ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 08.02.2024
Просмотров: 208
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Метилді спирт (метанол, карбинол, ағаш спирті) СН
ОН – иісі (этил спиртінің иісіне ұқсас). Түссіз, өте жеңіл сұйықтық, тығыздығы 0,797 г/см
, балқу t – 97,9°С, қайнау t 64,5°С.. Тазаланған метил спирті, өзінің иісі бойынша этил спиртінен айнымайды. Химиялық синтезде құмырсқа қышқылы мен формальдегид алу үшін,ерітінді ретінде политуралар мен лактарда қолданылады. Сумен спиртпен, бензолмен, ацетонмен, т.б. органикалық еріткіштермен оңай араласады. Формальдегид, сірке қышқылы, әр түрлі эфирлер алуда, бояғыш заттар мен дәрілік заттарды ерітуде, отынға қоспа ретінде қолданылады. Метанол жүйке және тамыр жүйесіне әсер ететін у.
Этил спирті, этанол, С2Н5ОН – біратомды қаныққан-алифатты спирт, түссіз, күйдіргіш дәмі және өзіндік исі бар оңай қозғалатын сұйықтық; балқу t –144,15°С, қайнау t 78,39°С. Этил сумен, спирттермен, эфирлермен, бензинмен, т.б. органик. еріткіштермен кез келген қатынаста жақсы араласады. Этилды өнеркәсіпте алу үшін этиленді күкірт қышқылы арқылы немесе тікелей гидраттайды; зимаза ферментінің әсерімен а. ш. шикізаттарын (картоп, дәнді дақылдар, т.б.) ашытады және ағашты, т.б. өсімдіктерді гидролиздейді. Этил әр түрлі өндіріс салаларында (лак-бояу, фармацевтика, тұрмыстық химия, т.б.) еріткіш ретінде; хлороформ, диэтил эфирі, этилацетат, диэтиламин, сірке қышқылы, т.б. органик. өнімдерді алу үшін бастапқы шикізат ретінде; мотор отыны, антифриз, т.б. түрінде кеңінен қолданылады. Өндірілетін Этилдың көп бөлігі спирттік сусындар жасау үшін жұмсалады. Этил спирті ауадан ылғалды өзіне жақсы сіңіреді, жақсы еріткіш, сумен, эфирмен, глицеринмен, бензинмен, т.б. Көптеген органикалық еріткіштермен жақсы араласады. Этил спирті екі түрлі тәсілмен алады: ферментативтік немесе биохимиялық; химиялық немесе синтетикалық. Бірінші тәсілде ашытқы ферменттерінің әсерінен қанттың ашуынан алынады, екінші тәсілде этиленге катализатор көмегімен суды қосу арқылы алынады.
Этиленгликоль СН2 ОН2 - СНОН дигидроксильдік өте сапалы спирттерге жатады және антифриздің құрамына кіреді, қатпайтын сұйықтық- қыста моторларды мұздатпайтын зат (40-650 С. “Тосол”, В-2, П-1 және басқалар). Онымен қоса ГТЖ-22 мен «Нева» ертіндісі — тормозды тежелдететін гидравликалық сұйықтықтардың құрамына кіреді. Этиленгликоль — түссіз, спирт сияқты сұйықтық, тәтті дәмі бар, иісі жоқ. Қайнау температурасы 197
0 С. Сумен, спиртпен басқа сұйықтықтармен араласады, оның судағы ерітіндісінің қасиеті -650 С-қа дейін қатпайды. Этиленгликольді ішсе уланады. Бұл затқа әр адамның сезімталдығы әртүрлі. Өлімге әкелетін мөлшері 50-500 мл-ге дейін, орташа мөлшері (100мл). Барлық спирттер сияқты этиленгликольдың наркоздық мөлшері бар. Қан тамырлық және протоплазмалық «У» болғандықтан, этиленгликоль ми ісігі мен өліеттілікті тудырады. Соңында мида оттегінің жетіспеушілігіне әкеп соқтырады. Ең әуелі уланғандар жүрек тамыр соғуының әлсіреуінен немесе өкпе ісігінен өліп кетеді. Егер уланғандар мидың бұзылу сатысынан шықса, әрі қарай бүйрек түтікшелерінің жұмысының бұзылу симптомдарының көрінісін көруге болады.
Дәріс: 13
Тақырыбы: Көп атомды спирттер
Мақсаты: Көп атомды спирттердің классификациясыларымен танысу, құрылысы мен құрамын оқыта отырып, көмірсутектер мен спирттер арасындағы байланысты көрсету. Реакция теңдеуілерін жазып үйрену.
