Файл: М. О.уезов атындаы педагогикалы колледжі кмк шыыс азастан облысты білім басармасы.docx
ВУЗ: Не указан
Категория: Не указан
Дисциплина: Не указана
Добавлен: 16.03.2024
Просмотров: 31
Скачиваний: 0
ВНИМАНИЕ! Если данный файл нарушает Ваши авторские права, то обязательно сообщите нам.
Баланың көзі де дамып келеді, бұл кеңістікті қабылдау үшін өте қажет. Мектеп жасына дейінгі балалар күрделі визуалды тапсырмаларды сызықтардың ұзындығын салыстыруға арналған тапсырмалардан әлдеқайда нашар шешеді. Оларды тек алты және жеті жастағы балалар ғана шеше алады, содан кейін объектілер арасындағы үлкен айырмашылықтар жағдайында ғана. Оның себебі – бейнелеу әрекеттерін меңгерудің төмендігі. Дегенмен, мектеп жасына дейінгі балалардағы бұл әрекеттердің деңгейін мақсатты оқыту процесінде көтеруге болады.
Мектеп жасына дейінгі баланың көзі аппликацияға, сурет салуға, тұрмыстық іс-әрекеттерге және, әрине, ойындарға жаттығады.
Музыканы, көркем сөзді шебер қолдану мектеп жасына дейінгі балалардың картиналарды түсінуіне игі әсер етіп, ондағы бейнеленген көркем бейнелерді жақсы қабылдауға көмектеседі.Эмоциялық сезімталдықты, бақылауды дамытатын, көркемдік талғамды оятатын қызықты әдіс-тәсілдер.
Эстетикалық қабылдаудың дамуы баланың көркем және күнделікті іс-әрекетінің барлық түрлерінде болады. Ересектердің құзыретті басшылығымен ол мектепке дейінгі жаста салыстырмалы түрде жоғары деңгейге жетуі мүмкін.
Баланың құрдастар тобындағы позициясы балалардың бір-бірін қабылдауында да көрінеді. Арнайы зерттеулерде баланың топтағы орны неғұрлым жоғары болса, соғұрлым оны құрдастары жоғары бағалайтыны және керісінше екендігі анықталды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бір-бірін қабылдауына және олардың қарым-қатынас сипатына әсер етеді. Өздері жанашырлық танытатын жігіттерге баға бере отырып, балалар басым көпшілігінде олардың тек жақсы қасиеттерін атайды.Мектеп жасына дейінгі балалар құрдасының негізгі жағымды қасиеттерінің ішінде жақсы ойнай білуді, мейірімділікті, жолдастықты, агрессивтіліктің, еңбекқорлықты, қабілеттілікті, ұқыптылықты атап өтеді.
Өзгелердің жеке қасиеттерін көру және бағалау қабілеті балаға өнер туындыларының кейіпкерлерін қабылдауға көмектеседі.
Осылайша, мектепке дейінгі жастағы қабылдаудың дамуы балаға қоршаған әлемді дәлірек және анық көрсетуге көмектесетін, шындықтың нюанстарын ажыратуды үйренетін және осының арқасында оған сәтті бейімделе алатын күрделі, көп қырлы процесс.
1. Қабылдау – объективті дүниенің заттары мен құбылыстарының сезім мүшелеріне осы сәтте тікелей әсер етуімен тұтас бейнеленуі. Қабылдау – анализаторлар жүйесінің қызметінің нәтижесі. Қабылдау бір мезгілде маңызды еместен алшақтай отырып, негізгі және ең маңыздының әсер етуші белгілер кешенін таңдауды қамтиды. Ол негізгі маңызды белгілерді біріктіруді және қабылданған нәрсені өткен тәжірибемен салыстыруды талап етеді.
2.Объективтілік, тұтастық, тұрақтылық пен категориялық (мағыналылық пен маңыздылық) қабылдау процесі мен нәтижесінде дамитын бейненің негізгі қасиеттері.
3.Қабылдаудың күрделі түрлері: кеңістікті, уақытты, қозғалысты қабылдау.
4. Мектепке дейінгі жастағы балалардың қабылдауының даму процесін келесідей көрсетуге болады.Ерте жастан мектеп жасына дейінгі кезеңге көшу кезеңінде, яғни 3 жастан 7 жасқа дейінгі кезеңде өнімділік, жобалау және көркемдік әрекеттің әсерінен балада перцептивті аналитикалық және синтетикалық әрекеттің күрделі түрлері дамиды, атап айтқанда, көзге көрінетін затты ойша бөліктерге бөліп, содан кейін мұндай операцияларды практикалық тұрғыдан жүзеге асырмас бұрын оларды бір бүтінге біріктіру қабілеті. Жаңа мазмұнды заттардың пішініне байланысты перцептивті бейнелер де алады. Контурдан басқа объектілердің құрылымы, кеңістік ерекшеліктері және оның бөліктерінің арақатынасы да ажыратылады.
Сюжетті суреттерді қабылдау
Мектеп жасына дейінгі баланың қабылдауы синкретизммен сипатталады, яғни. пән оның бір елеусіз бөлігінің негізінде ұғынылады, тұтасты қабылдау оны талдауға негізделмейді. Бұл ерекшелік көбінесе мектеп жасына дейінгі балаларда суреттегі объектілерді және олардың кескіндерін, сондай-ақ тұтас эпизодтар мен оқиғаларды қабылдау кезінде көрінеді. Мысалы, тәжірибелердің бірінде балаларға үлкен бума мен әртүрлі заттар (шелек, швабра, етік) анық көрінетін арбаны сүйреп келе жатқан қарт адамның бейнесін қарау ұсынылды. 4-5 жасар балалардың көбі «ағай жылқы көтеріп жүр» деді. Бала түйінді жылқы ретінде қабылдайды, өйткені оның бір бұрышы оған жылқының басын бұлдыр еске түсіреді. Мұндай қателер бала нашар, анық емес бейнеленген заттарды қабылдаған кезде жиі қайталанады, ал мектепке дейінгі жастағы баланың бір нәрсені еске түсіретін кез келген бөлігі оған сілтеме бола алады. Сондықтан синкретизм құбылысы балада онымен жұмыс істеу барысында стильдендірілген бейнелерді қолданғанда, суретші заттың нақты пішінінің айқындылығын бұзып, оны асыра сілтеуге, бейнедегі кейбір конвенцияларға, бұл тіпті балаларға жақсы таныс заттарды тануды қиындатады.
Компьютерлік бағдарламаларды таңдағанда балалардың қабылдауының жоғарыда аталған ерекшелігін ескеру қажет.Көбінесе балалар компьютерлік ойынының графикалық бөлігін жасайтын суретшілер кескіндерді стилизациялауға жүгінеді.Мысалы, «Жаңа диск» компаниясының бұрын айтылған «Тим және Том» ойындарының сериясында кейбір кейіпкерлер бірқатар жануарлардың бейнелерін стильдеу негізінде жасалған, кейде тіпті ересек адамға анықтау қиынға соғады. суретші қай жануарды ойлады: қоянның кенгурудан, тышқанның шегірткеден, т.б.
Мектеп жасына дейінгі баланы типі бала бейнесіне негізделген кейіпкерлер жақсы қабылдайды: басы денеге қатысты үлкейген, үлкен көздер, дөңгелек щектер, «балалық» күлкі.Жарқын жалпақ кескіндер 3D технологиялары негізінде жасалған кескіндерге қарағанда балаларға жақынырақ және түсінікті, әсіресе адамның қабылдауы негізінен екі өлшемді болғандықтан және тіпті ересек компьютер пайдаланушысы үш өлшемді графиканың барлық ләззаттарын толығымен бағалай алмайды. . Сондықтан балалар Уолт Дисней мультфильмдерінен шабыттанған ойыншықтармен ойнағанды ұнатады. Осындай керемет екі өлшемді графиканың мысалы ретінде «Бэмби», «Торайдың үлкен ойыны» ойындарын келтіруге болады, отандық өнімдерден «Леопольд саяжайы» ойынын 1С арқылы ажыратуға болады.
Айта кету керек, мектеп жасына дейінгі балалардың суретті дұрыс қабылдауы қиын. Бастапқыда оларда фрагменттелген қабылдау, яғни бір-бірімен ешқандай байланысы жоқ жеке объектілерді тану басым болады. Сондықтан 3-4 жастағы балаларға экранда құрылымы жағынан қарапайым бір ғана нысан болатын өте қарапайым суреттерді ұсыну қажет.
5-6 жастағы балалар кейіпкерлер жасайтын әрекеттерді 6 жастан бастап жақсы түсіреді, мектеп жасына дейінгі балалар заттар мен құбылыстардың (себептер, байланыстар, жағдайлар, мақсаттар) арасындағы қарым-қатынасты зерттейді. Кескіндерді түсіндіру кезінде мектеп жасына дейінгі егде жастағы балалар суретте (немесе экранда) бейнеленген барлық жағдайды түсіну арқылы объектілер арасындағы ішкі байланыстарды аша отырып, өз тәжірибесін белсенді түрде пайдаланады.Мектеп жасына дейінгі баланың суретті түсіну деңгейі оның мазмұнына (оған қаншалықты таныс), суреттің құрылымына немесе сюжеттің статикалық сипатына байланысты. Сондықтан мектеп жасына дейінгі бала неғұрлым жас болса, соғұрлым балалардың компьютерлік бағдарламаларында суреттерді пайдалану оңайырақ болуы керек. Кіші мектеп жасына дейінгі балалар үшін динамикалық сюжетті пайдалану ұсынылмайды: кейіпкерлер мен нысандар статикалық, үлкен және шамалы түсті өзгерістер болуы керек. Ойынға енгізілген заттар мен кейіпкерлер кіші мектеп жасына дейінгі балаға таныс және түсінікті болуы керек.
Балаларға «балалар» дауыстарымен айтылатын басты кейіпкерлер ретінде жануарлар өте ұнайды.Егер ойынға жаңа, анық бейтаныс заттар енгізілсе, онда олар нақты аталу керек, ал сурет-сюжетте олардың біреуінен артық болмауы керек.Танымдық дағдыларды жаттықтыруға арналған бағдарламаларға көптеген бейтаныс пәндер енгізілгенде, балаға ұсынылған тапсырмаларды орындау қиынға соғады. Мысалы, 3-4 жастағы
бала керосин шамын, дирижабль немесе баспа машинасын жаттау үшін зат ретінде қабылдамауы мүмкін.
Ұсақ бөлшектер мен объектілердің көптігі бар күрделі сюжеттер мектепке дейінгі жастың аяғында ғана қол жетімді, сондықтан мектеп жасына дейінгі балалардың көпшілігі стратегиялар мен RTS ойындарын (нақты уақыттағы стратегия) ойнауға қызығушылық танытпайды, тек алға қойылған тапсырмалардың күрделілігіне байланысты емес. ойыншы, сонымен қатар экранда бейнеленген ойын көріністерін адекватты түрде қабылдау қабілетсіздігінен, ұсақ қозғалатын заттар мен бөлшектерге толы.Үйінде компьютері бар 6 жасар балалардың ата-аналары арасында жүргізген сауалнамамыз үлкен мектеп жасына дейінгі балалардың (негізінен ұлдар) аз ғана бөлігі стратегиялық ойындар ойнайтынын көрсетті.
Уақытты қабылдау
Бала үшін уақытты қабылдау кеңістікті қабылдаудан әлдеқайда күрделі міндет. Бұл уақыттың білім объектісі ретіндегі табиғатына және оның мектеп жасына дейінгі баланың өміріндегі рөліне байланысты. Біріншіден, уақытты қабылдау үшін адамда арнайы анализатор болмайды, ол қозғалыстар немесе өмірлік процестердің ырғағы арқылы үйренеді: бала үшін бұл күнделікті тәртіп (ұйқы, тамақтану, серуендеу және т.б.). Ересек адамда уақытты қабылдау бір жүйеге біріктірілген бірнеше анализаторлардың үйлесімді жұмысының нәтижесі болса, балада анализаторлардың мұндай үйлестірілген жұмысы әлі жоқ. Екіншіден, уақытты қабылдау субъективті, өйткені ол адамның өзінің жағдайына (белсенділік қарқындылығы, күту жағдайы, ынта және т.б.) байланысты. Үшіншіден, уақытша қатынастардың белгіленуі өзгермелі: «ертең» «бүгін», ал «бүгін» «кешеге» айналады. Уақыттың мұндай көрінбеуі мектеп жасына дейінгі баланың оны қабылдауын қиындатады.
Кіші және орта мектеп жасына дейінгі балалар тек күнделікті оқиғаларды уақытында басшылыққа алады: «бізде таңғы ас - бұл таңғы ас», «ұйқыға бару - кеш». Бір қызығы, мектеп жасына дейінгі бала күндізгі ұйқының аяқталуын жаңа күннің басы деп санауы мүмкін. Бала бірте-бірте табиғат құбылыстарына қарай уақытты анықтай бастайды: «Қыста ол әлі таңертең толық жарық емес», «Кеш қараңғы, күн жоқ». Үлкен мектеп жасына дейінгі бала жыл мезгілдерін, алдымен жыл мезгілдерінің ауысуына байланысты өзгеретін киіммен, содан кейін табиғи белгілермен игереді: «Жапырақтары күзде түседі, көктемде гүлдейді», т.б.
Әртүрлі компаниялардың бірнеше ойын бағдарламалары жыл мезгілдерін зерттеуге арналған.Мысалы, «Кирилл және Мефодий» компаниясының жоғарыда аталған «Білім мұнарасы» ойынында бала терезенің сыртындағы ауа-райына сәйкес басты кейіпкерді киінуі керек (қар - етік пен пальто, күн мен жасыл жапырақтар. - футболка мен шорт және т.б.).
Балалар үшін ең қиын нәрсе - өткенді және оның алатын үлкен сегменттерін елестету. Кіші мектеп жасына дейінгі бала үшін бір ғана анықтама бар: «Бұл көп уақыт бұрын болды». Жоғары мектеп жасына дейінгі жаста, осы белгісіз «баяғыда» кейбір уақытша белгілер пайда болады: «Бұл соғысқа дейін болды».Сюжеті тарихи оқиғалар мен дәуірлерге негізделген ойын бағдарламалары баланы өткен дүниемен таныстырады, оның қаншалықты алуан түрлі және ұзақ екенін көрсетеді.
Уақыттың алғашқы саралануының белгісі – «алдымен», «содан», «бұрын», «содан кейін» сөздерінің пайда болуы. Сағатпен танысу - уақыттың адамның қалауы мен белсенділігінен тәуелсіздігін түсінудегі маңызды қадам, балалардың эгоцентризмін жеңудің тағы бір кезеңі.
Егде жастағы мектеп жасына дейінгі балаларды уақытпен таныстыру үшін, біздің ойымызша, жоғарыда аталған «Білім мұнарасы» ойын бағдарламасы өте тиімді, онда бала көрсеткілерді кез келген жолмен реттей алады, ал компьютер оған таңдаған уақытты айтады. Уақыт көрсеткілері бар сағатта да, электронды таблода да көрсетіледі.
Кеңістікті қабылдау
Мектепке дейінгі жаста кеңістікті қабылдау қарқынды түрде дамиды. Бала «жоғары» - «төменгі», «жоғарыда» - «астында», «алыс» - «жақын», «артында» - «алдыңда», «оң» - «сол» т.б ұғымдарды меңгереді. Мектепке дейінгі балалық шақтың соңына қарай ғана баланың өз позициясынан тәуелсіз кеңістікте бағдары қалыптасады. Бірақ мұндай бағдарды бала әртүрлі бұрыштардан өзара орналасуын ескере отырып, кеңістіктегі заттарды өз бетінше жылжыта алатын кезде арнайы дайындықпен сәл ертерек қалыптасуы мүмкін. Компьютерлендірілген оқыту арқылы балаға кеңістіктік қатынастарды меңгеруге де көмектесуге болады. Ол үшін баланың виртуалды кеңістікте объектілерді жылжыту мүмкіндігі бар ойындарды пайдалану қажет. Мұндай ойын бағдарламалары тек кеңістікті қабылдауды ғана емес, сонымен қатар үш өлшемді ойлауды да дамытуға түрткі болатынын байқадық. Мұндай ойын бағдарламасының мысалы ретінде «Клиффорд мектепке дайындалуда» болуы мүмкін, мұнда «Өрмелеу» ойынында бала кеңістікте үш өлшемді өрмелеу фигураларының әртүрлі бөліктерін орналастыру керек. Белгілі бір нысанды алып жүру керек болатын лабиринттердің барлық түрлері, фигураны тез ұстап алып, оны дұрыс жерге қою керек ойындар да баланың кеңістіктік бейнелерін дамытады. Бұл ойындардың көпшілігі өте күрделі және үлкен жастағы (шамамен 10-12 жас) арналған болса да, мектеп жасына дейінгі балалар үшін тек оқу үшін ғана емес, сонымен қатар түзету үшін де қолдануға болатын арнайы модификациялар бар, яғни. кемшіліктер.5-7 жастағы балалардағы кеңістіктік координация.