ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 04.02.2024
Просмотров: 351
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
22. Жаратылыстану және техниканың дамуы.
Жаратылыстану ғылымдары — табиғатты зерттеумен айналысатын ғылымдардың жиынтық атауы; табиғат құбылыстары мен олардың дамуының жалпы заңдарын танумен шұғылданатын ғылымдар жүйесі. Еуропада қайта өрлеу кезеңінде (15 ғ-дың 2-жартысы) табиғатты жете зерттеуге байланысты қалыптасты. Кейін, 18 ғ-да Жаратылыстану ғылымдары бірыңғай жүйеге келтірілді. Жаратылыстану ауқымы түрлі табиғат нысандарын (ғарыштық жүйеден бастап микродүниеге дейін), дүниенің жалпы қасиеті мен құрылымын, тірі табиғатты, біздің планетамыздан тыс жатқан нысандарды, сондай-ақ, Жерді қамтиды. Жаратылыстану ғылымдары біріншіден, ғылыми дәлдігімен және жүйелілігімен, екіншіден, табиғат қорларын пайдалану құралы ретіндегі өзінің практикалық мәнімен ерекшеленеді.
Жаратылыстануға енетін ғылымдар былайша топтастырылады:
1) физика, химия;
2) биология, ботаника, зоология;
3) анатомия, физиология, генетика;
4) геология, минералогия, палеонтология, метеорология, география (физикалық);
5) астрономия (астрофизика және астрохимия). Кейбір табиғат зерттеуші ғалымдар математиканы Жаратылыстану ғылымдарына жатқызбайды, бірақ, осы ғылымдардың таным құралы ретінде қарастырады. Жаратылыстану ғылымдарын зерттелу әдісіне қарай нағыз деректер мен байланыстарды зерттей отырып, ережелер мен заңдарды қорытып шығаратын сипаттаушы және дерекпен байланысты математикалық формалармен толықтырып отыратын дәл ғылымдар деп ажыратады. Табиғат туралы нақты ғылым зерттеулермен шектелсе, қолданбалы ғылым (медицина, ауыл шарушылығы, орман шаруашылығы және техника ғылымдарын жалпы алғанда) ғылыми зерттеулерді және табиғатты өзгертуге пайдаланылады.
Жаратылыстанудың теориялық мәселелерін айқындау үшін табиғат заңдары қолданылады. Энергияның сақталу және айналу заңының, Эйнштейннің салыстырмалық теориясының, Дарвиннің эволюциялық ілімінің жасалуы, сондай-ақ, ғылымның жаңа салалары: кванттық механика, генетика, кибернетика, астрофизика, т.б. жедел дамуының нәтижесінде философия ғылымы теориялық жағынан байытыла түсті. Жаратылыстану ғылымдары қазіргі ғылыми-техникалық прогресті жеделдетудің негізі болып табылады
23. Ғылыми революциялар мен парадигмалар.
Ғылыми-техникалық революция – ғылымды өндірістік дамудың жетекші факторына айналдыру арқылы өндіргіш күштерді түбегейлі өзгертіп, сапалық жағынан түлету. 20 ғ-дың 40-жылдарынан басталған ғылыми-техникалық революция барысында ғылымның өндіргіш күшке айналу үрдісі қарқын алып, елеулі нәтижелерге қол жетті: ең бастысы, еңбектің жай-ахуалы, сипаты мен мазмұны, өндіргіш күштердің, еңбек бөлінісінің құрылымы өзгеріске ұшырап, еңбек өнімділігі күрт өсті, сол арқылы қоғам өмірінің өзге салалары, әсіресе, адамдардың мәдениеті, тұрмысы, психологиясы жетіліп, табиғатпен қарым-қатынасы айқындала түсті.
Ғылыми-техникалық революцияның – екі негізгі алғышартты: ғылыми-техникалық және әлеум. сипаттағы алғышарттары болды. Оның пісіп-жетілуінде 19 ғ-дың соңы мен 20 ғ-дың басындағы жаратылыстанудағы жетістіктер шешуші рөл атқарды. «Жаратылыстанудағы революциялар» дүмпуі электронның, радийдің, химиялық элементтер түзілуінің ашылуына, салыстырмалылық теориясы мен кванттық ілімнің негізделуіне орай жүзеге асып, ғылымның микроәлем мен үлкен жылдамдықтар саласына дендей енуімен ерекшеленді.
