Қорытындылай келе Акутина С. П. студенттік достар арасындағы бейресми байланысты негізінен тұрмыстық сөйлеу жағдайымен оған қоса жастардың бір-бірімен дөрекі сөйлесуі, тілдің әдеби нормасын мүлдем сақтамайтын жаргон мен сленгтарды көп мөлшерде пайдаланатын орта деген анықтама берсе, Милёшина Л. В. осы ортаның жаргонын 1) оқу саласы, 2) интернет кеңістік, 3) демалыс және тұрмыс жағдайларына нақты бөліп көрсетті. Ал Осипова О. А. Краснова А. Н. және Павлова Е. Э. жастар арасындағы бейресми байланысты жаргон мен сленг және сарказммен тығыз байланысты деген пікірді ұстанады. Жастар арасындағы байланыс өзара ащшы қалжынмен ерекшеленеді және көптеген ағылшын тілінен енген жаргон мен сленгтерді білу жастар үшін өте сәнді болып табылады. Себебі бұл жастардың кез-келген жаңа ортаға сіңісіп кетуіне үлкен әсерін тигізеді деген.

Ал Бобков К. П. пен Байкулова А. Н. жастар арсындағы достық қарым-қатынасты бұл тек бір-бірін дос деп санайтын жастар арасындағы байланыс деп есептейді. Ал ағылшын зерттеулерінде достық қарым-қатынасты тәжірибиелік негізге сүйене отырып ол жастардың арсындағы дөрекіліктен басқа ынтымақтастың да бар екінін айтты. Ал Мартинез П. (Martinez P.) жастар тілінің грамматикасын өзіне тән белгілі ерекшелікпен сипаттады. Олардың негізгі ерекшеліктері толық емес сөйлемдер, сөйлемде шамадан тыс сын есім мен қыстырма сөздердің қолданылуы деп сипаттайды.

1.3. АУЫЗЕКІ СӨЙЛЕУДІ ТАЛДАУДЫҢ ЗАМАНАУИ ӘДІСТЕРІ

Ауызекі сөйлеудің негізгі функциясы – адамдардың күнделікті жағдайда сөйлеу қарым-қатынасының, адамдардың сөйлеу барысында жеке эмоцияларын білдіруі мен ауызекі сөйлеу тілінің басқа тілдерден негізгі ерекшеліктерін зерттеуі. Сөйлеуші мен тыңдаушының орыны ауысуынан басқа, методологиялық зерттеуге арналған жұмыстарда сөйлеудің басқа бөлімдері де зерттеледі. Сөйлеудің ең кішкентай интерактивті функциясының бірі естілген сигнал, іс-қимылдың рөлі, көздің қозғалысы және басқа паралингвистикалық құбылыстар талданады, бұдан бөлек зерттеудің басқа салалары: сөйлесудің құрылымдау тәсілдерін талдау, оның ұзақтығы мен әңгіменің басталуы мен аяқталуының ерекшелігі, әңгімеге кіретін үлкен сегменттердің коммуникативті мағынасын зерттеу, яғни әңгіме барысында әзіл айтудың маңыздылығы қарастырылады.

Ауызекі сөйлеу диалогын талдаудың әртүрлі салаларын ортақ әдістемелік тәсіл біріктіреді, атап айтқанда: белгілі уақыт жағдайындағы диалогті талдау және обьективті түрде туындайтын сөйлеу әрекеті. Ауызекі сөйлеу диалогін талдаудың тағы бір бағытын бөліп көрсетуге болады. Бұл ауызекі сөйлеудің тілдік ерекшеліктерін талдау, яғни тілдің сөйлеу құрылымын талдау, бұл бағытта сөз тіркестері мен сөйлемнің жасалуы мен ұйымдастырылуы талданады.

---

Павлова Н. Д. тіл мен сөйлеуді зерттеудегі жүйелік тәсіл коммуникативті контекстті орнатуда көрінеді деген. 20-ғасырдың 80-жылдарының тоғысында тіл мен сөйлеу коммуникация процесінің орындаушысы мен оның құрылымында қарастырылуы керек деген ой қалыптасты. Ол тіл, сөйлеуші және адресат арасындағы тығыз байланыспен сипатталды. Диалогтік сөйлеуді ұйымдастыру, әртүрлі көзқарастардан қарастырылады, диалогтың әртүрлі параметрлері сөйлеу процесі ретінде және арнай тілдік құрылым ретінде талданады деген [33].

Келесі кезекте Верхолетова Е. Ю. ауызекі сөйлеуді диссипативті құрылым ретінде қарастыруға мүмкіндік беретін бірнеше ойларды атап өткен.

Біріншеден спонтанды сөйлеу бұл детерминистік заңдарға бағынбайды.

Екіншіден бейсаналық процестер сананың назарына түседі, яғни сөйлеу кезіндегі кідірістер мен тежеулер арқылы диалог өрбиді.

