Файл: Бекітемін Келісілді аралды Мектеп Директоры Директорды оу ісі орын басары Б отырысында.docx

Тақырыпты бекіту үшін талдауға және жинақтауға ұсынылатын сұрақтар:

1. 
   Ӛкпенің кӛлемін ӛлшеу барысында тӛрт алғашқы тыныс алуларда айырмашылықтар байқалады. Оған себеп болған не деп ойлайсыз?
   
2. 
   Максималды тыныс шығару мен тыныс алудан кейінгі екі қалыпты тыныс алу, бірінші тӛрт қалыпты тыныс алуға қарағанда неге жеңілірек болады.
   
3. 
   Ер адамдар мен әйелдердегі тыныс алу кӛлемін салыстырыңыз.
   
4. 
   Демікпемен ауыратын адамдардың тыныс алу кӛлемі қалай ӛзгереді деп ойлайсыз?
   

Оқушылар білімін тексеру үшін ұсынылатын сұрақтар:

1. 
   Тыныс шығарғанда кеуде қуысы қандай ӛзгеріске ұшырайды?
   
   1. 
      Диафрагма мен қабырға бұлшық еттері созылады.
      
   2. 
      Диафрагма мен қабырға бұлшық еттері босаңсиды.
      
   3. 
      Қабырға бұлшық еттері жиырылып, альвеолдағы ауа қысымы атмосфералық қысымға қарағанда тӛмен болады.
      
   4. 
      Кӛкірек қуысындағы кӛлем үлкейеді.
      
2. 
   Адамның максималды тыныс шығарғаннан кейін тыныс алатын ауа кӛлемі қалай аталады?
   
   1. 
      Тіршілік сыйымдылығы
      
   2. 
      Тыныс алу кӛлемі
      
   3. 
      Қалдық сыйымдылық
      
   4. 
      Ӛкпелік желдету кӛлемі
      
3. 
   Ӛкпе альвеолалары мен капиллярларындағы кӛмірқышқӛыл газы мен газтекті оттегінің алмасу үдерісі қалай аталады?
   
   1. 
      Осмос
      
   2. 
      Диффузия
      
   3. 
      Фагоцитоз
      
   4. 
      Эндоцитоз
      

Сарамандық жҧмыс №6 Физикалық жүктеме және тыныс алу жиілігі Мақсаты: қалыпты жағдайдағы тыныс алу жиілігін ӛлшеу және физикалық жаттығуларды орындау тыныс алу жиілігіне себеп болатынын анықтау.

Күтілетін нәтиже: оқушылар тыныс алу жиілігі датчигін қолдана отырып, физикалық жаттығуларды орындау кезіндегі, орындағаннан кейінгі және орындағанға дейінгі тыныс алу жиілігін ӛлшейді. Талдауға арналған құралдарды пайдалана отырып мәліметтерді санайды.

Жасалатын зертханалық жұмыс туралы берілетін ақпарат: организмде оттегі қажетті мӛлшерде бірнеше минуттан артық уақыт сақталмайды. Қан құрамындағы оттегі әрдайым энергия шығару мақсатында жасушалармен қолданылып отырады. Түрлі процестерді оттегінің жеткілікті қор мӛлшерімен қамтамасыз етіп отыру үшін ӛкпе үздіксіз жұмыс жасауы қажет. Зат алмасудың соңғы ӛнімі ретінде жасуша ӛз кезегінде

---

кӛмірқышқыл газын шығарады. Егер кӛмірқышқыл газы қанда жиналса, онда қандағы рН деңгейі тез тӛмендеп, қауіпті болуы мүмкін. Жаттығуды орындау кезінде, жасушалар кӛбірек энергия шығару үшін оттегін жояды, ол зат алмасудың соңғы ӛнімі ретінде кӛмірқышқыл газын кӛбірек шығарады. Осы кӛмірқышқыл газы деңгейінің артуы мимен анықталады, ол жасушаларға кӛбірек оттегін беру үшін тыныс алудың жоғары жиілігін кӛрсетеді. Тыныс алу –бұл мимен реттелетін еріксіз әрекет, бірақ ол ӛз қалауынша да бақылана алады.

