнеше теріске шығарудың жиілігін, тұрақты емес етістіктерді өткен шақта дұрыс деп өзгертуді, сын есімге қажет емес (more) жерде салыстырмалы дәрежеде көбірек қосу және тағы басқаларды баса айтты [27].
Стэнстром А. Б., г. Андерсен және Хасунд И. К. еңбектерінде, (Stenstrom A. B., Andersen G., Hasund I. K.) лексикалық тұрғыда жастардың сөйлеу коммуникациясында сленгтің белгілі бір сөздік бірліктер ретінде ғана емес, сонымен қатар термин ретінде «сленг тілі» деп атайды. Осы сленг тілін олар 4 бөліктен тұратынын атап көрсетті.
1. Заманауи сөздер – жаңа мағынаны иеленген сөздер (мысалы: «sad» сөзі «сапасыз», «әлсіз» деген мағына берсе «wicked» сөзі «керемет», «өте жақсы» деген мағынаны білдіреді.
2. Мағынасыз сөздер – толық түсінікті сөздер орныны қысқартылған жастар ортасында ғана қолданылатын сөздер. Сонымен қатар мағынасыз сөздер қатарына паразитті сөздерді де жатқызуға болады. (мысалы: «whatisname», «and that lot» және тағы басқалары.
3. Сөз алмастырушы сөздер – біреудің сөзін қолдануға арналған сөз алмастырғыштар (мысалы: «like», «go» және т.б).
4. Қысқа сөздер – қыстырма сөздермен немесе сөз байланысын құрастыратын сөздер. (мысалы: «just», «like», «you know» т.б сөздер) [28].
Ал Цибизов К. С. (Tsibizov) жастар дискурсын зерттей келе, эмоционалды қарым-қатынас пен тілдік сананың жоғалу тенденциясын баса көрсетеді және бұқаралық ақпарат құралдары және интернет жүйе жастар қарым-қатынасының пассивті болуына ықпал етеді, ал жастар өз ойлары мен эмоцияларын білдіре алмайды. Жастар дискурсының қалыптасуын психологиялық және әлеуметтік факторлар ғана емес, сонымен бірге аймақтың географиялық және тілдік жағдайы жастар тілінде шешуші рөл атқара алады [29].
Бергердің (Berger) ойынша жастар дискурсы көбінесе әлеуметтік процестермен қалыптасқан белгілі бір тұлға ретінде түсіндіріледі. Жеке басын қолдайтын бұл әлеуметтік процестерді әлеуметтік орта анықтайды. Дискурсты құрылымдауға ықпал ететін әлеуметтік және психологиялық факторларды зерттеумен байланысты идеялар үлкен маңызға ие, әлеуметтік өзара әрекеттесудің қатысушысы ретінде жастар ұжымдық дамыған қарым-қатынас жасауға қатысады [30].
Ал Чэннел Дж. (J. Channell) жастар дискурсын сөйлемдер арасындағы семантикалық паразит сөздер тән деп санайды. Ол өзінің тәжірибиелік жұмысында, студенттер мен орта жастағы адамдар арасындағы әңгімелерін салыстырып зерттей келе, жастар мынадай паразит сөздерді көп қолданатынын көрсетті: thing, thingy, some, most, about, sort of, loads of, kind of, like this, and them тағы басқа. Осылайша, жастардың өзара әңгімелесуінде паразиттік сөздер жастардың қарым-қатынасындағы жиілігін 4-5 есе арттырады [31].
Ал Думас Б. К. мен Лайтер Дж. (Dumas B. K., Lighter J.) жастар арасындағы сөйлесу коммуникациясында сленгті көп кездестіруге болады деген. Олар сленгизмді жалпы қабылданған шартты лексикалық бірліктердің синонимдері деп атайды [32].