Файл: ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ.doc

Скачать файл
Заказать решение

ВУЗ: Не указан

Категория: Не указан

Дисциплина: Не указана

Добавлен: 10.04.2024

Просмотров: 86

Скачиваний: 0

ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.

Ասոցիատիվ հոգեբանություն – Սփենսեր, Ցիգեն, Բեն – որպես հոգեբանության առարկա դիտարկվում են հոգեկան բովանդակությունների միջև առկա կապերը, մտապատկերների զուգորդումները` ասոցիացիաներն ու դրանց վերադասավորումների օրինաչափությունների հետազոտությունը:

Ստրուկտուրալիզմ – Վունդտ, Թիթչեներ – որպես հոգեբանության առարկա ընդունվում են հոգեկան բովանդակությունների կառուցվածքային տարրերն ու դրանց փոխհարաբերություններ:

Ֆունկցիոնալիզմ – Լանգե, Ռիբո, Ջեյմս, Դյուի – հետազոտում է հոգեկան բովանդակութ­յուն­ների գործառույթները, անհատի շրջակա միջավայրին հարմարվելու տեսանկյունից:

Ֆրոյդիզմ, հոգեվերլուծություն – Ֆրոյդ – հետազոտվում են հոգեկան բովանդակութ­յուն­ների ախտահարումները, անգիտակացական հոգեկան բովանդակությունները, մղումները, մոտիվները, գիտակցության և անգիտակցականի փոխհարաբերությունները:

Վերլուծական հոգեբանություն – Յունգ, Նոյման – հետազոտվում են հոգեկան կոլեկտիվ բովան­դա­կութ­յուն­ները` արքետիպերը, որոնք ընդհանուր են ողջ մարդկության համար:

Բիհեվիորիզմ – Թորնդայք, Ուոթսոն – հետազոտվում են անհատի վարքը, վարքային դրսևորումները: Որպես հոգեբանության առարկա մերժվում են ներհոգեկան բովանդակութ­յուն­ները, առաջին պլան են մղվում վարքի տարբեր ձևերի հետազոտությունները: Վարքը դիտարկվում է որպես արտաքին ազդակներին օրգանիզմի հակազդեցություն:

Գեշտալտ հոգեբանություն – Վերտհայմեր,Կոֆկա,Քյոլեր,Լևին – հետազոտվում են ըն­կալ­ման և մտածողության կառուցվածքային և ուժաբանական օրինաչափությունները: Գեշտալտ հոգեբանությունը դեմ է ստրուկտուրալիզմին. այստեղ հոգեկանում առկա ամբողջական կառույցներն ավելին են քան դրանց բաղադրիչների հասարակ գումարը:

Հումանիստական (նաև ֆենոմենոլոգիական) հոգեբանություն – Օլպորտ, Մասլոու, Ռոջերս – հետազոտվում է անձն իր ամբողջականության մեջ, որպես անընդհատ զարգացող միասնական համակարգ:

Էկզիստենցիալ հոգեբանություն – Բինսվանգեր, Ֆրանկլ, Մեյ – հոգեբանության հիմնա­կան առարկան մարդու կեցության` կյանքի և մահվան, ազատության, պատասխանատվութ­յան, ընտրության, սիրո և միայնության, կյանքի իմաստի խնդիրներն են:

Կոգնիտիվ հոգեբանություն – Քելլի, Նայսեր, Միլեր - հետազոտվում են իմացական ոլորտի օրինաչափությունները, շրջապատող միջավայրի մասին գիտելիքի կառուցման գործըն­թացը, այդ իսկ գործընթացում տեղ գտած աղավաղումներն ու շեղումները:

Ինչպես տեսնում ենք, հոգեբանության ուղություններն ակնհայտորեն տարբերվում են իրենց հետազոտության առարկաներով: Նմանատիպ պայմաններում հարկ է տալ հոգեբանութ­յան առարկայի այնպիսի սահմանում, որն ի վիճակի կլինի իր մեջ ներառել եթե ոչ բոլոր, ապա գոնե հոգեբանական ուղղությունների մեծ մասի հետազոտության առարկաները:

