Файл: 6шы семестр 1 блім Дниежзілік кмір кені геологиялы орларыны сипаттамасы 6 саат.docx

Бақылау сұрақтары

1. Қандай тақталар қорғаушы тақта деп аталады?

2. Лақтырыс қауіпті тақта қорғаушы тақта есебінде қабылдануы мүмкін бе?

3. Кен алынған кеңістіктің еңі қорғалған тақтаның табаны мен төбесіндегі қорғалған аймақтың өлшеміне әсер етеді ме? (Иә немесе жоқ, неге?).

4. Қорғалған аймақтың өлшеміне қазу тереңдігі қалай және неге әсер етеді?

5. Қорғалған қаттың қуаттылығы қорғалған аймақтың өлшеміне әсер етеді ме? (Иә немесе жоқ, неге?).

6. Қорғалған тақтаның тиімді және белгілі қуаттылығы арасында қандай айырмашылық бар?

7. Төбені басқарудың қандай тәсілінде – гидравликалық немесе пневматикалық толтырымда – қорғалған тақтада қорғау әрекеті аймағының өлшемі көп болады және неге?

8. Егер тақталар арасындағы қашықтық 30 м; 17 м; 52 м болса, онда шала қазымдалған және даярланған кезде лақтырыс қауіпті тақтада кенжарларға забойларға қатынасы бойынша қорғалған тақтаның аз озықтылығы шамасын көрсетіңіз.

9. Қорғалған тақтаны қауіптіге қатынасы бойынша қазуда озықтықтың рұқсат шамасы шектеледі ме, соны түсіндіріңіз?

10. Егер а>L₁+ L₂ ; егер а≤L₁+ L₂ болса, қауіптіге қатынасы бойынша қорғалған тақтаны қазу ісін қалай жүргізуге болады? Және неліктен?
11.4-кесте– Берілген жағдайлар үшін тақтаны қазу кезінде лақтырыс қауіпті тақтаның қорғалған аймағының шекарасын график түрінде көрсетіп және есептеу

№р/р	Қорғалған тақта туралы мәліметтер				Қазу тереңді-гі H, м	Этажд-ың көлбеу биіктігі Hэт, м	Этажаралық кендің-гектің өлшемі hц, м	Қорғалған тақтада төбені басқару-дың тәсілі	Тақта арасынд-ағы жыныстарда құмдақтардың болуы ή,%
	Қауіптіге қатысты орналас- қан	Қауіп тіге hi,м дейінгі қашықтық	Қуатты m, м	Құлау бұ- рышы ά, град
	А	Б	В	Г	Д	Е	Ж	И	К
1	төбеде	18	0,8	15	400	150	-	төбенің толық құлауы	50
2	төбеде	35	1,2	40	500	130	8	пневматикалық толтырым	60
3	табанда	42	0,65	52	600	I8O	6	төбенің толық құлауы	18
4	төбедее	25	0,7	60	700	144	-	гидравликалық толтырым	28
5	табанда	48	1.4	34	750	138	10	төбенің толық құлауы	32
6	төбеде	34	0,6	65	800	160	-	төбенің толық құлауы	55

---

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1. Инструкция по безопасному ведению горных работ на пластах, склонных к внезапным выбросам угля, породы и газа: Утв. М-вом угольной пром-сти СССР 6.10.76 и Госгортехнадзором СССР 21.09.76. - М. : Недра, 1977. - 158 с.
№ 5-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС. Тау-кен жұмыстарының жоспарлары бойынша шақты алабтарын ашу тәсілдерін зерделеу

Жұмысты орындауға арналған тапсырмалар

Тау-кен жұмыстарының жоспары бойынша анықтау:

1. Шақты алабының шегінде оқпандардың орналасқан орны.

2. Оқпандардың саны, олардың технологиялық міндеті.

3. Ашу схемасы бойынша (егер ол сызбада тау-кен жұмыстарының жоспарымен келтірілген болса] белгілеу:

3.1. Ашылатын тақталардың саны.

3.2. Ашылатын қазба бойынша тақталар арасындағы қашықтық.

3.3. Басты және қосымша ашу қазбаларының атауы.

3.4. Жұмыс горизонттарының саны.

3.5.Тік және тақтаның жазықтығы бойынша көтерме горизонттардың арасындағы қашықтық.

4. Шақты алабын ашу схемасын сызу.