ҒТР-дің басты белгілері мыналар:
● әмбебаптық,ауқымдылық;
● ғылыми-техникалық өзгерістердің жеделденуі;
● өндірістің ғылымды көп қажет ететін салаларының қарқынды өсуі;
● әскери-техникалық революция.
Ғылым мен білім адамзат өркениетті тарихында қоғамның алға басуы үшін қызмет етумен келеді. Қазіргі заманғы ғылым өндіріс пен қызмет көрсету салаларына күрделі техника мен технологияларды енгізу арқылы оларды Ғылымды көп қажет ететін мүлде жаңа салалардың дамуына негіз болуда. ҒТР-дің әмбебаптығы мен ауқымдылығы дүниежүзінің барлық елдері мен географиялық қабықтың кез-келген бөлігін қамтуымен және адамзаттың ғарыш кеңістігін игеруімен түсіндіріледі. ҒТР шаруашылықтың барлық салалары мен оның құрылымдарына, еңбек сипатына, адамдардың мәдениеті мен мінез-құлқына үлкен өзгерістер әкеледі.
Қазіргі ҒТР күрделі жүйе және ол өзара әрекет етуші төрт бөліктен тұрады:
1. Ғылым.
2. Техника мен технология.
3. Өндіріс.
4. Басқару.
24.Ғылыми дәстүрлер мәселесі.
Дәстүр мәселелері ғылымның дамуының негізгі факторы ретінде алғаш рет венгр философы Т.Кунның еңбектерінде қарастырылды. Дәстүр бойынша (лат. Traditio - беру, дәстүр) олар ұрпақтан ұрпаққа беріліп, белгілі қоғамдар мен әлеуметтік топтарда ұзақ уақыт сақталған әлеуметтік және мәдени мұра элементтерін білдіреді .
Дәстүрге қоғамдық сана мен әлеуметтік практика құрылымдарының тұрақтылығы, өзгермейтіндігі және жаңаруы тән.
Дәстүрлі ғылым, сіздер білетіндей, белгілі бір бұрыннан қалыптасқан парадигма шеңберінде жұмыс істейді - ғылыми қауымдастық қабылдаған және бөлісетін және оның мүшелерінің көпшілігін біріктіретін іргелі ғылыми көзқарастардың, тұжырымдамалар мен терминдердің жиынтығы.
Ғалым басым парадигманың ережелеріне сәйкес әрекет ете отырып, кездейсоқ осы парадигманың ішінде түсініксіз болатын фактілер мен құбылыстарға тап болады. Ғылыми зерттеу және түсіндіру ережелерін өзгерту қажет. Мысалы, Уилсон камерасындағы физиктер электронның ізін көргісі келіп, кенеттен бұл із шанышқының пішініне ие екенін анықтады. Бұл олардың күткендеріне сәйкес келмеді, бірақ олар эксперименттік қателіктер ретінде қарастырған нәрселерін түсіндірді. Шындығында, позитронның ашылуы байқалған құбылыстың артында көрініп тұрды. Ескінің шеңберіне сыймаған жаңа фактілердің қысымымен парадигма ауысуы орын алды.
Кун бұл парадигманың ауысуын ғылыми революция деп атады . Әрбір ғылыми революция алдыңғы идеялар шеңберінде түсінуге болмайтын жаңа заңдылықтарды ашады.
25.Ғылыми танымның ерекшеліктері.