1.2. Հոգեբանության առարկան

Հոգեկանը որպես գիտական հոգեբանության առարկա: Հոգեկանի գործառույթները` կենսագործունեության ապահովում, իրավիճակի ճանաչում և գնահատում, վարքի կարգավորում: Հոգեկանի ոլորտները` մոտիվացիոն ոլորտ, իմացական ոլորտ, հուզազգացմունքային ոլորտ, կամային ոլորտ: Հոգեկանի գործառույթների և հոգեկան ոլորտների փոխադարձ կապը: Հոգեկանի դրսևորման հիմնական ձևերը` հոգեկան վիճակներ, գործընթացներ, անհատական առանձնահատկություններ: Հոգեկան և նյարդային համակարգ:

Չնայած հոգեբանական առանձին ուսմունքների, տեսությունների և ուղղությունների ակն­հայտ տարբերությունների` հոգեբանական գիտելիքն իր բազմազանության մեջ հիմնը­վում է հոգեկան կյանքի որոշակի ընդհանուր օրինաչափությունների վրա: Նմանատիպ օրինա­չա­փութ­յունների ընդհանրացման արդյունքում էլ հենց հնարավոր է տալ «Հոգեբա­նութ­յան» առարկայի սահմանումը:

«Հոգեբանության» առարկան անհատի հոգեկանն է, հոգեկանի ընդհանուր դրսևորումները, անհատի սուբյեկտիվ, ներքին ապրումները, հոգեկերտվածքի առանձնահատկությունները, հոգեկան գործընթացները, վարքի ներքին կարգավորիչները, մտքերի ու մտապատկերների ամբողջությունը, ներհոգեկան բովանդակությունների կառուցվածքային և գործառնական օրինաչափությունները:

Այսպիսով, ժամանակակից «Հոգեբանության» առարկան հոգեկանն է` իր բոլոր դրսևորումներով: Իսկ ի՞նչ է իրենից ներկայացնում հոգեկանը: Որպեսզի հնարավոր լինի պատասխանել այս հարցին անհրաժեշտ է տալ հոգեկանի գործառութային և կառուցվածքային նկարագրությունը, առանձնացնել հոգեկանի հիմնական դրսևումների ձևերը:

Հոգեկանի գործառույթները: Հոգեկանի գործառութային նկարագրությունը պարզաբանում է հոգեկանի նշանակությունը, դերը, գործառույթները: Ընդհանուր առմամբ կարելի է առանձնացնել հոգեկանի չորս գործառույթներ: Դրանք են` կենսաապահովման, ճանաչման, գնահատման և վարքի կարգավորման գործառույթները:

Օրգանիզմի գոյատևումն անմիջականորեն կապված է սեփական պահանջմունքների բավարարման հետ: Սակայն պահանջմունքն, ինքնին, պասիվ է, այն ընդամենը ցույց է տալիս ինչ-որ բանի պակաս, կարիք: Պահանջմունքների բավարարման համար անհրաժեշտ է որոշակի շարժում դեպի պահանջմունքի առարկան: Կենսաապահովման գործառույթի հիմնական նշանակությունը հենց այդ շարժման խթանումն է, հրահրումը: Այստեղ պահանջմունքը վերածվում է մղումի: Հոգեկանը մղում է ամբողջ օրգանիզմը դեպի պահանջմունքի բավարարումը:

Պահանջմունքների բավարարման հիմնական միջավայրը արտաքին միջավայրն է: Եվ, որպեսզի հնարավոր լինի գտնել պահանջմունքի բավարարման առարկան, ինչպեսև դեպի դա տանող առավել արդյունավետ ճանապարհը, անհրաժեշտ է ճանաչել շրջապատող աշխարհը, գնահատել արդի իրավիճակը: Ճանաչման գործառույթի միջոցով հոգեկանը նույնականացնում, դասակարգում, խմբավորում, կանխատեսում է շրջապատող իրականության երևույթները: Գնահատման գործառույթի միջոցով որոշվում է իրավիճակի արժեքը պահանջմունքների բավարարման տեսանկյունից:

Այնուհետև, հենվելով գնահատման և ճանաչման արդյունքում ստացված տվյալների վրա, համադրելով դրանք պահանջմունքներից բխող մղումների հետ, հոգեկանը կարգավորում է օրգանիզմի վարքային դրսևորումները, դրանք համապատասխանեցնելով արտաքին իրականության պայմաններին:

