ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 03.02.2024
Просмотров: 153
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Атом физикасы
| № | Шамалар | Формуласы | |
| 1 | Массалық сан | А-массалық сан  Z-протондар саны N-нейтрондар саны | |
| 2 | Ығысу ережесі | α-ыдырау |  |
| β-ыдырау(электрондық) |  | ||
| β-ыдырау(позитрондық) |  | ||
| 3 | Нейтронның ыдырау реакциясы |   -электрондық антинейтрино,  –протон | |
| 4 | Протонның ыдырау реакциясы(басқа бөлшектермен әсерлесу нәтижесінде) |  | |
| 5 | Массалар ақауы |  ;  | |
| 6 | Ядроның байланыс энергиясы |  | |
| 7 | Радиоактивтік ыдырау заңы N0 – бастапқы уақыттағы (t=0) радиактивті атомдар саны N – ыдырамай қалған атомдар саны |   | |
| 8 | Шығарылған сәуленің жұтылған дозасы |  | |
Өткізгіштердің елеулі белгілері
| Өткізгіш түрлері | Өткізгіштер | |||||
| Салыс тыру белгілері | Металдар | Электро литтер | Газдар | Вакуум | Шалаөткізгіш тер | Плазма |
| Зарядты тасымал дау шылар | Еркін элек трон дар | Оң және теріс иондар | Иондар мен элек трон дар | Термоэлек трондық эмиссия нәтижесін де пайда болған электрон дар | Электрондар мен кемтіктер | Оң және теріс иондар |
| Зат тасыма луының болуы | Болмайды | Зат тасымалы болады | Болмайды | Болмайды | Зат тасымалы болады | |
| Кедергі нің темпера тураға тәуел ділігі | Про порционал | Кері пропор ционал | - | Кері пропорционал | Өте жоғарғы температурада асқын өткізгіштікке айналады | |
| Ом заңы сәйкес келе ме? | Иә | Иә | жоқ | жоқ | жоқ | |
| Техникалық қолданылуы | Қыздыру аспап тары | Гальвано техника | Газ, жарық түтік тері, электрон шамдары | Диодтар, транзисторлар, радиотех никада | Солғын, доғалық, ұшқындық т.б. разряд.Жарна малық жазулар, плазмотрон | |
Негізгі физикалық тұрақтылар
| № | Аталуы | Белгіленуі |
| 1 | Вакуумдағы жарық жылдамдығы |  |
| 2 | Гравитациялық тұрақты |  |
| 3 | Авогадро саны |  |
| 4 | Больцман тұрақтысы |  |
| 5 | Универсал газ тұрақтысы |  |
| 6 | Фарадей тұрақтысы |  |
| 7 | Электрон заряды |  |
| 8 | Электронның тыныштық массасы |  |
| 9 | Протонның тыныштық массасы |  |
| 10 | Нейтронның тыныштық массасы |  |
| 11 | Электр тұрақтысы |  |
| 12 | Магнит тұрақтысы |  |
| 13 | Планк тұрақтысы |   |
| 14 | Еркін түсу үдеу (жердегі) |  |
| 15 | Ридберг тұрақтысы |  |
| 16 | Стефан тұрақтысы |  |
Жиі кездесетін тұрақты шамалар.