Ғылыми таным – танымның ең жоғарғы пішімі. Ғылыми таным рационалдық сипатының басымдылығымен сипатталатын өте күрделі құбылыс. Ол негізінен ұғымдар жүйесі, теориялар, заңдар сияқты басқа да ойлау процестерінің түрлері арқылы айқындалады. Әрине, мұнда сезімдік танымның рөлі де жоққа шығарылмайды, алайда ол ғылыми танымның теория ауқымында жанама, екінші рөл атқарады. Ғылыми таным құбылыстар мен процестердің ішкі әмбебаптық байланыстары мен заңдылықтарын эмпирикалық білім мен ақыл-ойға табан тіреп, рационалды түрде сараптау арқылы бейнелейді. Мұндай сараптау ұғымдар жүйесі, ой қорытындысы, заңдар, категориялар мен принциптер сияқты жоғары дәрежедегі абстракциялар жүйесі арқылы іске асады. Ғылыми танымның ең маңызды міндеті – мейлінше ақиқатқа жету, оның мазмұнын жан-жақты ашу. Осы міндетті іске асыру үшін ғылыми танымның көптеген тәсілдері кеңінен пайдаланылады, оларға: абстракциялау, идеализациялау, синтез, дедукция, абстрактіліктен нақтылыққа өрлеу, тарихилық және логикалық әдістер жатады. Ғылыми танымның маңызды ерекшелігі – оның өзіне бағытталғандығы немесе ішкі ғылыми рефлексия ретінде калыптасуы; яғни, ол тек таным процесінің өзін, оның пішімдері мен әдіс-тәсілдерін, ұғымдар жүйесін зерттейді;
26.Ғылыми революциялардың концепциялары.
Т.Кун (1922-1996) өзінің ғылыми революция концепциясымен ғылымның тарихи даму проблемаларын дамытуға маңызды үлес қосты. Кун ғылыми зерттеулердің стратегиялары түбегейлі өзгеріп, түбегейлі жаңа іргелі тұжырымдамалар, зерттелетін шындық туралы жаңа идеялар, зерттеу қызметінің жаңа әдістері мен модельдері қалыптасқан кездегі ғылым тарихындағы кезеңдерге ерекше назар аударды. Бұл кезеңдер ғылыми революция деп аталады. Кун оларды «қалыпты ғылыммен» салыстырды және ғылыми білімнің тарихи дамуын қалыпты ғылым мен ғылыми революция кезеңдерінің біртіндеп ауысып отыруы ретінде ұсынды.
20 ғасырдағы ғылым мен техниканың прогресі ғылымныңәдістемесі мен тарихының алдына ғылымдағы революциядеп аталатын ғылыми білімдегі сол іргелі, сапалықөзгерістердің табиғаты мен құрылымын талдаудың өзектімәселесін алға тартты.
Кун теориясы қысқаша: тыныш даму кезеңдері («қалыптығылымның» кезеңдері) дағдарыспен ауыстырылады, оныбасым парадигманы алмастыратын революция шеше алады. Кун парадигманы ғылыми қауымдастыққа проблемалар меноларды шешудің моделін ұсынатын тұжырымдамалар, теория және зерттеу әдістерінің жалпы танылған жиынтығыдеп түсінеды
27. Дүниенің ғылыми бейнесі
– айнала қоршаған орта, бүкіл әлем, тұтас дүние туралы, ондағы адамның орны, тіршіліктің мән-мағынасы туралы көзқарастардың, пікірлер мен түсініктердің жүйеленген жиынтығы. Дүниеге көзқарас адам қоғамымен бірге пайда болған қоғамдық тарихи құбылыс. Оның шығуының қайнар көзі – өмірдің өзі, адамның тіршілік болмысы. Дүниеге көзқарастың негізгі ұғымдары – «дүние» және «адам». Олар ажырамас бірлікте.
28.Теория құрылымының негізгі компоненттері. Теория (гр. theorіa – пайымдау, анықтау)– белгілі бір құбылыстың, шындықтың заңдылықтары мен байланыстары жайлы жан-жақты, толық мағлұмат беретін тұжырым. Теория өзінің ішкі құрылымы жағынан бір-бірімен логикалық байланыста болатын біртұтас білім жүйесін құрайды. Теорияның мазмұны белгілі бір ұғымдар мен тұжырымдарға негізделіп, арнайы логикалық-методологиялық принциптер мен ережелерге сүйеніп баяндалады. Теория көбінесе болжамдық, тұспалдық сипатқа ие. Теорияның кең көлемді теориялық материалды жүйелеуге, сипаттауға бағытталған сипаттамалы немесе логикаға негізделген дедуктивті түрлері бар.