Հոգեկանի կառուցվածքային նկարագրությունը: Համաձայն նշված գործառույթների հոգեկանը պայմանականորեն տարաբաժանվում է չորս` մոտիվացիոն-դրդապատճառային, իմացական, հուզազգացմունքային և կամային ոլորտների կամ մակարդակների: Այդ ոլորտներից յուրաքանչյուրը տարբերվում է ինչպես իր բովանդակություններով, այնպես էլ գործառույթով: Մոտիվացիոն-դրդապատճառային ոլորտում միավորվում են անհատի կենսագործունեության խթանիչները` նրա պահանջմունքները, մղումները, հետաքրքրութ­յուն­ները, նախասիրությունները: Որպես իմացական ոլորտի բովանդակություններ դիտարկվում են իմացական գործընթացները և դրանց արդյունքները: Հուզազգացմունքային ոլորտը կազմված է հույզերից, ապրումներից և զգացմունքներից: Կամային ոլորտը ներառում է կամային գործընթացի բաղադրիչները:

Հոգեկանի առանձնացված գործառույթների ու ոլորտների միջև կա որոշակի համապատասխանություն: Կենսաապահովման գործառույթն իրականանում է մոտիվացիոն-դրդապատճառային ոլորտում, ճանաչման գործառույթը` իմացական, գնահատման գործառույթը` հուզազգացմունքային, վարքի կարգավորման գործառույթը` կամային ոլորտներում: Ընդ որում, հոգեկանի նշված չորս մակարդակներն իրենց գործառույթներով սերտորեն փոխկապակցված են և հանդես են գալիս որպես մեկ անքակտելի ամբողջություն: Բերված դասակարգումը զուտ պայմանական է և ունի մեթոդաբանական նշանակություն:

Հոգեկանի գործառույթների և ոլորտների փոխադարձ կապը.

Իրականացվող գործառույթ

Գործառույթի իրականացման ոլորտը

կենսաապահովման

մոտիվացիոն-դրդապատճառային

ճանաչման

իմացական

գնահատման

հուզազգացմունքային

վարքի կարգավորման

կամային

Հոգեբանական գրականության մեջ հանդիպում է հոգեկանի գործառույթների այլ տարաբաժանում: Առանձնացվում են իրականության արտացոլման և վարքի ու գործունեության կարգավորման գործառույթները:

Արտացոլումը մի օբյեկտի կողմից մյուս օբյեկտի առանձնահատկությունների, կառուցվածքային յուրահատկությունների, հարաբերությունների համապատասխան վերարտադրման ընդունակություն է:

Արտացոլման հիմնական մակարդակները`

1.Ֆիզիկական արտացոլում – իրականանում է ֆիզիկական մակարդակում, ազդեցության արդյունքում առաջ են գալիս մեխանիկական, օպտիկական և այլ ձևափոխություններ:

2.Ֆիզիոլոգիական արտացոլում – իրականանում է ֆիզիոլոգիական մակարդակում, ազդեցության արդյունքում փոփոխվում են ֆիզիոլոգիական վիճակները:

3.Հոգեկան արտացոլում – արտացոլման ակտիվ գործընթաց, ազդեցության հետևանքով ձևավորվում են ներհոգեկան նոր բովանդակություններ, որոնց հետագա դրսևորումների արդյունքում ձևափոխվում է ազդող իրականությունը:

Վարքի և գործունեության կարգավորումը բարդ գործընթաց է, որի արդյունքում սուբյեկտի վարքը հարմարեցվում է միջավայրի պայմաններին, համապատասխանեցվում առկա իրավիճակին: Վարքի կարգավորումն անհրաժեշտ է կենսագործունեությունն անհրաժեշտ մակարդակի վրա պահելու համար:

Վարքի կարգավորման հիմնական մակարդակները:

1.Հումորալ կարգավորում – իրականացվում է ներքին գեղձերի կողմից արտադրվող հորմոնների (ադրենալին, նորադրենալին և այլն) միջոցով, ունի ֆիզիոլոգիական բնույթ: Խիստ դետերմինացված է:

2.Նյարդային կարգավորում – իրականանում է նյարդային գործունեության արդյունքում (պայմանական և ոչ պայմանական ռեֆլեքսներ): Դետերմինացված է:

3.Հոգեկան կարգավորում – վարքը կարգավորվում է համաձայն գիտակցության մեջ առկա օրինակելի նմուշի, կիրառվում են հոգեկան բովանդակությունները, ստեղծվում են վարքի նոր ձևեր: Դետերմինացված չէ, ունի տատանման որոշակի տիրույթ:

Վարքի և գործունեության կարգավորման թվարկված երեք մակարդակները փոխկապակցված են և լրացնում են միմյանց: Արտացոլման և վարքի կարգավորման գործընթացները նույնպես սերտորեն փոխկապակցված են: Առանց համապատասխան արտացոլման հնարավոր չէ կարգավորել վարքն ու գործունեությունը: Մյուս կողմից, հոգեկան արտացոլումն, ի տարբերություն արտացոլման ֆիզիկական և ֆիզիոլոգիական մակարդակների, պասիվ չէ, այն ուղեկցվում է որոշակի գործունեությամբ` ընտրությամբ, որոնումով և բնութագրվում է որոշակի ակտիվությամբ, վարքային դրսևորման ձևի ընտրությամբ:

Հոգեկանի դրսևորման ձևերը: Նշված գործառույթների իրականացման ընթացքում հոգեկանը դրսևորվում է երեք հիմնական ձևերով` որպես հոգեկան գործընթացներ, հոգեկան վիճակներ, անձնային առանձնահատկություններ:

1.Հոգեկան գործընթացները շարունակական հոգեկան երևույթներ են, կազմված իրար հերթականաբար հաջորդող փուլերից: Առանձնացվում են իմացական, հուզական և կամային գործընթացներ: Իմացական գործընթացներն առավելապես կապված են ճանաչման, իրականության արտացոլման գործառույթի հետ: Իմացական գործընթացները, որպես մեկ ամբողջություն, իրենցից ներկայացնում են շրջակա կենսամիջավայրի հետ փոխհարաբերությունների արդյունքում այդ իսկ միջավայրի մասին գիտելիքների ստացման և կուտակման գործընթաց:

Իմացական գործընթացներն են` զգայությունները, ընկալումը, հիշողությունը, մտածողությունը, երևակայությունը, ուշադրություն, խոսք:

Հուզական գործընթացները կապված են գնահատման գործառույթի հետ և իրականանում են հոգեֆիզիոլոգիական մակարդակում:

Կամային գործընթացները կապված են վարքի և գործունեության կարգավորման գործառույթի հետ և իրականանում են իմացական ու հուզական գործընթացների անմիջական մասնակցությամբ:

2.Հոգեկան վիճակներն ի տարբերություն հոգեկան գործընթացների հարաբերականորեն կայուն են: Դրանք հոգեկան ակտիվության մակարդակներ են, որոնք որպես ֆոն են ծառայում հոգեկան գործընթացների դրսևորման համար, կախված են դրանց դրսևորումներից, իրենց հերթի որոշելով այդ իսկ դրսևորումների առանձնահատկութ­յուն­ները: Տարբերակվում են գիտակցության վիճակներ, մոտիվացիոն վիճակներ, հուզական վիճակներ, իմացական վիճակներ, կամային վիճակներ: Գիտակցության վիճակները բնորոշվում են գիտակցական ակտիվության մակարդակով (գիտակից կամ անգիտակից վիճակներ, քուն, արթմնություն, նինջ և այլն): Մոտիվացիոն վիճակներն արտահայտում են գործունեության դրդապատճառի ինտենսիվության աստիճանը (հետաքրքրություն, անտարբերություն և այլն): Հուզական վիճակներն արտահայտում են տվյալ պայմաններում գերակայող հուզական ֆոնը (աֆեկտիվ, էյֆորիկ, տագնապային և այլ վիճակներ): Իմացական վիճակներն արտահայտում են իմացական գործընթացների ուղղվածությունն ու ընթացիկ ակտիվությունը (ցրվածություն, տարակույս, կենտրոնացվածություն, անուրջ և այլն): Կամային վիճակները` անհատի կամային տրամադրվածությունը (հաստատակամություն, շփոթվածություն և այլ):

3. Անձնային առանձնահատկությունները առանձին անհատին հատուկ, հարաբերակա­նո­րեն կայուն հատկություններ են, որոնք որոշիչ դեր են խաղում անհատի հոգեկան ամբողջ ապարատի դրսևորումների ընթացքում` որոշելով դրանց ուժաբանական որակները, բնույթը: Անձնային առանձնահատկություններն են` անձի ուղղվածությունը, խառնվածքը, բնավորությունը, ընդու­նա­կությունները:

Смотрите также файлы