5. Шақты алабын ашу тәсілінің толық атауын беру.

Жұмыстың мақсаты: жұмыс шақтыларының үлгісімен шақты алабтарын ашу тәсілдері жөнінде білімді тексеру; тау-кен жұмыстарының жоспарлары бойынша шақты алабтарын ашу тәсілдерінің класы мен шамашарттарын анықтау дағдыларына ие болу.

Жұмыстың орындалу тәртібі

1. Практикалық жұмысқа дайындалу барысында студент жұмыстың орындалу үлгісін зерделеп [l, II бөлім] және мұқият талқылауы керек.

2. Әрбір студентке тау-кен жұмыстарының жоспары беріледі.

3. Тау-кен жұмыстарының жоспарымен және ашу схемаларымен толық танысқаннан кейін шақты алабын ашу тәсілін жан-жақты талдап зерделеуге көшуге болады.

4. Белгілеу:

4.1. Негізгі ашу қазбаларының типін.

4.2. Қосымша ашу қазбаларының санын, типін және пайдаланудағысын.

4.3. Жұмыс горизонттарының санын.

4.4. Горизонттарды іске қосудың реттілігін.

4.5. Негізгі және қосымша ашу қазбаларының технологиялық міндетін.

5. Өлшеу:

5.1. Жұмыс горизонттарының арасындағы қашықтықты.

5.2. Көтерме горизонттары мен тақталар жазықтығы арасындағы құлама қашықтықты.

5.3. Негізгі және қосымша ашу қазбаларының ұзындығын.

6. Егер сызбада тау-кен жұмыстарының жоспарымен бірге шақты алабын ашу схемасы келтірілген болса, онда ашылатын тақталардың саны, олардың индекстері, тақталар арасындағы қашықтықтар суреттен айтылады.

7. Егер сызбада тек қана тау-кен жұмыстарының жоспары ғана келтірілген болса, онда шақты алабын ашу тәсілі бір тақта үшін ғана келтіріледі.

---

8. Белгіленген мәліметтер бойынша шақты алабын ашу тәсілінің атауын тұлғалау және шақты алабын ашу схемасын сызу (тілігін, сызылғысын), барлық тән өлшемдерді көрсету; стрелкалармен жүк тасқындарының, ауа ағындарының қозғалысы бағытын көрсету.

Жұмыстың орындалу үлгісі

1. К.И.Поченков атындағы шақтының m₃ тақтасы бойынша тау-кен жұмыстарының жоспары мен шақты алабын ашу схемасы берілген.

2. Шақты алабының шегі бойынша оның орталық бөлігінде екі тік оқпандар, ал жоғарғы техникалық шекара бойынша бір тік оқпан жүргізілген.

3. Ашу схемасы бойынша қосымша ашу қазбаларымен (квершлагтармен) үш тақта ашылғандығы белгіленген: K₁, l₁, m₃.

4. Шақтының жер бетінен 915 м тереңдікте бір жұмыс горизонты бар.

5. Оқпандардың функциялары келесідей: бір оқпан - клеттік, шақтыға адамдарды түсіру және таза ауаны беру үшін арналған; басқа оқпан – скиптік, пайдалы кенді жер бетіне көтеру үшін арналған.

6. 915 м горизонтта тақталар жазық квершлагтармен ашылған, солтүстікте m₃ тақтасы, ал оңтүстікте - l₁ және К₈ тақталары ашылды.

7. Екі орталық оқпандардың тереңдігі 915 м, желдетпе оқпанның тереңдігі 720 м. Квершлагтардың ұзындығы: солтүстіктегі - 900 м, оңтүстік тегі- 860 м.

8. Шақты алабында негізгі оқпандар орталық бөлікте жүргізілгендіктен, сонымен қатар шақты алабын құлама бойынша шамамен екі тең бөліктерге бөлетін бремсберг және еңіс алабтары,

сондай-ақ бір ғана горизонт болғандықтан, мынадай қорытынды жасаймыз: К.И.Поченков атындағы шақтының шақты алабы орталық қос тік оқпандармен және 915 және 720 м горизонттарда жүргізілген күрделі квершлагтармен ашылған.

9. 1:50000 масштаб бойынша шақты алабын ашу схемасын (10-сурет) және m₃ тақта (11.2-сурет) бойынша сызамыз.
Бақылау сұрақтары

1. "Шақты алабын ашу тәсілі" түсінігіне анықтама беріңіз.