29. Ғылыми танымдағы фактілердің рөлі .Ғылыми таным мен ғылымның пайда болуына әлеуметтік және логикалық факторлар да әсер етті. Практикалық қызмет, қоғамдық қатынастар, қоғамдық еңбек бөлісінің өндірістік, техникалық талаптары — әлеуметтік ғылымдардың өмірге келуіне түрткі болған факторға, ал ғылыми таным дамуының ішкі логикасының қажеттері — логикалық ғылымдарды талап ететін факторға жатады. Ғылымның әлеуметтік мәнін, негізгі ерекшеліктері мен заңдылықтарын ашуда әлеуметтік және логикалық факторлардың бірлігі қажет.
30.Ғылыми білім қозғалысының кумулятивтік үлгісі: логикалық позитивизм және верификация принципі.
Ф.Бэкон мен Р.Декарттың ілімінде таным әдісі мәні бойынша ғылымдағы алдын-ала ашылған жаңалықтар. Дұрыс қолданылған әдіс білімнің өсу процесін бақылауды жүзеге асыратын «ақылға қонымды» әдісті білдіреді.
Алайда, бұл тұжырымдама, ең болмағанда, ашылу сатысында көрінетін кездейсоқтық рөлін мүлдем елемейтінін атап өтуге болады.
Шынында да, ғылым көбіне проблема шешілмейтін болып көрінетін жағдайды шешуге мәжбүр болады, батыл гипотеза, болжам, мүмкіндіктің арқасында бәрі күтпеген түрде шешіледі.
Ғылымда гипотетикалық тұжырымдар шынайы да, жалған да болып шығуы мүмкін маңызды рөл атқаратыны анық.
ХХ ғасырдың басында. неопозитивизмнің жақтаушылары келесі тұжырымдаманы ұсынды, неопозитивизм принциптері:
1. Ғылым тілін метафизикалық жалған тұжырымдамалардан және жалған мәлімдемелерден тазарту;
2. Біртұтас ғылым үшін бірыңғай тілді дамыту және білімнің әдіснамалық бірлігін негіздеу;
3. Маңызды тұжырымдардың екі класын бөлу
А) логика мен математиканың аналитикалық тұжырымдары
B) эмпирикалық білімнің синтетикалық қорытындылары.
4. Ғылымды міндетті түрде тексеру.
Оның мәнін келесі ережелермен көрсетуге болады.
Ғалым болжамды алға тартып, одан дедуктивті түрде салдарды шығарады, содан кейін оларды эмпирикалық мәліметтермен салыстырады;
Эмпирикалық мәліметтерге қайшы келетін гипотеза алынып тасталады, ал расталған ғылыми білім мәртебесіне ие болады;
Барлық ғылыми тұжырымдардың мәні олардың эмпирикалық мазмұнымен беріледі;
Ғылыми болу үшін, тұжырымдар міндетті түрде тәжірибемен байланысты болуы және онымен расталуы керек (тексеру принципі).
Бұл тұжырымдаманы қолдаушылардың бірі неміс ойшылы Р.Карнап болды.
Р.Карнап ғылымда түпкілікті ақиқат жоқ деп тұжырымдады, өйткені барлық гипотетикалық тұжырымдар тек сол немесе басқа шындық дәрежесіне ие бола алады. «Сіз ешқашан заңды толық тексеруге қол жеткізе алмайсыз», - деп жазды ол. «Шындығында, біз« тексеру »туралы мүлдем сөйлемеуіміз керек - егер бұл сөзбен біз шындықтың түпкілікті орнатылуын білдіретін болсақ».
Сонымен, неопозитивизм көзқарастарында бұл рационалды бақылауда болуы мүмкін және болуы керек ашылу емес, растау кезеңі.
К.Поппердің «Сыни рационализм». Ғылыми білімнің өсу идеясы және фальсификация принципі
Поппердің “жалғандық принципі” эмпирикалық жүйе жоққа шығаруды тәжірибе арқылы мойындауы керек. Поппердің пікірінше, ғылыми білімнің дамуы - бұл кейбір ғылыми теорияларды құлатудың және оларды басқаларымен алмастырудың, қанағаттанарлықтай үздіксіз процесі. Жалпы бұл процестің теориясын келесі құрылымда ұсынуға болады: