Файл: Бекітемін Келісілді аралды Мектеп Директоры Директорды оу ісі орын басары Б отырысында.docx

Ӛзіндік жұмыс: Қосымша материалмен жұмыстана отырып семантикалық карта толтырады.

1. 
   Гипоталамус – гипофиздік жүйе
   
2. 
   Гипофиз
   
3. 
   Қалқанша без
   
4. 
   Қалқансерік бездер
   
5. 
   Айырша без
   
6. 
   Ұйқы безі
   
7. 
   Бүйректүсті бездері
   
8. 
   Жыныс бездері
   
9. 
   Домалақ без – эпифиз
   

Семантикалық карта

Гормондар	Ағзадағы бездер
	Қалқанша безі	Қалқанша маңы безі	Бүйрекүсті безі	Гипофиздің алдыңғы бӛлігі	Гипоталамус	Аталық аналық бездер
Тестостерон
Норадреналин
Эстрадоил
Паратгормон
Окцитоцин
Ӛсу гормоны
Вазопрессин
Тироксин
Адреналин

Қорытындылау: Тест сҧрақтары:

1. 
   Тимус безі орналасады:
   

а) бас миында ә) мойын бӛлімінде б) кеуде бӛлімінде в) құрсақ бӛлімінде

---

2. 
   Ағзада кальций алмасуын реттейтін гормон:
   

а) тироксин ә) адреналин б) инсулин в) паратгормон

3. 
   Йодтың жетіспеуі қай бездің қызметін тӛмендетеді? а) ұйқы безі ә) қалқанша без б) бүйрек үсті безі в) тимус
   
4. 
   Ішкі секреция бездерін атаңыз:
   

а) май безі ә) қалқанша безі б) сүт безі в) сілекей безі

---

жауаптары: 1-б, 2- в, 3-ә, 4-ә

Сабақ тақырыбы: Сарамандық жҧмыс №2: Бҧлшықеттің қажуы Мақсаты: Қол бұлшықетінің бүгу күшін анықтау және изотониялық және изометриялық жаттығудан кейінгі қажуды салыстыру.

Зертханалық жҧмысты орындау алдында оқушылар мына тақырыптар мен тҥсініктерді қарастыруы қажет:

• 
  Бұлшықет жасушалары, басқа да жасушалар сияқты, қалыпты жұмыс істеуі үшін оттегі мен энергияны қажет етеді.
  
• 
  Бұлшық ет изометриялық және изотониялық жаттығуларды қосқанда түрлі әрекеттерді атқарады.
  

Орындалатын жҧмыс туралы қысқаша ақпарат

Біріңғай салалы бұлшықеттер ӛздері жиырылады да автономды жүйке жүйесімен реттеледі. Олар ішкі мүшелердің қабырғасында орналасқан, соның қатарында ӛкпенің бронхыларын, қуықты, асқазанды, қантамырларды, кӛздің қарашығын, және жатырды астарлайды. Адам ағзасында болатын басқа да үрдістер сияқты бұлшық еттердің жиырылуы энергияны қажет етеді. Бұлшық еттерді қозғайтын энергия АТФ молекуласынан алынады.

Бұлшық еттер жүйкелер мен нейробұлшықеттің бірігуі бар қозғалыс бірліктерінен тұрады, олар жүйке мен бұлшық еттерді байланыстырады. Осындай ұйымдасу жалғыз жүйкеге аталған қозғалу жүйесіндегі барлық бұлшық ет клеткаларына белгі беруді және қозғалу бірлігіне бір уақытта қысқаруды мүмкін етеді.

Бір жүйкенің серпіні бұлшық еттің тырысуына әкеліп соғады. Бұлшық ет ынталандырылады, содан кейін максималдық созылуға дейін босайды. Егер серпінді беру тоқтаусыз жалғасса, онда бұлшық еттік тырысу артады, ӛткені бұлшық ет бұлшық еттік жиырылулар арасында тынығып үлгермейді. Жасушалық бұлшық еттердің тынығусыз, ұзақ созылмалы бұлшық еттік қысқаруы «түйілу» деп аталады. Бұл ретте АТФ деңгейі тӛмендейді де, бұлшық еттік қажу пайда болады.

Изометриялық жаттығу

Изометриялық жаттығуды орындау кезінде бұлшық еттер жиырылады, бірақ қозғалмайды, сондықтан бұлшық ет талшықтары қалыпты ұзындықты сақтап отырады. Жаттығулар әдетте қозғалмайтын беткейіне қатысты жасалады, мысалы қабырғаны алақанмен басу. Изометриялық жаттығу белгілі бір бұлшық етті немесе бұлшық ет тобының күшін дамыту үшін тиімді болып табылады.

Изотониялық жаттығу

Изотониялық жиырылуды орындау кезінде дене бӛліктері қозғалады және бұлшық еттер жиырылып және созылып отырады. Отырып –тұру, еденнен тартылу және биікке тартылу изотониялық жаттығуларға жатқанмен, ауыр затты,

---

мысалы гантельдер мен штангілер кӛтеру, изотониялық жаттығудың классикалық мысалы болып табылады.

Жҧмыс барысы:

Жҧмыс алдында оқушыларға мынадай проблемалық сҧрақтар қойылады:

1. 
   Изотониялық жиырылудың бір минутынан кейінгі қысу күші изометриялық жиырылудан кейінгі қысу күшімен салыстырғанда қалай ӛзгереді деп ойлайсыз?
   