2. Шақты алабтарын ашу тәсілдерінің негізгі классификациялық белгілерін атаңыз.

3. Шақты алабтарын ашу тәсілдері практикасында кездесетін әр түрлілік неге байланысты?

4. Шақты алабы бір ғана тау-кен иелігімен ашылуы мүмкін бе? Иә немесе жоқ. Түсіндіріңіз.

5. Ашу тәсілін таңдап алуға созылым және құлама бойынша шақты алабының өлшемдері әсер етеді ме? Егер иә болса, онда қалай және неге?

6. Ашу тәсілі тақталардың қуаттылығына, құлау бұрышына, нормаль бойынша тақталар арасындағы қашықтықтарға тәуелді ме?

7. Басты және қосымша ашу қазбаларын атаңыз және олардың атқаратын қызыметін айтып беріңіз.

---

11.2 – сурет – Поченков атындағы шақты алабын ашу схемасы

11.3-сурет – Поченков атындағы шақтының m₃ тақтасы бойынша

тау-кен қазбаларының жоспары
Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1. 
   Технология подземной разработки пластовых месторождений полезных ископаемых /А.С.Бурчаков, Н.К.Гринько, Д.В.Дорохов и др. - М.: Недра, 1983. - 487 с.
   

---

№ 6-ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС. Варианттар әдісімен шақты алабын ашу тәсілін таңдау

Жұмысты орындауға арналған тапсырмалар:

- шақты алабын ашудың техникалық варианттарын таңдау және дәйектеу;

- ашу шамашарттарын анықтау және варианттар бойынша жұмыстардың көлемін есептеу;

- қазбаларды жүргізуге және күтіп ұстауға, олар бойынша көмір көлігіне және ашу варианты бойынша сутөкпеге кететін шығындарды анықтау.

Жұмыстың мақсаты – білімдерді нығайту және берілген жеке жағдайлар үшін шақты алабтарын ашудың экономикалық тиімді тәсілдерін таңдай білу шеберлігін дағдыландыру.

Жұмыстың орындалу тәртібі:

- практикалық жұмысқа өз бетімен дайындалу кезінде студент осы сұрақ бойынша дәрістер тақырыптарын қайталап [1, § 43], жақсылап танысуы және мұқият төменде келтірілген жұмысты орындау үлгісін талқылауы керек;

- әрбір студентке жеке тапсырма беріледі (11.5-кесте);

- бірінші кезеңде ашу схемаларының техникалық тұрғыдан жарамды варианттары таңдалады.

Ол үшін мыналар қажет:

-- мәліметтерді және тапсырмаларды талқылау;

-- 1:20000 масштабында кенорнының геологиялық кесіндісін сызу;

-- кесіндіде шақты алабының шекараларын салу.

-- шақты алабын ярустарға (этаждарға) бөлу;

-- тақталар туралы, оларды қазымдау кезектілігі жөнінде, тақталардың құламасы, құлама бойынша шақты алабының өлшемдері жөнінде мәліметтерге негізделе шақты алабын құлама бойынша горизонттарға және қазу алабына бөлу жөнінде, шешім қабылдау;

-- берілген шарттар үшін екі едәуір жарамды варианттармен шектелген шақты алабын ашудың тәсілдері мен схемаларын таңдау.

- екінші кезеңде ашу шамашарттарын анықтау және варианттар бойынша жұмыстардың көлемін есептеу.

Ол үшін мыналарды қабылдау және дәйектеу қажет:

-- негізгі және қосымша ашу қазбаларының типін, олардың санын, көлденең қимасының ауданының, бекітпенің типін, қазбалар бойынша көліктің түрін;

-- шақты алабын даярлайтын қазбалардың типін, қазбалар бекітплерінің типін, қазбалар бойынша көліктің түрін;

-- сызбаға жеке-жеке шақты алабын ашудың екі варианттарын көрсету және ашу мен даярлау қазбаларының ұзындығын көрсету.

-- оқпан албарының, қабылдау-жөнелту алаңының қажетті сандарын, олардың бектіпелерінің түрін;

-- келтірілген 6, 7, 8 кестелерден анықталатын тұтылымдық ұсталым бойынша қазбаларды жүргізудің көлемін есептеп, кестелерге қажетті мәліметтерді еңгізу;

- үшінші кезеңде шақты алабтарын ашудың салыстырмалы варианттары анықталынады.

---