Үшіншіден сөйлеу кезіндегі қайталанулар өздігінен болады деген. [34]

Дискурсты ғалымдар әр-түрлі көз-қарастарымен, оның құрылымы мен пікірлері әр-түрлі болғанымен, кейбір көз-қарастардың сәйкестіктерін байқауға болады. Мысалы Орлов Г. А. пен Макаров М. Л. дискурстың құрылымын талдағандағы біраз сәйкестікті көруге болады:

1) сөйлеу байланысына ену, әңгімелесудің өзге тақырыбын ұсыну және әңгімені бастау;

2) әңгіменің дамуы мен оның ортасы;

3) әңгіменің аяқталуы.

Орлов Г.А. басқа зерттеушілер сияқты аталған кезеңдердің ішінде, әңгіменің бірінші кезеңі, басталуына үлкен назар аударған. Себебі, жақсы қарым-қатынасты орнату және сол қарым-қатынасқа қатысушылардың көңіл күйі мен әңгіме тақырыбына деген қызығушылығы сияқты маңызды факторлар ерекше назар аударуды талап етеді деген [35].

Ал Шатилов А. С. еңбегін қарастырсақ, теория түрінде жинаған деректерді, сапалы түрде талдау үшін диалогті тіл деңгейлеріне бөліп қарастырған. Олар: фонетикалық, лексикалық және синтаксистік деп бөлген.

Диалогтің фонетикалық талдауына – сөйлеу қарқыны, жоғары жиілікті сөздердегі дауысты дыбыстардың азаюы байқалады, оған қоса кейбір жерде дауыссыз дыбыстардың айтылмауы, яғни ілгерінді ықпалдың көп қолданылуы, аяқталмаған мәлімдеменің интонациясы басым болады, сөйлемдер арасында тиісті кідірістер болмайды.

Лексикалық талдауға – жалпы қолданылатын лексика (ненормативная лексика), ауызекі лексикасының аздаған мөлшері, сөзжасамдық жаңалықтар, неологизімдерді қолдану, фразеолагизімдерді өте сирек қолдану.

Синтаксистік талдауға – сөйлемнің көлемі, фразалар мен сөйлемдер арасындағы үзілістер, өз ойын жеткізген соң, келесі сөйлемді бастар алдында, кідірістер кезінде қолданылатын сөздер (типа, вот так вот, солай) деген талдауды ұсынды [36].

---

Келесі кезекте Карлинский А. Е. дискурті талдауда әңгіменің жағдайлығы үлкен маңызға ие болады деген. Дәл осы себепті Карлинский А. Е. дискурсті талдауда өзінің алгоритімін ұсынды:

1. 
   Қарым-қатынас жағдайының сипаттамасы;
   
2. 
   Дискурсың түрін анықтау;
   
3. 
   Дискурс құрылымын құру;
   
4. 
   Коммуниканттардың ауысу рөлі;
   
5. 
   А коммуникантының сөйлеу мінез-құлқының семантикалық ерекшеліктері;
   
6. 
   Б коммуникантының сөйлеу міне-құлқының семантикалық ерекшеліктері;
   
7. 
   Екі коммуниканттың сөйлеу стратегиясы мен тактикасын анықтау;
   
8. 
   Жалпы дискурсың семантикалық ерекшелігі;
   
9. 
   Дискурстың лексико-грамматикалық аспектісі [37].
   

Методологиялық анализбен қатар конверсационалды анализдің біраз айырмашылықтары болғанымен, Улановский А. М. жасаған сөйлесудің конверсационалдық талдау анализінде, методологиялық анализбен ұқсастығын байқауға болады [38].
2-кесте

Улановский А. М. ауызекі тілді талдауға құрастырған модель элементтері

№	Модель элементтері (құрамдас бөліктері)	Модель элементтерінің мазмұны
1	Қатысушылар сахынасы	Жағдай, уақыт, орын, қатысушылар, олардың саны, жынысы, жасы, қосымша сипаттамалары
2	Сөйлесу дизайны	Сөйлесудің жалпы құрылымдық ұйымдастырылуы, сөйлесудің жалпы сипаттамалары
3	Сөйлеушілердің ауысуы	Қатысушыдан қатысушыға ауысуды ұйымдастырудың ерекшелігі, бастаманы ұстап қалу, кезекті беру тәсілдері
4	Қайталанатын үлгілер	Сөйлесудің белгілі бір жанрына немесе түріне тән сөйлесудің мазмұнды және интеграциялық элементтері
5	Коммуникативті қиындықтар	Әңгіме барысында туындаған қиындықтар мен іркілістер, қатысушылардың оларды жеңуі
6	Институционалдық ерекшеліктері	Сөйлесу түрінің ерекшеліктері, форматтың ерекшеліктері, сөйлеушілердің асимметриясының формалары.
Улановский А. М. [38].