Жұмыс барысы:сарамандық жұмысты оқушылар мұғалім нұсқаулығы бойынша орындайды.

1. 
   Мәліметтерді жинау жүйесімен жаңа тәжірибе бастаңыз.
   
2. 
   Бетпердені кӛк, қара және түссіз қысқыштарды нұсқаулыққа сәйкес тыныс алу жиілігінің датчигіне орнатыңыз.
   
3. 
   Датчикті мәліметтерді жинау жүйесіндегі портқа жалғаңыз.
   
4. 
   Тыныс алу жиілігін х осіндегі секундтық уақытқа қатысты у осіндегі минутына қағысының жиілігін таңдаңыз.
   
5. 
   Тыныс алу жиілігі ӛлшенетін адамның бетіне бетперде кигізіп, мәліметтерді (қалыпты жағдайдағы, жаттығу орындау кезіндегі және жаттығу аяқталғаннан кейінгі) жазуды бастаңыз.
   
6. 
   Барлық мәліметтерді кӛрсету үшін кестенің шкаласын күйіне келтіріңіз.
   
7. 
   Тыныс алу жиілігі қалпына келгеннен кейін жазуды тоқтатыңыз.
   
8. 
   Экспериментті сақтап қойыңыз.
   

Алынған мәліметтерді қолдана отырып кестені толтырыңыз:

	Тыныс алудың тӛменгі жиілігі	Тыныс алудың максималды жиілігі	Тыныс алудың орташа жиілігі
Қалыпты жағдайда
Жаттығу кезінде
Жаттығудан кейін

---

Жҧмыс нәтижесін талдау ҥшін ҧсынылатын сҧрақтар:

1. 
   Дене жаттығуын орындау аяқталғаннан кейін тыныс алудың және жаттығуды орындауға дейінгі қалыпты жағдайдағы жиілігін салыстырыңыз.
   
2. 
   Жаттығуды аяқтағаннан кейін тыныс алуды қалпына келтіру үшін қанша уақыт қажет?
   
3. 
   Жаттығуды орындау кезінде тыныс алу жиілігі неліктен жоғарылайды?
   
4. 
   Жаттығу кезінде тағы қандай физиологиялық реакциялар ӛзгеріске ұшырады?
   

Бекітуге арналған сҧрақтар:

1. 
   Тыныс алуды реттейтін басты бұлшықет қалай аталады?
   
   1. 
      Миокард
      
   2. 
      Диафрагма (кӛкет)
      
   3. 
      Альвеола
      
   4. 
      Бронхиола
      
2. 
   Оттегі қай жерде алмасады?
   
   1. 
      Кӛкет
      
   2. 
      Трахея
      
   3. 
      Бронхы
      
   4. 
      Альвеола
      
3. 
   Ықтиярсыз тыныс алуды мидың қай бӛлігі реттейді?
   
   1. 
      Мишық
      
   2. 
      Гипоталамус
      
   3. 
      Сопақша ми
      
   4. 
      Үлкен ми сыңырлары
      

Сарамандық жҧмыс №7: Тағам ӛнімдерінің энергетикалық құндылығы Максаты: тағам ӛнімдерінің үлгілерін ыдырату арқылы жылынатын судың температурасын ӛлшеу және осы ӛнімдердің энергетикалық құрамын салыстыру.

Жҧмыс барысы:

• 
  Мәліметер жинау жүйесінде жаңа тәжірибенің басталуы.
  
• 
  Мәліметтер жинау жүйесіне датчикті қосу
  
• 
  Мәліметтер жинаудың басталуы мен аяқталуы
  
• 
  Мәліметтерді кестеде кӛрсету
  
• 
  Кесте шкаласын таңдау
  
• 
  Аралықтың атауын таңдау.
  
• 
  Кестеде нүктелердің мәндерін анықтау.
  
• 
  Тәжірибені сақтау
  

Осы экспериментті жасау үшін алдымен оқушыларға кездесетін жаңа терминдер мен түсініктер туралы қысқаша ақпарат берілуі қажет.