-
Дистильденген судың тығыздығы ρ=1000 кг/м3 -
Сынаптың тығыздығы ρ=13600 кг/м3 -
Қалыпты жағдайдағы судың түтік бойымен көтеріле алатын ең жоғарғы деңгейі h=10,2 м. -
Қалыпты жағдайдағы (t=0ºC; P=101,325 кПа) ауаның тығыздығы ρ=1,293 кг/м3 -
Идеал газдың қалыпты жағдайдағы (t=0ºC; P=101,325 кПа) молярлық көлемі V=22,4л/моль -
Ауаның молярлық массасы (қалыпты жағдайдағы) µ=29∙10-3 кг/моль -
Бірінші ғарыштық жылдамдық (жер бетінде) υI=7,91 км/с -
Екінші ғарыштық жылдамдық (жер бетінде) υII=11,19 км/с -
Үшінші ғарыштық жылдамдық (жер бетінде) υIII≈16,67 км/с -
Қалыпты жағдайдағы дыбыстың ауада таралу жылдамдығы υд=331,5 м/с -
Ең ауыр металл – осмий (t=20ºC); ρ=22610 кг/м3 -
Ең жеңіл металл – литий (t=20ºC); ρ=539 кг/м3 -
Адам денесінің орташа тығыздығы ρ=1036 кг/м3 -
Адам денесінің қалыпты температурасы t=36,7ºC -
Адам үшін неғұрлым қолайлы болатын салыстырмалы ылғалдық φ=(40-60)% -
Еркін түсу үдеуі (Москва ендігінде) – g=9,82 м/с2 -
Еркін түсу үдеуі (экваторда) – g=9,78 м/с2 -
Еркін түсу үдеуі (полюсте) – g=9,83 м/с2 -
Массаның атомдық бірлігі – 1м.а.б.=1,66∙10-27кг=931МэВ=1,49∙10-10Дж
Сәуле шығару түрлері
(Жарықты тек қозған атомдар ғана шығарады. Атом жарық шығару үшін, сырттан белгілі мөлшерде энергия берілуі қажет)
-
Жылулық сәуле шығару – атом қажетті энергияны атомдар мен молекулалардың жылулық қозғалысының есебінен шығарады.Шапшаң атомдар(немесе молекулалар) бір-бірімен соқтығысқанда, олардың кинетикалық энергиясының бір бөлігі атомдардың қозу энергиясына айналады, ал бұлар содан кейін жарық шығарады. Мысалы, күннің сәуле шығаруы, қыздыру шамдары (ПӘК =12%), жалын. -
Электролюминесценция– (люминесценция-жарқыл)-газдардағы электр разряды. Газдағы разряд кезінде электр өрісі электрондарға кинетикалық энергияны көп береді. Шапшаң электрондар атомдармен соқтығысқанда серпімсіз соққыға ұшырайды да, электрондардың кинетикалық энергиясының бір бөлігі атомдарды қоздыруға жұмсалады.Қозған атомдар осы энергияны жарық толқындары түрінде бөліп шығарады. Мысал:, солтүстік шұғыла, жарнамалар ( неон – қызыл түс; аргон – көгілдір – жасыл түс, сынап буы – күндізгі жарық шығарады). -
Катодолюминесценция– қатты денелерді электрондармен атқылаудан жарқыл шығаруы. Мысалы: телевизорларда; электрондық – сәулелік түтікшеде т.б. -
Хемилюминесценция– энергияны бөліп шығару арқылы жүретін кейбір химиялық реакциялардаосы энергияның бір бөлігі тікелей жарық энергиясына айналады Жарық көзі суық күйінде қалады. Мысалы, жарқырауық қоңыздар, қараңғыдағы ағаш шіріктері т.б. -
Фотолюминесценция – кейбір денелер түскен жарықтың әсерінен өздері тікелей жарық шығара бастайды. Фотолюминесценция кезінде шығарылған жарықтың,әдетте, жарқылды қоздыратын жарықтан толқын ұзындығы артық болады. Мысалы: шыршаның көптеген ойыншықтары,боялатын жарқырауық бояулар т.б.
Спектрлер
| р/с | Түрлері | Сәуле шығару көзі | |
| І | Шығару спектрлері | Үздіксіз спектрлер (тұтас) Қызыл түстен күлгін түске дейінгі барлық түстердің бірте-бірте өтуі. | Жоғары температураға дейін қыздырылған қатты, сұйық денелер, сондай-ақ жоғарғы температурадағы плазма береді. Тұтас спектрдің түрі негізінен температураға тәуелді, зат тегіне аса тәуелді болмайды. |
| Сызықтық спектрлер Жалпақ қоңырқай жолақтармен бөлінген, жарықтылығы түрліше түсті сызықтардың жолақтары. | Жоғарғы температурадағы біратомды газдар шығарады. Сиретілген газдар немесе кез келген химиялық элементтің буларын қыздырғанда жарық шығара бастайды.Спектрдің әрбір сызығына қандай да бір толқын ұзындығы, яғни жиілік сәйкес келеді. Спектр түріне қарап заттың химиялық құрамын анықтайды. | ||