Келесіде, ағылшын ғалымдарының жазған еңбектері өте маңызды болғандықтан, олардың өз еңбектерінде жазған ауызекі сөйлеудің анализдері қарастырылды. Дәл осы себепті Хенне Г. мен Ребок Г. (Henne, Rehbock инициалы) диалогтің негізгі үш деңгейін анықтады, олар:

---

1. Макро деңгей – бұл бөлім сөйлесудің үш кезеңімен ерекшеленеді, олар диалогтің басы, ортасы және аяғы.

2. Орта деңгей – бұл бөлімде сөйлесу қадамының реттілігі, диалогқа қатысушылардың рөлінің ауысуы кіреді.

3. Микро деңгей – соңғы үшінші бөлімге, сөйлеудің лексикалық, грамматикалық және фонетикалық белгілері кіреді. [39].

Сонымен қатар бұл авторлар диалогті талдауға коммуникативті-прагматикалық категориялардың жиынтығын енгізеді. Олардың пікірінше бұл категориялар диалогтық қарым-қатынасқа тән белгілер деп есептейді.

Бұл белгілерді мына кестеден көре аласыз:
3-кесте

Ауызекі сөйлеуді талдаудың белгілері

1		2			3
1. Ауызекі сөйлеудің түрлері.
Табиғи ауызекі сөйлеу		Көркем ауызекі сөйлеу			Сахна ауызекі сөйлеу
Алдын ала ескертілмеген, дайындықсыз сөйлеу коммуникациясы.		Бұл сөйлеу коммуникациясы белгілі бір ортада орын алады. Жұмыс орынында немесе оқу орынында.			Коммуникацияның бұл түрі театрлық қойылымдарда немесе драммалық диалогта кездеседі.
2. Кеңістік уақыт қарым-қатынасы.
Жақын байланыс				Қашықтық байланыс
Байланыс кезінде уақыттың сәйкестігі үйлесіп тұрады, яғни бетпе-бет сөйлесу жатады.				Уақыт сәйкестігі үйлеспейді, бұл байланысқа ұялы телефон арқылы байланыстар жатады.
3. Комбинация.
Тек 2 адам арасындағы байланыс.				2 немесе одан көп адам арасындағы байланыс.
4. Ауызекі сөйлеудің дәрежесі
Жеке байланыс	Бейресми байланыс			Жартылай ресми байланыс			Ресми байланыс
Бейресми байланыстың ерекше түрі, екі адамның бір-біріне деген сенім дәрежесі арқылы туындаған байланыс.	Күнделікті тұрмыста қолданылатын байланыс.			Мұғалім мен студент арасындағы немесе белгілі бір қызмет аясындағы байланыс.			Алдын ала жоспарланған, қателіктері жоқ байланыс.
5. Өз-ара әлеуметтік байланыс.
Симметриялы				Асимметриялы
Өз-ара сөйлесу әрекетінің жас теңдігіне негізделген.				Асимметриялы байланыс симметриялы байланысқа қарама-қарсы бағытта негізделген.
6. Сөйлесу актісіндегі сөйлеу әрекетінің түрлері
Директивті			Нарративті			Дискурсивті
Сөйлеудің бұл түріне, нұсқау мен сипатталатын сөйлеу актісінің бір түрі.			Әрқашан әңгіме мен өмір арасындағы қарым-қатынас мәселесі болып табылады.			Екі сөйлеушінің соңғы кезде орын алған саяси жайттарды талқылауы

---

4-кестенің жалғасы

1				2				3
Мысалы: оқушы мен мұғалім немесе дәрігер мен пациент арасындағы байланыс жатады.								немесе екі сөйлеушіні де қызықтыратын футбол матчын талқылауы жатады.
7. Сөйлеушілердің таныстық дәрежелері.
Сенімді қарым-қатынас арасындағы байланыс	Сөйлеушілердің бір бірін жақсы тануы				Таныс адамдар арасындағы байланыс	Алыс таныс адамдар арасындағы байланс			Мүлдем таныс емес адамдар арасындағы байланыс
8. Сөйлеушілердің сөйлеу қарым-қатынасына дайындық дәрежесі.
Мүлдем дайындықсыз байланыс			Қарапайым түрде дайындалған байланыс				Саналы түрде, әдейі дайындалған байланыс
9. Тақырыпты алдын ала жоспарлау
Тақырып алдын ала аталмаған		Тақырыптың шеңбері белгіленген					Әңгіменің тақырыбы арнайы аталады
Хенне Г. мен Ребок Г. (Henne H. Rehbock H.) [39].

---

Смотрите также файлы

• Конкурса Большая перемена.docx

• Шпаргалка по управлению персоналом Ответы на экза менационные билеты. М. Аллель2000, 2005. 64 с. (Полный зачет).pdf

• 40. 03. 01 Юриспруденция.docx

• Признаки старения организаций и особенности управления стареющими организациями.docx

• Билет 1 вопрос 1.docx