Файл: азастан Республикасыны Білім жне ылым Министрлігі Ы. Алтынсарин атындаы лтты білім беру Академиясы лемдік педагогикалы ой сана.doc
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 16.03.2024
Просмотров: 277
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Екінші деңгейлі ағартуды басқару СССР ағарту Министрлігі болды. Оның мақсаты жастарға коммунистік білім және тәрбие беру, мектепке дейінгі тәрбиеге басшылық, жалпы орта білім және педагогикалық ғылымдарды дамыту, болашақтағы білі беру саласының дамуын жоспарлау, жалпы орта плитехникалық білім беру және оқушыларды еңбекке дайындау, оқу жоспары жиынтығы, бағдарламалар және оқулықтар. Үшінші деңгейлі басқару-Одақтас республикалардың ағарту Министрлігі. Олар кешенді мәселелер шгешеді. Автономиялық республикалар және өлке, облыстардың жеке білім беру бөлімдерінің жұмысына басшылық жасайды. Төменгі звено ағартушылық басқару ұйымдары білім беру аудандық және қалалық бөлімдері, яғни мектеп ұжымын жұмысқа бағыттаушылар. Барлық басқару ұйымдары нақты жүйе құрайды, мектеп алдында қойылған көптүрлі тапсырмаларды бірге және өзара байланысты шешуді қамтиды. Оқу-тәрбие басқару үрдістегі әдістері және мазмұны белгілі бір шамада педагогикалық ғылымның, дидактика, тәрбие теориясы, психология және тәрбиенің жетістіктерін, жасөспірімдердің психологиялық және физиологиялық дамуын анықтайды. Жасөспірімдерге тәрбие беруде қоғамдық ұйымдар комсомол, кәсіподақ, шығармашыл ұйымдар және ерікті қоғам үлкен әсерін тигізеді. Оқу-тәрбие үрдісінде басқару субъекті мұғалім, тәрбиеші. Тәрбие нысанына қарым-қатынас арқылы ғылым негідерімен қаруландырар (жеке адам, топтық, сынып, аудитория) марксистік-лениндік көзқарас қалыптастырады. Оның дайындығы, педагогикалық шеберлігі ой-пікірі, балаларға сүйіспеншілігіне, жұмыс жетістігіне байланысты.Партиялық- саяси ұйымдар көзқарасымен, әкімшілік-мемлекеттік және қоғамдық сипаттама, коммунистік тәрбие, саяси тәрбие және мұғалімдерге ғылыми-педагогикалық қызмет көрсетуі, оқу-тәрбие үрдісін әдістемелік-бағдарламалар қамтамасыз ету кездейсоқ емес. Басқару үрдісінде басқарушы жүйенің басқарылуына бір нақты іс-әрекеті шексіз болады. Оның тиімділігі басқару субъект және нысаны арасындағы өзара динамикалық байланыс, олардың арасында тура және жанама кері байланысымен айқындалады. Бұл байланыстың терең талдауы және есебі, барлық кешенді сұрақтарын қамту, мектеп және мұғалімдердің ғылыми-педагогикалық және әдістемелік қызмет көрсетуі, басқару үрдісінің барлық жағынан жетістікті қызмет көрсететін маңызды жағдайы. Басқару субъекті мен нысаны арасындағы өзара байланыс мектеп жүйесінде әкімшілік, құқықтық, еңбек, этикалық және басқа басқару қарым-қатынастары жұмыстың біршама жетістіктеріне жетуіне әсер етеді.