Жоспары:
-
Көп атомды спирттер
Көпатомды спирттер.Көп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары. Көпатомды спирттерге этиленгликоль С2Н4(ОН)2, глицерин С3Н5(ОН)3, ксилит С5Н7(ОН)5, сорбит С6Н8(ОН)6, т.б. жатады. Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликолъдер немесе алкандиолдар деп атайды. Жалпы формуласы: СnН2n(ОН)2.
Аталуы. Халықаралық атаулар жүйесі бойынша сәйкес қаныққан көмірсутек атына диол немесе триол жұрнағын қосып, гидроксил тобы байланысып тұрған көміртек атомының нөмірі көрсетіледі.
Алу әдістері. 1. Көпатомды спирттерді біратомды спирттерге ұқсас жолдармен алуға болады. Мысалы, екіатомды спирттерді көмір- сутектердің дигалогентуындыларын гидролиздеп алады.
Глицерин СН2ОН — СНОН — СН2ОН — тәтті дәмі бар түссіз, қоймалжың сұйықтық. Суды жақсы сіңіретін, гигроскопиялық зат. Сумен кез келген мөлшерде араласады. Атмосфералық қысымда 290С-та қайнап, ыдырай бастайды, сондықтан оны белгілі бір қысымда айдайды. Глицеринді өнеркәсіпте пропиленнен алады. Көп мөлшерде химия және тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Глицерин гигроскопиялық зат болғандықтан, теріні жұмсартатын қасиетіне байланысты парфюмерияда
, былғары өнеркәсібінде пайдаланады. Сонымен қатар глицерин қопарылғыш заттар және дәрі-дәрмектер өндіруде медицинада қолданылады. Дикарбон қышқылдары және олардың туындыларымен глицеринді әрекеттестіріп, полимерлі қосылыс — полиэфир алады. Көпатомды спирттердің құрамында екі және одан да көп гидроксил топтары болады. Маңызды өкілдері этиленгликоль СН2ОН - СН2ОН және глицерин СН2ОН - СНОН - СН2ОН. Олардың құрамында гидроксил тобы болғандықтан, қасиеттері біратомды спирттерге ұқсас. Айырмашылығы — гидроксил тобының санына байланысты. Этиленгликоль синтездік талшық алу үшін және антифриз ретінде қолданылады. Глицерин былғары өнеркәсібінде, дәрі-дәрмек, қопарылғыш зат алуға, т.б. қолданылады. Глицерин көбінесе гигроскопиялығына байланысты пайдаланылады. Медицинада глицерин қолдың терісін жұмсартуға және дәрілік майлар жасау үшін, былғары өндіріснде – матаның созылғыштығы мен жұмсақтығын арттырып, өңдеуге, т.б. қолданылады. Глицерин синтетикалық нымдар және қопарғыш зат, мысалы, нитроглицерин алу үшін де пайдаланылады.
Глицерин Этиленгликоль
Дәріс:14
Тақырыбы: Фенолдар. Альдегидтер мен кетондар. Карбон қышқылдары. Мақсаты: Карбонды қосылыстар, альдегидтер, кетондар, ацетонға сипаттама, қолданылуы, қасиеттері туралы ақпарат алады.
Жоспары:
-
Фенолдар -
Карбонды қосылыстар -
Альдегидтер, қасиеттері. -
Ацетон, қасиеттері. -
Кетондар, қасиеттері.
Фенолдар – молекула құрамында көміртек атомымен байланысқан бір немесе бірнеше гидроксил тобы бар хош иісті қосылыстар. - ОН тобының санына байланысты бір, екі, үшатомды фенолдар болып бөлінеді. Мысалы, фенол, 1-нафтол, 2-нафтол – біратомды, крезол, гидрохинон, – екіатомды, пирогаллол – үшатомды. Фенолдар спирттерге қарағанда қышқылдық қасиеттері күштірек. Бұл қасиет фенолдарда теріс электрлігі жоғары топ қосылған сайын күшейе береді, мысалы,нитротоп, галоген, күкірт. Фенолдар сілтілерде еріп феноляттар, сілтілік ортада оңай ацилденіп алифатты және хош иісті қышқылдардың күрделі эфирлерін, алкилденіп жай эфирлер түзеді. Фенолдарды хош иісті күкіртті қышқыл тұздарын балқыту, диазоний тұздары арқылы аминдерден, т.б. алады. Фенол мен крезолды таскөмір шайырларынан бөледі. Фенолдар фенол-фармальдегидті шайырлар, бояғыш және дәрілік, залалдандырушы заттар алуда қолданылады. Фенол немесе оксибензол,
С6Н5ОН – спирт, эфир, хлороформда жақсы еритін, өзіне тән өткір исі бар, түссіз, кристалды улы зат. Балқу t 43°С, қайнау t 182°С, ауада тотығып, түсі қызғылттанады. Оның судағы 3 – 5%-дық ерітіндісі карбол қышқылы деп аталады. Гидрохинон, 1,2-диоксибензол – С6Н4(ОН)2 – суда, сілті ерітіндісінде, спиртте, бензолда, хлороформда, ацетонда еритін кристалды зат. Балқу t 170°С, қайнау t 285°С (730 мм сын. бағ.), оңай тотығып n-бензохинонға айналады. Теріні, көз бен тыныс алу жолдарының кілегейлі қабықтарын тітіркендіреді, n-бензохинонды тотықсыздандыру арқылы алынады. Пирогаллол, 1, 2, 3-триоксибензол – С6Н3(ОН)3– жарықта бозаратын ақ кристалды зат, балқу t 132,8°С, қайнау t 309°С, суда, спиртте, ацетонда, т.б. жақсы еріп, хлороформ мен бензолда нашар ериді. Оңай тотығады (әсіресе сілтілік ортада).
Карбон қышқылдырының молекуласында көміртек радикалымен байланысқан бір немесе бірнеше карбоксил тобы - СООН болады.
Жалпы формуласы СnH2nO2 не CnH2n+1COOH. Карбон қышқылдары қаныққан, қанықпаған және ароматты болып бөлінеді. Құрамындағы карбоксил тобының санына байланысты бір негізді, екі негізді, көп негізді болып бөлінеді. Бір негізді карбон қышқылы: СН3СООН, СН3 – СН2 – СООН. Қаныққан бір негізді карбон қышқылдарының изомериясы көміртегі тізбегінің құрылысына байланысты, изомері көміртегі атомдар саны 4-тен жоғары басталады. C3H7COOH – екі изомер; C4H9COOH – төрт изомері болады. HCOOH – құмырсқа (метан) қышқылы; СН3-СООН - сірке (этан) қышқылы; С2Н5-СООН - пропион (пропан) қышқылы; С3Н7-СООН - май (бутан) қышқылы; СН3- СН(СН3) – СООН - изомай (2-метилпропан) қышқылы. Қаныққан карбон қышқылының алғашқы үш мүшесі: құмырсқа, сірке және пропион қышқылдары өткір иісті, сұйық заттар, суда ерімейді. Май қышқылының жағымсыз иісі бар, суда нашар ериді, жоғарғы карбон қышқылдары С10-нан бастап қатты заттар. Гомологтық қатарда молекулалық массаларының өсуіне қарай суда ерігіштігі кемиді, қайнау температуралары өседі. Спирттерге қарағанда сәйкес карбон қышқылдарының қайнау температуралары едәуір жоғары.
Олардың қайнау
температураларының жоғары болу себебі, екі карбон қышқылы арасында молекулааралық сутектік байланыс түзіліп, димерленеді. Карбон қышқылы молекулалары арасында біреуінің оттек атомы мен екіншісінің гидроксил тобындағы сутек атомының арасында екі сутектік байланыс түзіледі.
Маңызды карбон қышқылының формулалары және атаулары
| Формуласы | Тривиалды атауы | Халықаралық атауы | Радикалдың атауы RCOO- |
| HCOOH CH3COOH CH3CH2COOH CH3CH2CH2COOH CH3CH(CH3)COOH CH3(CH2)3COOH CH3(CH2)4COOH CH3(CH2)14COOH CH3(CH2)16COOH CH2 = CH – COOH CH2 = C(CH3) – COOH C17H33COOH C6H5COOH HOOC – COOH HOOC – CH2 – COOH HOOC–(CH2)2 – COOH | құмырсқа сірке пропион май изомай валериан капрон пальмитин стеарин акрил метакрил олеин бензой қымыздық малон янтарь | метан этан пропан бутан 2 – метилпропан пентан гексан гексадекан октадекан пропен 2 – метилпропен цис – октадецен бензой этандион пропандион бутандион | формиат ацетат пропионат бутират изобутират валерат капрат пальмитат стеарат акрилат метакрилат олеат бензоат оксалат малонат сукцинат |