| Жолақ спектрлер Өзара қоңыр аралықтармен бөлінген жеке жолақтардан тұрады. | Бір- бірімен байланыспаған немесе нашар байланысқан молекулалар тұғызады. | ||
| ІІ | Жұтылу спектрлері Үздіксіз спектрдің реңкіндегі қоңырқай сызықтар – жұтылу сызықтары, олардың жиынтығы жұтылу спектрлерін түзеді. | Егер ақ жарықты суық,сәуле шығармайтын газ арқылы жіберсек, жарық көзінің үздіксіз спектрінің бетінде қара сызықтар пайда болады. Заттың жарықты жұтуы толқын ұзындығына тәуелді. Газ өзінің қатты қызған күйінде шығаратын толқын ұзындықтарына сәйкес жарықты әсіресе интенсивті жұтады. | |
Тәуелсіз разрядтың түрлері және
олардың қолданылуы
| № | Түрлері | Параметрлері | Қолданылады |
| 1 | Солғын | 0,1 мм сын. бағ. 0,01 мм сын. бағ. (төменгі қысымда) | Жарнамаларда, мысалы: Неон-қызыл, аргон-көгілдір-жасыл Сынап буы- күндізгі жарық береді |
| 2 | Электр доғасы | Ток күші бірнеше амперге (50В өзінде) Р=1атм – t=4000ºС P=20атм – t=7000ºС | Металлургияда және металдарды пісіруде |
| 3 | Тәж разряды | Е=3*106 В/м атмосфералық қысымда | Найзағайда, заряд сүйір жерлерде көп жиналады. |
| 4 | Ұшқындық разряд | Кернеу үлкен болғанда I=5*105 А ∆φ=1*109 В Атмосфералық қысымда | Найзағай – алып екі бұлт, не бұлт пен жер арасында байқалады. |
Элементар бөлшектерді тіркеу және бақылау әдістері
| № | Тіркегіш құрылғылар | Құрылысы, ортасы | Жұмыс істеу принципі | Тіркейтін бөлшектері |
| 1 | Газ разрядты тіркегіш. Ойлап тапқан Г.Гейгер, жетілдірген В.Мюллер | Іші металмен қапталған (катод) шыны түтік. Түтіктің осін бойлай орнатылған металл қыл-анод. Түтік газбен әдетте, аргонмен толтырылады. | Соқтығысу арқылы иондануға негізделген. | Электрондар мен γ-кванттарды, бөлшектердің ұшып өтуін ғана тіркейді |
| 2 | Вильсон камерасы | Судың немесе спирттің қанығуға жақын буы толтырылған герметикалық жабық ыдыс. | Камера аса қаныққан будың иондарда су тамшыларын түзіп, конденсациялауға негізделген. Поршеннің астындағы қысым азайған кезде, поршень кенет төмен түсіп, камерадағы газ адиабатты ұлғаяды. Су салқындайды, қанығу дәрежесіне жетеді. | Бөлшектердің тек өткенін және олардың қозғалыс траекторияларын тіркейді. Информация анағұрлым көп, трек ұзындығына қарап бөлшектің энергиясын, жылдамдығын, заряды үлкен бөлшек жуанырақ трек қалдырады. Зарядын, массасын анықтайды. |
| 3 | Көпіршікті камера (1952ж американ ғалымы Д. Глейзер) | Аса қыздырылған сұйық. Сұйық ретінде – сұйық сутегі мен пропан. | Бу көпіршіктері пайда болады. Жұмыс циклі 0,1с. Зат тығыздығы Вильсон камерасындағы зат тығыздығынан артық, сондықтан жолы қысқа. | Зарядталған бөлшектердің траекторияларын тіркейді. |
| 4 | Сцинтилляциялық санағыш | Энергиясы жоғары, шапшаң қозғалатын зарядталған бөлшектердің люминесценттік кристалға (Na,ZnS және т.б.) соғылғанда заттың қас қағым уақытта жарқ етіп жарық шығаруы. | Жарықтануды санау арқылы сол затпен әрекеттескен зарядталған бөлшектердің санын есептейді | Жекеленген α- бөлшектерді тіркейді, β бөлшектер мен γ- кванттардың әсерінен сцинтилляцияны, α- бөлшектер сияқты көзбен бақылау мүмкін емес, сондықтан фотоэлектронды көбейткіш пайдаланады. |
| 5 | Қалың қабатты фотоэмульсия әдісі. (Мысовский, Жданов) | Фотоэмульсияда көптеген мөлшердегі бромды күмістің микроскопиялық кристалдары бар. | Зарядталған шапшаң бөлшектердің фотопластинаның эмульсиясын иондауға негізделген. Тығыздығы аса үлкен. Тректер аса қысқа. L=10-3 см | Сирек құбылысты тіркейді |