Ғылыми-техникалық және әлеуметтік жетістіктер орта білім беру және оқу-тәрбие үрдісінде жаңа міндеттер қойды. Бұл тапсырманы орындау мектеп басшылығының ғылыми деңгейін көтеру, педагогикалық-ұйымдастыру жұмыс тәжірибесін теориялық тұрғыдан байытуға байланысты. Оқу-тәрбие үрдісінің мазмұны мен ұйымдастыруда соңғы жылдары өзгерістерді жүзеге асыру мектеп тәрбие жұмысын басқаруды педагогикалы-ұйымдастыру және теориялық негізіне терең талдауды қажет ету салалары нәтижесінде мектепшілік деңгейі біршама кеңейді, ғылыми-зерттеу жұмыстарының мазмұны және басқа салалар бойынша білім нығайды. Басқару мазмұны басқару нысаны алдында мақсат және міндеттерге байланысты аныталады. Мектепшілік пәні және нысаны оның мазмұнын төмендегінше анықтауға мүмкіндік берді: мектепшіліктің методологиялық және теориялық негіздері; мектеп жұмысын ұйымдастыру, орта білім беру материалдық-шаруашылық тұрғыдан қамтамасыз ету және оқу-тәрбие үрдісін басқару; мектеп жұмысын басқару бойынша жалпы білім беретін ұйымдардың қызмет мазмұны және әдістері, ұйымдастыру; мектепшілік басқару; мектеп және жанұя, қоғамның өзара байланысы; ағарту жүйесінің қызметін материалдық-техникалық және әлеуметтік-психологиялық, әлеуметтік-экономикалық жағдайының пайда болуы;
Мектепшілік пәнінің теориялық және методологиялық негіздері мектептіңмазмұны, мәні, пәні, мақсаты және міндеттерін анықтауға педагогика ғылымының бір саласы ретінде айқындауға мүмкіндік берді. Мектеп жұмысын ұйымдастыру оқу үрдісінің материалдық-шаруашылық тұрғыдан қамтылуын және педагогикалық-ұйымдастыру қызметтерінде мұғалімдер және мектеп басшыларының әртүрлі аспектілері мен байланысын қамтиды. Егізгі өзекті мәселе мектеп торын реттеу және жаңарту; мектептер және басқа оқу мекемелері арасындағы жалпы орта кәсіби дайындық, сегізжылдық және орта мектеп құрылымының экономикалық тиімділігі және педагогикалық көзқарастың мақсаттылығы; мектеп ғимаратын педагогикалық-ұйымдастыру талапқа сәйкес жобалау, мектеп жанындағы учаскелер, оның орналасуы, мектепті толықтыру ұстанымдары, табиғи-экономикалық және әртүрлі демографиялық жағдайдағы сыныптар; басқару еңьегі және әртүрлі педагогикалық нормативтер; интернат мекемелерінің негізгі жұмыстарын педагогикалық-ұйымдастыру; оқу-көрнекілік құралдары және техникалық құралдарды педагогикалық-ұйымдастыруды тиімді пайдалану. Бұл әрине, мектепшілік мәселелердің ұлғаюы, жалпы орта білім беруде оқу-тәрбие үрдісін терең ғылыми-педагогикалық қамтамасыз ету. Қазіргі кезеңде мектепті басқару қызметі, құрылымы, педагогикалық ұйымдастыру жұмыстары маңызды міндетттердің бірі. Оның құрамына: оқу-тәрбие басқаруды ғылыми-педагогикалық және әдістемелік қамтамасыз ету, ауданда, қадла, облыс, өлке, автономиялы және Одақтас республикаларда оқу-тәрбие үрдісін тиімді пайдаланудың өлшемдері және көрсеткіштері; әртүрлі иерхиялық деңгейде ағартудың басқару ұйымдарының жалпы және ерекше қызметтері, басқару қызметін ақпаратпен қамтамасыз ету, ағартуды басқару жүйесіндегі статистикалық көрсеткіш және есеп, мектеп жұмысын кеңейту педагогикалық талдау факторлары; жалпы білім беру ұйым әкімшілігі қыметін ұйымдастыруды жетілдіру, мекеме жұмыстарының әдіс-тәсілдері, білім және тәрбие жүргізу барысындағы әдіс-тәсілдер және түрлері; мемлекеттік және қоғамдық бақылау. Ең маңыздысы әкімшіліктегі басшылардың біліктілігін көтеру және ғылыми қызығушылығын арттыру, кәсби деңгейіне талапшаңдылығын артыру. Қазіргі кезеңде мектеп жұмысын басқаруда қазіргі заманғы техникалық құрал - жабдықтарды пайдалану маңызды болып отыр. Тәжірибе көрсеткендей, мектеп басқару жетістіктері белгілі шамада басшылардың кәсіби деңгейіне, педагогикалық кәсіби-басқару дайындығына байланысты.