ҚАБЫЛДАУДЫҢ НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ ЖӘНЕ ЖЕКЕ ДАРАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ


Oрындаған:Мамытова М.А

Тoбы: 43 сырттай

Мамандығы: 0101000 «Мектепке дейінгі тәрбие және oқыту»

Біліктілігі: 0101013 «Мектепке дейінгі ұйымдардың тәрбиешісі»

Ғылыми жетекшісі:Мукышева С.А

«Педагогика-психология» ПӘК оқытушысы

Семей, 2023

1. 
   МАЗМҰНЫ
   
2. 
   
   

   	КІРІСПЕ………………………………………………………………	3
   1	ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ……………………………………………….	4
   1.1	Қабылдау түсінігі,қасиеттері,физиологиялық негізі………………	4
   1.2	Қабылдаудың негізгі қасиеттері және жеке даралық қасиеттері….	7
   1.3	Мектеп жасына дейінгі балаларда қабылдаудың дамуы…………..	10
   2	ПРАКТИКАЛЫҚ БӨЛІМ……………………………………………	16
   2.1	Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдауының даму ерекшеліктері…………………………………………………………	16
   2.2	Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдауын зерттеу әдістері	25
   2.3	Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдауының даму деңгейін тексеру.Мақсаты, міндеттері, мазмұны және нәтижелері………..	26
   	ҚОРЫТЫНДЫ………………………………………………………	31
   	ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………………………………	33

3. 
   
   
4. 
   
   
5. 
   
   
6. 
   
   
7. 
   
   

---

КIРIСПЕ

Өзектілігі: Қазіргі уақытта дүние жүзіндегі көптеген психологтардың назары бала дамуының мәселелеріне аударылуда. Бұл қызығушылық кездейсоқ емес, өйткені өмірдің мектепке дейінгі кезеңі физикалық, психикалық және моральдық денсаулықтың негізі қаланған ең қарқынды және адамгершілік даму кезеңі екені анықталды.Ал мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық іс-әрекет процесінде қабылдауының дамуы ерекшелік емес.

Мектепке дейінгі жас – баланың жеке басының дамуында ерекше орын алатын 3 жастан 6-7 жасқа дейінгі психикалық даму кезеңі. Үш кезең бар: кіші мектепке дейінгі жас (3-4 жас), орта (4-5 жас) және үлкен (5-7 жас).

Мектепке дейінгі кезеңде адамның көптеген қабілеттерінің дамуы, білім мен дағдының игерілуі жүзеге асады. Тәрбие мен оқытудың әсерінен балаларда барлық танымдық процестердің интенсивті дамуы байқалады, мысалы: қабылдау, ойлау, есте сақтау, зейін, қиялдау, сөйлеу және т.б. Бала білім мен тәрбиені неғұрлым ерте бастаса, соғұрлым тезірек және оның психикалық дамуы тиімдірек жүзеге асырылады.

Бала туылғаннан бастап «ересектікке» дейін толықтай дәрменсіз тіршілік иесінен жан-жақты және бірегей адамдық тұлғаға айнала отырып, ұзақ даму жолынан өтеді.

Балалардың психикалық дамуы, адам тұлғасын қалыптастыру мәселесі психологиядағы ең күрделі мәселелердің бірі және орталық мәселелерінің бірі болып табылады. Мектепке дейінгі жастағы балалардың қабылдауының даму үдерісі жан-жақты зерттеліп, Л.А. Венгер.

Зерттеудің мақсаты:

Мектепке дейінгі кезеңде бала қабылдауының қарқынын есептей отырып, оны дамыту мүмкіндіктерін қарастыру;

Қабылдау қасиеттерінің мектепке дейінгі кезеңде жас ерекшелікке сәйкес даму жолдарын анықтау.

Зерттеудің міндеттері:

Мектепке дейінгі балаларға қабылдаудың негізгі және жеке даралық ерекшеліктерін қабылдауын дамыту;

Мектепке дейінгі балаларға байқау және бақылампаздық қабылдауды дамыту.

Зерттеу оьбектісі:Балабақшадағы режимдік сәтпен ұйымдастырылған оқу қызметі.

Зерттеу пәні: Психология

Курстық жұмыстың құрылымы:курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1.ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ

1.1 Қабылдау түсінігі,қасиеттері,физиологиялық негізі

Қабылдау- сезім мүшелеріне тітіркендіргіштің тікелей әсерімен заттар мен құбылыстарды тұтас бейнелеудің психикалық танымдық процесі.Ол психикалық бейненің қалыптасуымен аяқталады. Қабылдаудың физиологиялық негізін сезім мүшелерінде, жүйке талшықтарында және орталық жүйке жүйесінде болып жатқан процестер құрайды.