2. 
   Сіздің басым қолыңыздың жаттығудан кейінгі қысу күші басқа қолыңыздың жаттығудан кейінгі қысу күшімен салыстырғанда қалай ӛзгереді деп ойлайсыз?
   

Тәжірибені нҧсқаулық арқылы орындайды:

1. 
   Мәліметтерді жинау жүйесімен жаңа тәжірибе бастаңыз.
   
2. 
   Спирометрді мәліметтер жинау жүйесіне қосыңыз.
   
3. 
   Кестеде х осіндегі уақытпен салыстырғандағы у осіндегі күшті кӛрсетіңіз.
   
4. 
   Резеңке тіреуішті күш датчигінің алдыңғы жоғарғы бетіне орнатыңыз.
   

Мәліметтерді жинау ҥш қайтара жҥргізіледі: жаттығуды орындағанға дейін, изотониялық жаттығудан кейін, изометриялық жаттығудан кейін.
PASKO оқулығындағы нұсқау бойынша барлық жаттығулар жасалып мәліметтер жиналады. Мәліметтерді талдау үшін кестеге түсіріп, алынған ӛлшемдер белгіленеді.

Мәліметтерді талдау ҥшін сҧрақтар қарастырылады:

1. 
   Жаттығуды орындағаннан кейін қысу күші қалай ӛзгерді?
   
2. 
   Изотониялық жаттығудан кейінгі қысу күші изометриялық жаттығудан кейінгі қысу күшімен салыстырғанда қалай ӛзгереді?
   
3. 
   Жаттығуды орындағаннан кейінгі алғашқы 60секундтан соң басым және басым емес қолдардың нәтижелері ӛзгеріске түсті ме? Түсіндіріңіз.
   

Сыни ойлауын дамытатын сҧрақтар:

1. Қалай ойлайсыз, қандай бұлшықеттер тезірек шаршайды: жиі қолданылатын бұлшық еттер ме, әлде сирек қолданылатын бұлшық еттер ме? Түсіндіріңіз.

---

Тақырыпты қорытындылауға арналған тест сҧрақтары:

1. 
   Бұлшықеттік жиырылудың қандай түрінде бұлшық еттер қысқармайды және ұзармайды?
   
   1. 
      Қажу кезінде
      
   2. 
      Изотониялық
      
   3. 
      Изометриялық
      
   4. 
      Изотониялық және изометриялық
      
2. 
   Бұлшық ет жете алатын және бұлшық еттің ауқымына тікелей сәйкес келетін күштің сол бір басым бӛлігін суреттеу үшін қандай ұғым қолданылады?
   
   1. 
      Қуат
      
   2. 
      Қарсылық кӛрсету
      
   3. 
      Күш
      
   4. 
      Кӛрсеткіш
      
3. 
   Бұлшық еттердің ауыр зат кӛтеру кезіндегі қысқарулары қалай аталады?
   
   1. 
      Изотониялық
      
   2. 
      Изометриялық
      
   3. 
      Санасыз
      
   4. 
      Рефлексті
      
4. 
   Бұлшық ет анаэробтық шектен асқанда қандай қышқыл шығарылады?
   
   1. 
      Сүтқышқылы
      
   2. 
      Сірке қышқылы
      
   3. 
      Лимон қышқылы
      
   4. 
      АТФ
      

Сабақ тақырыбы: Сарамандық жҧмыс №3: ЭКГ: жҥрекке әсер ететін факторлар

Мақсаты: Оқушылар электрокардиограмма датчигін пайдаланып жүрек бұлшықетінің электр белсенділігін бақылайды:

• 
  ЭКГ жүрек электр әлеуеті толқындарының үш аралығының физикалық жүктемеге дейінгі және одан кейінгі уақыт бойынша ұзақтығын анықтау.
  
• 
  Қыз балалар мен ұл балалардың денесіне түсетін жүктемеге дейін және кейінгі ЭКГ бойынша уақыт аралықтарын салыстыру.
  
• 
  Тапсырмалардың осы деңгейіне қосымша ретінде жүрекке әсер ете алатын басқа әсерлерді ұсыну.
  

Зертханалық жҧмысты орындау алдында оқушылар мына тақырыптар мен тҥсініктерді қарастыруы қажет:

• 
  Адамның қан айналым жүйесі жүректен, қан тамырларынан және онда ағатын қаннан тұратындығын сабақ барысында танысу.
  
• 
  Дене шынықтыру жаттығуларын жасап, дұрыс тамақтану және салауатты ӛмір салтын ұстану арқылы жүрек-қантамырлары ауруларының алдын алуға болатыны туралы пікір алмасу.
  
• 
  Дене шынықтыруы жаттығуларын орындау кезінде, дене бұлшықеттерін қан мен оттегімен кӛбірек мӛлшерде қамтамасыз ету үшін жүрек тезірек соғады. Жаттығу неғұрлым қарқындырақ болса, соғұрлым жүрек тез соғады. Сондықтан, жүректің жаттығу кезінде соғу жиілігін бақылау –жаттығу қарқындылығын бақылау үшін тамаша әдіс.
  
• 
  ЭКГ жүрек соғу жиілігін кӛрсетеді. Ол жүректің тұрақты және тұрақсыз ырғағын бақылауға мүмкіндік береді.
  

---