Сондықтан мектепшілік басқару қызметі олардың жұмыс әдіс-тәсілдері, мәселелерді талдау, педагогикалық үрдісте басшыларға терең бойлауды қамтамасыз ету, ең алдымен мұғалімдердің жұмыс жүйесін зерттеу әдістері жатады. Мұнда мектеп әкімшілігінің қызметі әдістемелік, педагогикалық ұйымдастыру және бақылау. Мектепшілік педагогикалық ұжымның ұйымдастыру және ұйымшылдығына ғылыми негіздемесін қалыптастыруға, шығармашылық негізге бағыттау, мұғалімдер демалысы және қайырымдылық еңбек жағдайы, педагогикалық шеберлігін жоғарлату жүйесі жатады.
Марксистік диалектика негізінде зертеуге сәйкес мектептің педагогикада біртұтас, нақты әдістері пайдаланады. Онда бақылау, сұхбат, құжаттарды зерттеу, сараптама тәжірибелік жұмыс. Ең көп сараптамалық бағалау, пікірсайыс, мектепті арнайы зерттеу, сұхбат беру, математикалық моделдеу және программалау, кез-келген ұжымның өзара қарым-қатынас сипаттамасын біліу үшін социометрия әдісін пайдаланады. Теориялық-методологиялық және педагогикалық ұйым негізі оның даму деңгейіне, сипатына, құрылымына төмендегідей анықтама береді:мектептің методикалық неіздері; жалпы білім беру ұйымдары қызметін басқарудың теориялық негіздері; мектепшілік басқарудың теориялық және практикалық негіздері;оқу-тәрбие үрдісін оқу-техникалық, материалды-шаруашылық, экономикалық және педагогикалық тұрғыдан қамтамасыз ету. Мектеп басқарудың теориялық және әдістемесі бойынша мектептердің өзара байланысы, жанұя және қоғам.
Басқарудың теориясы және мектепшілік ??
Басқару жүйесі қоғамның қызметтендіру қажеті болып табылады.
Басқаруды «тәртіп және қалпына келтіруді» қамтамасыз ету,оның барлық сипаттамаларын ескере отырып К.Маркс "Басқару қажетті уақытта өндірістің барлық амал әдістері"деді. Басқару қажетті уақытта өндірістің өзіндік үрдісінде қоғамдық еңбек барысына себепші болады."Барлық қоғамдық және бірлескен еңбек салыстырмалы ірі мақсатты жүзеге асыруда үлкен және кіші деңгейдегі басқаруды қажет етеді, яғни өндірістің барлық іс-әрекеттен туындайтын өзінің жеке іс-әрекетінен айырмашылықта жеке жұмыстар арасындағы қоғамдық қызметтерді орындайды, мәселен жеке скрипкашы өзін-өзі басқарады ,ал оркестр дирижерді қажет етеді"(К.Маркс)
Жалпы қоғамдық практида өзінің міндеті мен басқару тарихи және әлеуметтік деп бөлінеді."Ғылыми басқару қоғамдық жүйеге біртұтас әсер ету; жүйенің заңға сәйкестігін келтіру. Ал, ғылыми басқарудың теориясын қалыптастыру және практикада жүзеге асыру үшін тез арада ғылымда басқарудың қоғамдық және заңдылық тұрғысынан дамуы қажет болды".Бұл ғылымды, яғни қоғамда біртұтас өзін-өзі басқару жүйесін К.Маркс және Ф.Энгельс жасады.Марксистік-Ленинистік негізде жаңа ғылым қалыптасты - ол әлеуметтік басқару. Ол әлеуметтік жүйеде басқарудың жалпы заңдылығын зерттейді. Мектепшілік жұмыста басқару осы заңдылық негізінде міндетті есеппен ағартудың, ерекше кеңістігін жүзеге асырады, өзінің нысанында басқару қызметі және әдісі,адам қызметіндегі база кеңістігіндей әр түрлі байланысты болады. Басқарудың жалпы мақсаты социалистік қоғамда социализм заңдылығын қолайлы және
танымды пайдалану,сонда ғана субъективті фактор жетістікке жетуге басты роль атқарады. Егер, басшының қызметі нақты жағдайға салауатты түрде сүйенбесе, онда еркін шешімге мүмкіншілік ашылуы, жетекші басқару жүйесінің қалыпты қызметін бұзады.
Мақсатты басқару –басқару нысаның дамуы және жетілуіне практикалық тұрғыдан әсер ететін маңызды ошағы ретіндегі оның әлеуметтік мазмұнын білдіреді. Ю.А.Тихомиров басқаруға төмендегінше анықтама берген. «Мақсатты, болып жатқан үрдістегі қойылган мақсатқа сәйкес жоғары жетістіктерге жету» Басқару белгілеріне мақсатты таңдау,бсақару ғылыми негізділігі,басқарудағы барлық мүшелері, шешім қабылдайтын адамдар және басқару жүйесі,шешім қабылдауды және іс-шараларын жүзеге асыру.
Басқарудың мазмұны,мағанасы және міндеттері қызметтен көрініс табады. Көптеген ғылыми әдебиеттерде "Басқару қызметі" түсінігі әртүрлі түсінікте қамтылған.
"Бір жағдайда бұл түсінік әлеуметтік жүйенің барлық жүйесін көрсетеді, екіншіден, басқару үрдісінің сатылары, ал, үшіншіден-басқару қызметінің түрлері.
Негізгі басқару қызметі, В.Т.Афанасьевтың пікірінше; «басқару шешімін қабылдау және өндіру; ұйымдастыру, реттеу, түзету, бақылау және есеп".Басқару қызметін жүзеге асыру ақпараттық үрдістермен тығыз байланысты. Алайда, басқару барлық уақыт нақты нысанға бағытталады және мұндай қызметтер "жоспарлау, бағдарлау және бақылау" ретінде болады.
М. Л.Бачило – «ештеңе айқындалмайды,егер әңгіме нақты ұйымдар жұмысының пәні және мазмұны туралы болмаса».Соңгы жылдары Э.Г.Костяшкин,М.Т.Захарова,Ю.А.Конаржевский,А.М.Цирульников,
П.В.Худоминский мектеп басқару қызметінің әртүрлі варианттарын сұрыптауды ұсынатын жұмыстарын жарыққа шығарды. Э.Г. Костешкино мектеп жұмысында өзінің ерекше негізгі мазмұнын қалыптастырды (оқу,тәрбие.сыныптан тыс т.б).педагогикалық ұйымдастыру қызметінің өзіне тән құрылымы (педагогикалық мамандар,қоғамдық ұйымдар, оқу құралдары т.б) Ю.А. Конаржевский сатыларды топтастыруда ( элементтер) басқару үрдісінің өзі ( мақсат қою, жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау және есеп, реттеу, айналым тиімділігін бағалау) А.М.Цирульниковтың пікірінше;
" мектеп басқару қызметін топтастыруда басқару еңбегінің әртүрлі принцитеріне сүйенеді. Бұл нәтижесінде мектепішілік басқаруды біртұтас құбылыс ретінде терең зерттеуде қиыншылық тудырады."Көрсетілген қиыншылықты, шешімді үйлестіру, ұстаным арқылы болдырмауға болады,
жүйедегі басқару қызметтін жеке қарау, мектептегі басқару қызметін нақты бөлу".