Тамақты күйдіргенде судың белгілі мӛлшері жылынады,ал ӛніммен берілетін жылу куатының мӛлшері теориялық түрде сумен алынатын жылу куатының мӛлшеріне тең болады.Келесі теңдеу осы теорияны түсіндіреді; Q=m*c*ΔT

Q мәні жылу энергиясы санын білдіреді;m судын салмағы;c судын үлестік жылу сыймдылығын; алΔТ су температурасының ӛзгеруін.

Судың үлестік жылуы с 4,186 Джоульге тең.Судың үлестік жылуы бір каллорияға тең екендігі белгілі. Бірақ бұл ұғым нақты емес.Тағам ӛнемдерініңорамаларының сыртында калориялардың саны техникалық түрде Каллория сияқты белгіленеді де, үлкен С әріпімен кӛрсетіледі. Сонымен бірге олар килокалориялар не ккал деп аталады. Бір килокаллория 1000 калорияға тең. Калорияның метриялық баламасы 4186 джоуль.

---

Калория кішкентай с 4,186 джоульге тең. Калория кішкентай с 1 грамм судың температурасын 1 градус Цельсияға кӛтеру ушін қажетті қуаттың санын ұсынады.Бұл теңдікте кӛрсетілген с кДж 1000Дж тағы бір жалпы термин болып табылады,бірақ нақты емес ұғымның пайда болуына жағдай жасауы мүмкін.

Зертханалық жҧмыс алдында проблема қойып бірнеше сҧрақтарды талқылау ҧсынылады:

1. 
   Адамның тіршілік ету әрекеті энергия алу үшін тағамның күйдіруін талап етеді деген нені түсіндіреді
   
2. 
   Тағамдардың қайсысы кӛп қуат ӛндереді; кешью жаңғағы не зефир ме ? 3 Бір ӛнімнің қуат қурамын басқа ӛніммен қалай салыстаруға болады?
   

4. 
   Тағам ӛнімінің салмағы оның энергетикалық құрамына әсер етеді ме?
   
5. 
   Тағам ӛнімінің жану уақыты оның энергетикалық құрамының ӛзгеруіне әсер етеді ме?
   

Жабдықты орнату

1. 
   Мәліметтер жинау жүйесінде жаңа тәжірибені бастаңыз.
   
2. 
   Мәлеметтер жинау жүйесінде портымен ұзартқышты қосыңыз.Ұзартқыштың басқа басын температуралық датчикпен қосыңыз.
   
3. 
   Кестенің у осінде температураның және х осінде уақыттың ӛзгеруін кӛрсетіңіз.
   
4. 
   Алюминийден жасалған сауыттың салмағын ӛлшеңіз де 1-кестеге жазыңыз.
   
5. 
   Алюминий саутына 50 мл дистилденген су құйыңыз.Сауыт пен судың жалпы салмағын ӛлшеңіз де 1-кестеге жзыңыз.
   
6. 
   Скрепканы түзетіп, бір жағын үлкен штативке бекітілген ӛзекке іліп қойыңыз.
   
7. 
   Түйреуіштің басқа жағына суы бар алюминий сауытты кақпағының жұлынатын сегментіне іліп қойыңыз.
   
8. 
   Тағам ӛнімдерініңүлгілерін орнататын тіреуіш жасаңыз.Ескерту:Тіреуіш жасау үшін 10*10см картонды скрепкамен тесіп, жабысқақ лентамен жапсыру керек және оларды бірге қосу керек.
   
9. 
   Тағам ӛнемдерініңбірінші үлгісі кешью жаңғағын тіреуіште қосылған скрепкалардың шеттеріне салыңыз.
   
10. 
    Ӛзектің биіктігін реттеңіз,үлгі алюминий сауытынан 2-3сантиметр тӛмен орналасатындай болу керек.
    
11. 
    Үлгі мен тіреуіштің жалпы салмағын ӛлшеңіз де,алған мәнін 1- кестеге жазыңыз.
    
12. 
    Температуралық датчикті суға түсіріңіз.Датчик сауыттың түбіне жетпеуі тиіс.Ескерту: Сауыттың түріне байланысты,сізге датчикті ұстап тұру үшін қосымша қысқыш керек болады.
    

---

---