Біздің сезімдерімізге әсер ететін сыртқы құбылыстар субъектінің қабылданған әсерге қатысты ешқандай қарсы әрекетінсіз сезім түрінде субъективті әсер тудырады. Сезім қабілеті бізге және жүйке жүйесі бар барлық тіршілік иелеріне туғаннан беріледі. Дүниені бейне түрінде қабылдау қабілеті тек адамға және жоғары жануарларға ғана берілген, ол олардың өмірлік тәжірибесінде дамып, жетілдіріледі. Түйсік мазмұны рефлексияның элементарлы формаларының шеңберінен шықпайды, ал түйсік процестерінің мәні бізді қоршаған дүниенің заттары мен құбылыстарының жеке қасиеттерін ғана бейнелеуде жатыр. Алайда сыртқы дүниені бейнелеудің нақты процестері элементарлық формалар шегінен әлдеқайда асып түседі. Адам оқшауланған жарық немесе түсті дақтар, дыбыстар немесе жанасулар әлемінде өмір сүрмейді, ол заттар, заттар және пішіндер әлемінде, күрделі жағдайлар әлемінде өмір сүреді. Адам қабылдайтын нәрсенің бәрі оның алдында үнемі біртұтас бейнелер түрінде көрінеді. Бұл бейнелердің көрінісі оқшауланған сезімдерден асып түседі. Сезім мүшелерінің бірлескен жұмысы негізінде жеке түйсіктердің күрделі күрделі жүйелерге синтезі жүреді. Осындай біріктірудің нәтижесінде ғана оқшауланған түйсіктер тұтас қабылдауға айналады, жеке белгілерді бейнелеуден тұтас объектілерді немесе жағдайларды бейнелеуге көшеді. Сондықтан қабылдау мен түйсіктің негізгі айырмашылығы - бізге әсер ететін барлық нәрсені білудің объективтілігі, яғни. нақты дүниенің объектісін оның барлық қасиеттерінің жиынтығында көрсету немесе басқаша айтқанда объектінің тұтас көрінісі.

Сезімдерден басқа, алдыңғы тәжірибе қабылдау процесіне, қабылданған нәрсені түсіну процестеріне қатысады, т.б. қабылдау процесі есте сақтау және ойлау сияқты одан да жоғары деңгейдегі психикалық процестерді қамтиды. Сондықтан қабылдау өте жиі адамның қабылдау жүйесі деп аталады.

Психофизиологтардың зерттеулері қабылдаудың айтарлықтай аналитикалық және синтетикалық жұмысты қажет ететін өте күрделі процесс екенін көрсетеді. Демек, қабылдау субъектінің қабылдау (перцептивті) әрекеті ретінде ең дұрыс белгіленеді.Бұл әрекеттің нәтижесі – біз өмірде кездесетін тақырыпқа тұтас көзқарас.

Қабылдауда үлкен рөлді біздің осы немесе басқа объектіні қабылдауға деген ұмтылыс, оны қабылдау қажеттілігі немесе міндеттілігі туралы сана, жақсы қабылдауға қол жеткізуге бағытталған ерікті күш-жігер, осы жағдайларда көрсететін табандылық ойнайды.Осылайша, нақты дүниенің субъектісін қабылдауда зейін мен бағыт (бұл жағдайда тілек) қатысады.

Осылайша, қабылдау өте күрделі, бірақ сонымен бірге қазіргі уақытта бізге не әсер етіп жатқанын түсінуге бағытталған біртұтас процесс деген қорытындыға келу керек.

Қабылдаудың физиологиялық негізін сезім мүшелерінде, жүйке талшықтарында және орталық жүйке жүйесінде болып жатқан процестер құрайды. Сонымен, сезім мүшелерінде орналасқан жүйке ұштарында тітіркендіргіштердің әсерінен жүйке орталықтарына және ең соңында ми қыртысына өткізгіш жолдар бойынша берілетін жүйке қозуы пайда болады.Мұнда ол ми қыртысының проекциялық (сенсорлық) аймақтарына енеді, олар сезім мүшелерінде болатын жүйке ұштарының орталық проекциясы сияқты.Проекциялық аймақ қай органмен байланысты екеніне байланысты белгілі бір сенсорлық ақпарат қалыптасады.

Айта кету керек, жоғарыда сипатталған механизм сезімнің пайда болу механизмі болып табылады.Шынында да, сенсациялар ұсынылған схема деңгейінде қалыптасады.Сондықтан түйсіктерді қабылдау процесінің құрылымдық элементі ретінде қарастыруға болады.Қабылдаудың өзіндік физиологиялық механизмдері біртұтас бейнені қалыптастыру процесіне проекциялық аймақтардан қозу ми қыртысының интегративті аймақтарына берілетін, нақты дүние құбылыстарының бейнелерінің қалыптасуы аяқталатын кейінгі кезеңдерде кіреді.Сондықтан ми қыртысының қабылдау процесін аяқтайтын интегративті аймақтары жиі қабылдау аймақтары деп аталады. Олардың қызметі проекциялық аймақтардың функцияларынан айтарлықтай ерекшеленеді.

«Қабылдау» ұғымының мәнін түсініп, оның физиологиялық механизмдерін талдай отырып, біз қабылдаудың негізгі қасиеттерін когнитивті психикалық процесс ретінде қарастыруға көшеміз. Қабылдаудың негізгі қасиеттеріне мыналар жатады: объективтілік, тұтастық, құрылымдық, тұрақтылық, мағыналылық, апперцепция, белсенділік.

Қабылдаудың объективтілігі – нақты дүниенің заттары мен құбылыстарын бір-бірімен байланыссыз сезімдер жиынтығы түрінде емес, жеке заттар түрінде бейнелеу қабілеті. Айта кету керек, объективтілік қабылдаудың туа біткен қасиеті емес. Бұл қасиеттің пайда болуы мен жетілуі бала өмірінің бірінші жылынан бастап онтогенез процесінде жүреді.

Қабылдаудың тағы бір қасиеті – тұтастық. Объектінің жеке қасиеттерін көрсететін түйсіктен айырмашылығы, қабылдау объектінің тұтас бейнесін береді. Ол заттың жеке қасиеттері мен сапалары туралы әртүрлі сезімдер түрінде алынған ақпаратты жалпылау негізінде қалыптасады. Сезім компоненттерінің өзара тығыз байланысы соншалық, заттың жеке қасиеттері немесе жеке бөліктері адамға тікелей әсер еткенде де объектінің біртұтас күрделі бейнесі пайда болады. Бұл кескін әртүрлі сезімдер арасындағы байланыстың арқасында шартты рефлекс ретінде пайда болады.

Қабылдау тұтастығымен оның құрылымы байланысты. Бұл қасиет көп жағдайда қабылдау біздің лездік сезімдеріміздің проекциясы емес және олардың қарапайым қосындысы емес екендігінде жатыр. Біз белгілі бір уақыт ішінде қалыптасатын осы сезімдерден нақты абстракцияланған жалпыланған құрылымды қабылдаймыз. Осылайша, қабылдау біздің санамызға нақты дүниеде кездесетін заттың немесе құбылыстың құрылымын әкеледі.

Қабылдаудың келесі қасиеті – тұрақтылық. Тұрақтылық – объектілердің белгілі бір қасиеттерінің олардың қабылдау шарттары өзгерген кездегі салыстырмалы тұрақтылығы.Қабылдау жағдайындағы өзгерістерді қабылдау жүйесінің орнын толтыру қабілетінен көрінетін тұрақтылық қасиетінің арқасында айналамыздағы заттарды салыстырмалы түрде тұрақты деп қабылдаймыз.Көбінесе тұрақтылық заттардың түсін, өлшемін және пішінін визуалды қабылдауда байқалады. Осылайша, түс қабылдаудың тұрақтылығы жарықтандыру өзгерген кезде көрінетін түстің салыстырмалы өзгермейтіндігінде жатыр.

Айта кету керек, қабылдау тек тітіркену сипатына ғана емес, сонымен қатар субъектінің өзіне де байланысты. Олар көз бен құлақты емес, нақты тірі адамды қабылдайды.Сондықтан қабылдау әрқашан адамның жеке басының ерекшеліктеріне әсер етеді. Қабылдаудың біздің психикалық өміріміздің жалпы мазмұнына тәуелділігін апперцепция деп атайды. Апперцепцияда адамның білімі, оның бұрынғы тәжірибесі, өткен тәжірибесі үлкен рөл атқарады. Сондықтан бір объектіні әртүрлі адамдар әртүрлі қабылдауы мүмкін. Қабылдаудың мазмұны адамның алдына қойылған міндетпен және оның іс-әрекетінің мотивтерімен, оның қызығушылықтарымен және бағдарымен анықталады.Апперцепцияда маңызды орынды қабылдау мазмұнын өзгерте алатын көзқарастар мен эмоциялар алады.

Қабылдаудың келесі қасиеті – оның мағыналылығы.Қабылдау тітіркендіргіштің сезім мүшелеріне тікелей әсер етуінен туындаса да, қабылдау бейнелері әрқашан белгілі бір семантикалық мағынаға ие болады.Жоғарыда айтқанымыздай, адамның қабылдауы ойлаумен тығыз байланысты.Ойлау мен қабылдау арасындағы байланыс, ең алдымен, объектіні саналы түрде қабылдау, оны ойша атау дегенді білдіреді, яғни. белгілі бір топқа, тапқа сілтеме жасау, оны белгілі бір сөзбен байланыстыру.Біз бейтаныс нысанды көргенде де, оның басқа объектілерге ұқсастығын орнатуға тырысамыз.

Қабылдаудың негізгі қасиеттері туралы айтатын болсақ, біз қабылдаудың психикалық процесс ретіндегі тағы бір маңызды қасиетіне тоқталмай кете алмаймыз. Бұл қасиет белсенділік (немесе селективтілік) болып табылады. Ол кез келген уақытта біз бір ғана объектіні немесе белгілі бір объектілер тобын қабылдайтындығымызда, ал нақты дүниенің қалған объектілері біздің қабылдауымыздың фонында, яғни. санамызда бейнеленбейді.Сонымен, қабылдау әрекетінің сипаты біздің санамыздың табиғатына байланысты деп болжауға болады.
1.2 Қабылдаудың негізгі қасиеттері және жеке даралық қасиеттері

Қабылдаудың негізгі қасиеттеріне: объективтілік, тұтастық, құрылымдық, тұрақтылық, мағыналылық, апперцепциялық, белсенділік (селективтілік) жатады.

Объективтілік – нақты дүниенің заттары мен құбылыстарын бір-бірімен байланыссыз сезімдер жиынтығы түрінде емес, жеке заттар түрінде бейнелеу қабілеті. Айта кету керек, объективтілік қабылдаудың туа біткен қасиеті емес. Бұл қасиеттің пайда болуы мен жетілуі бала өмірінің бірінші жылынан бастап онтогенез процесінде жүреді.И.М.Сеченов объективтілік баланың затпен байланысын қамтамасыз ететін қозғалыстар негізінде қалыптасады деп есептеді. Қозғалыс пен жалпы әрекеттің қатысуынсыз қабылдау бейнелері объективтілік, яғни сыртқы дүниедегі заттармен байланыстылық қасиетіне ие болмас еді.

Қабылдаудың объективтілігін қамтамасыз етуде іс-әрекеттің моторлық құрамдас бөліктерінің маңызы зор:

- қолдың, атап айтқанда саусақтардың қозғалысы, затты сезіну;

- объектінің көрінетін контурын қадағалайтын көз қимылдары, сонымен қатар бұл объектіні қашықтан «сезіну»;

- басын бұрады (мысалы, дыбыс көзіне),

- басқа қозғалыстар.

Қабылдаудың тұтастығы қабылданатын объектінің жеке қасиеттерін толық емес бейнелеудің өзінде алынған ақпараттың белгілі бір объектінің тұтас бейнесіне ойша аяқталуынан көрінеді.

Қоршаған объектілердің қабылдаушы субъектіге қатысты орнының еркіндік дәрежесінің көптігіне және олардың пайда болуының шексіз алуан түрлілігіне байланысты бұл заттар сыртқы түрін үздіксіз өзгертіп отырады, қабылдаушы адамға әртүрлі бағытта бұрылады.Сонымен бірге қабылдау процестері де сәйкесінше өзгереді.Алайда қабылдау жүйесінің (перцептивті жүйе дегеніміз – берілген қабылдау актісін қамтамасыз ететін анализаторлар жиынтығы) осы өзгерістерді өтеу қабілетінен тұратын тұрақтылық қасиетіне байланысты біз қоршаған заттарды салыстырмалы түрде тұрақты ретінде қабылдаймыз. пішіні, өлшемі, түсі және т.б.

Қабылдаудың бұл қасиетін шаманың тұрақтылығының мысалы арқылы түсіндірейік. Объектінің кескіні (оның торлы қабықтағы бейнесін қоса алғанда) оған дейінгі қашықтық азайған кезде және керісінше өсетіні белгілі. Дегенмен, көздің тор қабығындағы объектінің кескінінің өлшемі көру қашықтығына байланысты өзгергенімен, оның қабылданатын өлшемі дерлік өзгеріссіз қалады. Театрдағы көрермендерге қараңызшы: алыстағы беттердің бейнелері жақын адамдардан әлдеқайда кішірек болғанымен, барлық жүздер бізге бірдей дерлік болып көрінеді. Саусақтарыңызға қараңыз: кейбіреулері қолдың ұзындығында, басқалары екі есе жақын; саусақтар дәл сол өлшемде пайда болады, ал көздің торлы қабығындағы алыс қол саусақтарының кескіні жақын қолдың саусақтары кескінінің жартысы ғана болады.

Қабылдау тұрақтылығының бастауы неде? Мүмкін бұл механизм туа біткен шығар?Тексеру үшін қалың орманда тұрақты тұратын адамдардың қабылдауына зерттеу жүргізілді.Бұл адамдардың қабылдауы қызығушылық тудырады, өйткені олар бұрын үлкен қашықтықтағы заттарды көрмеген.Бұл адамдарға өздерінен үлкен қашықтықтағы заттарды көрсеткенде, олар бұл заттарды алыс емес, кішкентай деп қабылдады.Қабылдау тұрақтылығының осыған ұқсас бұзылыстары биіктіктен төмен қараған жазықтардың тұрғындарында байқалады.Көпқабатты үйдің үстіңгі қабатының терезесінен заттар да (адамдар, көліктер) бізге тым кішкентай болып көрінеді. Сонымен қатар, құрылыс жұмысшылары төмендегі нысандарды олардың өлшемдерін бұзбай көре алатынын хабарлайды.

Құрылымдық - әсер етуші тітіркендіргіштерді интегралды және салыстырмалы түрде қарапайым құрылымдарға біріктіру қасиеті. Мысалы, егер адам қандай да бір әуенді тыңдаса, жаңа нотаның дыбысы туралы ақпарат келгенде оның санасында бұрын естілген ноталар әлі де естіледі. Әдетте тыңдаушы әуенді түсінеді, яғни оның құрылымын тұтастай қабылдайды.Ең соңғы естілген нотаның өзі мұндай түсінуге негіз бола алмайтыны анық – тыңдаушының санасында бүкіл әуен оның элементтерінің әртүрлі өзара байланыстарымен естіліп отырады.

Тұрақтылық – өзгермелі қабылдау жағдайында көлемі, пішіні, түсі салыстырмалы түрде тұрақты объектілерді қабылдау және көру қасиеті. Мысалы, алыста келе жатқан жүк көлігі оның қасында тұрғанда оның тор қабығындағы бейнесі оның кескінінен әлдеқайда кішірек болатынына қарамастан, біз әлі де үлкен нысан ретінде қабылданатын болады.

Көбінесе тұрақтылық заттардың түсін, өлшемін және пішінін визуалды қабылдауда байқалады.

Апперцепция – қабылдаудың адамның өткен тәжірибесіне, оның біліміне, бейімділігіне, сондай-ақ оның эмоционалдық жағдайына, қабылдау алдындағы әрекеттерге тәуелділігі.

Апперцепцияда анықтамасы бойынша адамның өмірлік тәжірибесі, оның ішінде білім мен дағдыда көрініс тапқаны үлкен мәнге ие. Егер біз картоннан кесілген фигураларды көрсек, онда біз автоматты түрде жадымызда қабылдаудың дайын шаблондарын-категорияларын іздейміз: бұл шеңбер ме, үшбұрыш па. Осы санат үлгілері арқылы қабылданған кезде өткен тәжірибелер белсендіріледі. Бір адам үшін сызылған шеңберді көру геометрия сабақтарын, екіншісі үшін цирк немесе кастрюль туралы естеліктерді тудыруы мүмкін.

Тәжірибе де қабылдаудың дәлдігін арттырады. Шет тілін жақсы білсек те, шет тілі бізге түсініксіз болып көрінеді. Егер біз ана тілін естісек, адам түсініксіз сөйлесе де, біз оны жақсы қабылдаймыз.

Көптеген деректер субъект қабылдайтын сурет тек лездік түйсіктердің қосындысы емес екенін көрсетеді; онда көбінесе көздің тор қабығында жоқ, бірақ адам бұрынғы тәжірибе негізінде көретін бөлшектері бар.

Қабылдау - гипотезаларды құру және тексеру үшін ақпаратты пайдаланатын белсенді процесс.Бұл гипотезалардың сипаты тұлғаның өткен тәжірибесінің мазмұнымен анықталады.Зерттеу нәтижелері көрсеткендей, субъектілерге тік және қисық сызықтардың ерікті комбинациясын білдіретін бейтаныс фигуралар ұсынылғанда, қабылдаудың алғашқы фазаларында қабылданатын объектіні жатқызуға болатын стандарттарды іздеу жүргізіледі. Қабылдау процесінде объектінің белгілі бір категорияға жататындығы туралы болжамдар айтылып, тексеріледі.

Сонымен, объектіні қабылдау кезінде өткен қабылдаулардың іздері де белсендіріледі.Демек, бір объектіні әртүрлі адамдар әртүрлі қабылдап, қайта жаңғыртуы заңдылық.Сонымен, экспериментте субъектілердің екі тобына салыстырмалы полисемантикалық фигуралар ұсынылды.Бұл фигуралардың әрқайсысы екі ауызша белгі алды.Бір топқа таныстыру бойынша бірінші тізім, екінші топқа екінші тізім берілді.Субъектілер барлық сандарды көрсеткеннен кейін оларды қайта шығаруы керек болды. Фигураның ауызша белгіленуі оның көбеюіне айтарлықтай әсер ететіні белгілі болды.Бірінші топтағы субъектілер үшін қайта шығарылған цифрлардың 74 пайызы бірінші тізімде аталған нысандарға ұқсас болды.Екінші топтағы субъектілер үшін қайта шығарылған фигуралардың 73 пайызы екінші тізімде аталған нысандарға ұқсайды.