Осыдан басқару қызметі екі түрге бөлінеді:
1. Басқару нысанын айқындаушы басқару қызметі.
2. Мектеп басқару үрдісін айқындаушы басқару қызметі.
Кез келген басқару қызметін топтастыру, ерекше қызметке біріктіру, мектепшілік басқару еңбегі шешудегі бөлімі, А.М.Цирульников мұндай сападағы бастапқы жинақтаулы мектепшілік басқару қызметі педагогикалық басшылыққа жетелейді.Мұнда мектеп директоры шешуі қажет педагогикалық- ұйымдастыру кешенінің міндеттері, іс-шаралар және іс-әрекет және жалпы басқару теориясынан жағдайды механикалық тасмалдауда жинастыру.
Сондықтан әртүрлі басқарудың оқу үрдісіне әсері,бақылаудың әртүрлі түрлері, мектеп диреторының қызметін, біліктілігін, моделін жасау т.б сызба нұсқамен ерекшеленді және жасанды сипатамаға ие.
Мектепшілік әлеуметтік үрдістегі басқарудың теориялық шығармашылығын пайдалануға бірінші қадам жасау екі маңызды жағдайға бөлінеді.
1.Әлеуметтік басқару мазмұнына нақты үйлесілімділік, бірдей іс-шарада және барлық әлеуметтік жүйе үшін басқару субъектілері: үлкен жетекші және ғылыми дәлділікте мектепшілік жалпы жоба мақсаты және міндеттерін белгілеу,оның пәні және мазмұны.
2.Көптүрлі басқару қатынастары және оның классификациялары, түсіндіру және сипатамадан аз мағынаға ие емес ең маңыздысы басқару қатынастары кез келген қызмет саласында тек ғана осы ерекше салаға ғана қатысты емес, сонымен бірге саяси, құқықтық, идеологиялық, экономикалық және қоғамдық өмірдің нық аспектілерін қамтиды. Қазіргі басқару деңгейінің ерекшелігі - әлеуметтік жүйе және оның компоненттеріндегі ақпараттарды қайта өңдеу және өз уақытында алу ролін көтеру, оның алға жылжу сатылары, болжау және жоспарлауда жас ерекшеліктері қоғамның маңызды ерекшелігі. Басқарудың негізгі ерекшелігі жұмысты ұйымдастыру практикасында байқалады. Осыған байланысты ғылыми басқару жүйесінде негізгі маңызды ұйымдастыру қызметі,басқару үрдісі технологиясы. Басқару үрдісі – басқару субъектілерін белгілі құрылымда бірлестіру қызметі ( партиялық органдар, мемлекеттік қоғамдық органдар,) басқару мақсатында қойылған мақсатқа жетуге бағытталған нақты қызмет және басқаруға сәйкес әдістер және принциптерді қолдану.
Ұйымдастыру еңбегінің қорытындысы- адамдардың жұмыстарының тиімділігін жандандыру, олардың арасындағы өзара мүлтіксіз қарым-қатынастары, өзіндік ақыл-ойының өсуі, олардың белгілі іс- әрекетке ұмтылуы, жұмысқа жақсы көңіл- күймен, өз еркімен қарым-қатынасы. Бірақ, жұмысты ұйымдастыруда жетілдіру және қалыптастыру үрдісінде қойылған нақты мақсаттан ауытқу,оның жетістіктері үшін жаңа жолдармен құралдардың пайда болуы, кездейсоқ фактілер, құбылыстар, басқару субъетісінің сақ болмауы болуы мүмкін. Сондықтан басқару үрдісінде ең маңыздысы түзету,реттеу, қойылған тапсырмамен келісімге келу жүйесін келтіру.