Адамның өткен тәжірибесінің қабылдау процесіне әсері сыналушылардың көзілдіріктің жақтауына салынған призмалар киген экспериментте расталды, олар тор қабығының кескінін тігінен 180° бұрады. Эксперименттің алғашқы күндерінде зерттелушілер айналадағы барлық заттардың төңкерілгенін көргенде, төңкерілген күйі физикалық мүмкін емес объектілер ерекшелік болды.Сонымен, жанбаған шам төңкерілген күйде көрінді, бірақ ол жанған бойда ол әдетте тігінен бағытталған болып көрінді, яғни. жалын жоғары бағытталды.

Қабылдаудың мәнділігі оның ойлаумен, заттардың мәнін түсінумен байланысын көрсетеді. Қабылдау заттың сезім мүшелеріне тікелей әсер етуінің нәтижесінде пайда болғанымен, қабылдау бейнелері әрқашан белгілі бір семантикалық мағынаға ие болады. Объектіні саналы түрде қабылдау – оны ойша атау, яғни белгілі бір категорияға жатқызу, сөзбен жалпылау. Біз бейтаныс затты көргенде де, оның ішінен таныс заттарға ұқсастықты ұстауға, оны белгілі бір категорияға жатқызуға тырысамыз.

Белсенділік (селективтілік). Бұл қасиет кез келген уақытта біз бір ғана объектіні немесе белгілі бір объектілер тобын қабылдайтындығымызда, ал нақты дүниенің қалған объектілері біздің қабылдауымыздың фонында, яғни олар біздің қабылдауымызда бейнеленбейді. сана.

Біздің қабылдау жұмысының негізгі ерекшеліктерінің бірі барлық қабылданатын ақпаратты «фигураға» және «негізге» бөлу болып табылады. Суретте әдетте бір нысан немесе бір-бірімен тығыз байланысты объектілер тобы (мысалы, екі ұл төбелесіп жатыр) болады. Артқы жағында бәрі бар. Қабылдау қызметінің негізгі көрінісі – берілген сәтте қандай фигура болуы керек, ал фон қандай болуы керек екенін анықтау.

---

1.3 Мектеп жасына дейінгі балаларда қабылдаудың дамуы

Бізді қоршаған әлемде дұрыс бағдарлау үшін әрбір жеке нысанды (үстел, гүл, кемпірқосақ) ғана емес, сонымен бірге жағдайды, кейбір объектілер кешенін (ойын бөлмесі, сурет, дыбысты әуен).Қабылдау заттардың жеке қасиеттерін біріктіріп, біртұтас бейнені жасауға көмектеседі – адамның қоршаған дүниенің заттары мен құбылыстарын сезім мүшелеріне тікелей әсер ету арқылы бейнелеу процесі. Тіпті қарапайым объектіні қабылдау сенсорлық (сенсорлық), қозғалыс және сөйлеу механизмдерінің жұмысын қамтитын өте күрделі процесс.Қабылдау әр сәт айналаңдағы дүниені сезінуге мүмкіндік беретін сезімдерге ғана емес, сонымен бірге өсіп келе жатқан адамның бұрынғы тәжірибесіне де негізделген.

Қабылдау мектеп жасына дейінгі кезеңде баланың әртүрлі әрекеттерінің әсерінен қарқынды дамиды: жетекші іс-әрекет ретінде ойын, модельдеу, сурет салу, дизайн, кітап оқу, кино көру, спорт, музыка, серуендеу.

Мектепке дейінгі жастың соңына қарай заттың пішінін оқшаулау қабілеті пайда болады. С.Г. Джейкобсон балалар тек мектеп жасына дейінгі үлкен жаста ғана фигураның контурын қатесіз салу міндетін жеңе бастайтынын атап өтті. Кішкентай балалар үшін бұл мәселені шешу мүлдем қол жетімсіз.Ол не сәтсіздікке әкеледі, не өте өрескел қателермен шешіледі.Балалар көбінесе форманың жалпы бейнесін емес, кейбір бір-екі ерекшелік белгілерін басшылыққа алады. Үлкен мектепке дейінгі жастан бастап қабылдау құрылымы қарқынды дамиды.Оның жеке бөліктерінен жазық фигураны құрастыру міндеттерін мектеп жасына дейінгі балалар объективті әрекеттерде көру рөлі күшейіп, бақылау-өлшеу функциялары дамыған 5 жастан бастап шешеді.

Қабылдаудың табиғи даму жолына оның негізгі қасиеттерінің өсуі мен күшеюі, олардың сапалық түрленуі жатады.Заттарды пішініне қарай ажырату, олардың құрылыс ерекшеліктерін анықтау қабілеті мектепке дейінгі жаста тез дамиды.Бұл қабілет сонымен қатар перцептивті әрекеттер әдістерін сапалы түрде қайта құрудың нәтижесі болып табылады.Бұған қабылдау және сенсорлық негізгі сипаттамалардың жедел дамуы сөйлеудің әртүрлі көріністерінде күшейген әсерінен жүзеге асырылатынын қосу керек.

Қабылдаудың дамуының тағы бір бағыты әлеуметтік әсерлердің нәтижесі болып табылатын және сөйлеу арқылы да жүзеге асырылатын неоплазмалардың әртүрлі түрлерінің пайда болуымен көрінеді.Оларға геометриялық фигуралардың әлеуметтік перцептивті стандарттарын, түс спектрін және шыңдалған музыкалық шкаланы ассимиляциялау кіреді.Мектепке дейінгі кезеңдегі маңызды жаңа формация қабылдаудың ең жоғары әлеуметтенген түрі – бақылау, оны жүзеге асырудың белгілі бір әдістерін қалыптастырумен байланысты және бала танымдық әрекеттің субъектісі ретінде әрекет ете бастаған кезде мақсатты болады.Қабылдаудың әлеуметтік формалары объективті дүниемен ғана емес, сонымен қатар адамды қоршаған ортамен де өзара әрекеттесу процесінде қалыптасады.Ерте балалық шақта, мектеп жасына дейінгі кезеңде дамитын алғышарттардың негізінде әлеуметтік қабылдау құрылымдық сипатқа ие болып, өзіндік ерекшеліктерге ие болады.

---

Балаларды сенсорлық стандарттардың әртүрлі түрлерімен дәйекті түрде таныстыру және оларды жүйелеу сенсорлық тәрбиенің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Қабылдау әрекеттерінің сипаты жасына қарай өзгереді, оларда көру арқылы тексеру үлесі артады, қиын жағдайларда және таныс емес заттармен ғана қолды тексеруге қатысады.Көрнекі қабылдау функциялары тұтастай алғанда мектепке дейінгі жастың басында қалыптасады, есту арқылы қабылдау функциялары әлі де кіші мектепке дейінгі жаста қалыптасады және әдетте мектеп жасына дейінгі аралықта ғана қалыптасады. жасы.Бұл ретте есту қабылдаудың көрнекі қабылдаудан айтарлықтай артта қалуын атап өту керек.

Бала қоршаған әлемді қабылдауға дайын қабілетпен тумайды, бірақ оны қабылдауға үйренеді.Кіші мектепке дейінгі жаста қабылданатын заттардың бейнелері өте анық емес және анық емес.Демек, ертеңгілікте түлкі киінген мұғалімді үш-төрт жастағы балалар беті ашық болса да танымайды.

Егер балалар бейтаныс заттың бейнесін кездестірсе, олар суреттен кейбір бөлшектерді алады және оған сүйене отырып, бейнеленген нысанды толығымен түсінеді.Мысалы, компьютер мониторын бірінші рет көргенде бала оны теледидар ретінде қабылдауы мүмкін.

Бала туылғаннан бастап дыбыстарды көретін, дыбыстарды қабылдай алатынына қарамастан, оны қабылдауға, тыңдауға және қабылдауға жүйелі түрде үйрету керек. Қабылдау механизмі дайын, бірақ бала әлі де оны қолдануды үйренеді.

Мектепке дейінгі жаста балалардың қабылдауының даму процесін егжей-тегжейлі зерттеген Л.А. Венгер және былай сипаттады. 3 жастан 7 жасқа дейінгі кезеңде балада көзге көрінетін заттарды ойша бөліктерге бөлу, содан кейін оларды біртұтас тұтастыққа біріктіру қабілеті қалыптасады.Мектеп жасына дейінгі бала контурдан басқа заттардың құрылымын, олардың кеңістік ерекшеліктерін және бөліктердің арақатынасын ажыратуды үйренеді.

Мектеп жасына дейінгі балада қабылдауды дамытуда ең жақсы нәтижелер балаға сезім мүшелеріне әсер ететін салыстыру стандарттары (сенсорлық стандарттар) ұсынылғанда ғана алынады.Дәл осындай материалдық стандарттармен бала онымен жұмыс істеу процесінде қабылданған объектіні салыстыруды үйренуі керек.Пішінді қабылдауда мұндай сенсорлық эталондар геометриялық фигуралар, түсті қабылдауда – түстердің спектрлік диапазоны және т.б. эталондармен жұмыс қабылдау қабылдаудың бірінші кезеңі болып табылады.

Мектепке дейінгі жаста балалар көздің және бағдарлау-зерттеушілік қол қимылдарының көмегімен заттардың кеңістіктік қасиеттерімен танысады. Қабылданатын объектілермен практикалық әрекеттер қабылдау процесінің қайта құрылуына әкеледі және осы танымдық қабілеттің дамуының екінші кезеңін білдіреді.

---

Үшінші кезеңде затты сыртқы қабылдау психикалық қабылдауға айналады.Қабылдаудың дамуы мектеп жасына дейінгі балаларға заттардың қасиеттерін тануға, бір объектіні екіншісінен ажыратуға, олардың арасындағы байланыстар мен қатынастарды анықтауға мүмкіндік береді.

Л.А.Венгердің ойынша, қабылдауға байланысты қабілеттердің негізін қабылдау әрекеті құрайды.Олардың сапасы баланың қабылдау стандарттарының арнайы жүйелерін меңгеруіне байланысты.Мұндай стандарттар, мысалы, пішіндерді қабылдауда геометриялық фигуралар, түсті қабылдауда - спектрлік диапазон, өлшемдерді қабылдауда - оларды бағалау үшін қабылданған физикалық шамалар.Қабылдау әрекеттерін жетілдіру және мұндай әрекеттердің жаңа түрлерін меңгеру жас бойынша қабылдаудың прогрессивті өзгеруін қамтамасыз етеді, яғни. оның үлкен дәлдік, бөлшектеу және басқа да маңызды қасиеттерге ие болуы.Қабылдау әрекеттерін меңгеру басқа қабілеттердің дамуына әкеледі.

Осылайша, мектепке дейінгі жастағы қабылдаудың дамуы өзара байланысты екі процесті қамтиды: адамзаттың тарихи дамуы барысында пайда болған және адамдар үлгі ретінде пайдаланатын жалпы қабылданған сенсорлық стандарттарды игеру, олардың көмегімен олар белгілейді және белгілейді. сәйкес қасиеттер мен қатынастар; және жаңа қабылдау әрекеттерін меңгеру.

Сенсорлық эталондарды меңгеру – баланың заттардың қасиеттеріне бағдарлануының даму аспектілерінің бірі ғана.Бірінші жағымен тығыз байланысты екінші жағы – қабылдау әрекетін жетілдіру.Бала ерте балалық шақта қалыптасқан қабылдау әрекеттерін иелене отырып, мектепке дейінгі жасқа келеді.Бірақ бұл әрекеттер әлі де өте жетілмеген.Олар объектілердің күрделі қасиеттерін ажыратуға, балалардың іс-әрекетінің жаңа түрлерін, ең алдымен олардың жеке ерекшеліктерін жаңғырту қажет өнімді тапсырмаларды орындауға бағыттайтын және реттей алатын олардың анық және дәл бейнелерін құруға мүмкіндік бермейді. нысандардың пішіні, түсі, олардың өлшемдегі қатынасы. Объективті әрекеттерде заттардың қасиеттерін ескеруге жеткілікті дәлдік пен қабылдаудың бөлшектену дәрежесі өнімді әрекеттер үшін мүлдем жеткіліксіз болып шығады.

Кіші мектеп жасына дейінгі балаға контуры мен ішкі бөлшектері бар қарапайым фигураны салу ұсынылады.Ол не контурды, не бөлшектерді жақсы немесе нашар салады, бірақ екеуін де бейнелеуге тырыспайды.Үлгі бойынша текшелерден салу процесінде балаға белгілі бір пішін мен өлшемдегі текше жетіспейді. Егер жақын жерде кездейсоқ үйінді блоктар болса, онда бала дұрыс блокты салыстырмалы түрде оңай табады, бірақ егер бұл қажетті блок басқа ғимаратқа қосылса (балаға оны бөлшектеуге рұқсат етілген), ол оны көрмейді, жасай алмайды. оны тұтасынан ажыратыңыз. Бұл мысалдардың екеуі де балада объективті әрекетке байланысты қалыптасқан, тым жалпы үлгілерді жасауға әкелетін қабылдау әрекеттері объектіні жүйелі және толық зерттеуге, оның бөліктерін бөліп көрсетуге мүмкіндік бермейді.

---

Смотрите также файлы

• Ю. В. Юшкова бизнес планирование г. Сыктывкар, 2016 год 2 Юшкова Ю. В. Бизнеспланирование учебное пособие.pdf

• Лекция Россия и мир в xviii веке начало процесса модернизации Учебные вопросы.pdf

• Протокол от Приказ от 2020 года Рабочая программа внеурочной деятельности.doc

• Контрольная работа по дисциплине Технология и организация туроператорской деятельности.docx

• 1. Педагогическая наука, изучающая процесс обучения естествознанию.docx