Иондық күш - 

ал, активтілік коэффициенті сұйытылған ертінділерде келесі формуламен есептеледі:

1-мысал. Құрамында 0,01 моль/л және 0,01 моль/л MgCl₂ бар ерітіндідегі иондық күшін және активтілігін есепте.

Шешуі.      

               f = - 0,30

                                    f = - 0,74

ал, активтіліктері       а= f · С        бойынша табылады:

11-12 сабақтар

Судың иондық көбейтіндісі. Сутектік  көрсеткіш

Судың электролит ерітінділердің айырмасы, ол электр тогын өткізбейді. Дегенмен таза су аз мөлшерде өзін құрайтын   иондарға диссоциацаяланадың:

Н₂О  Н⁺ + ОН^-     (1)

Бұл диссоциация процесіне  әрекеттесуші массалар заңын  қолдануға болады;

     (2)

мұндағы К-судың диссоцациация тұрақтысы, оның 22⁰ С – дағы мәні 1,8 · 10^-16 шамасына тең, яғни

К = 1,8 · 10^-16

Судың аз мөлшері ғана иондарға ыдырайтындықтан, теңдеудегі (2) судың концентрациясын тұрақты шама деп есептеуге болады, ол 1 л массасын судың молярлық массасына бөлгенге тең:

[H₂O] = 1000/18 = 55,56 моль

Енді жоғарыдағы теңдеуді (2) былай жазуға болады:

[H⁺] [OH^-] = K*[H₂O] = K_W    (3)

K_W –судың иондық көбейтіндісі деп аталатын тұрақты шама. Судың диссоциация тұрақтысы (К) мен оның концентрациясын Н₂О мәні теңдеуге (3)  қою арқылы судың иондық көбейтіндісінің сандық мәнін табамыз:

K_W  = [H⁺] [OH^-] = 1,8 *10^-16 * 55,56 = 10^-14 яғни

K_W  = [H⁺] [OH^-] =10^-14

Судың иондық көбейтіндісінің мәні тұрақты температурада ғана тұрақты болады, ал температура өзгерсе оның мәніде өзгереді.

Ертіндінің қышқылдығын немесе сілтілігін анықтау үшін сутегі иондардың концентрациясы қолданылады. Бұл жағдайда нейтрал орта үшін [H⁺]=10^-7, сілтілік орта  [H⁺]10^-7, қышқыл ортада [H⁺]-7 болады.

Осындай дәреже көрсеткіші теріс болып келетін сандарды қолданып есептер шығару қолайсыз болғандықтан, сутегі иондарының концентрациясын сутектік көрсеткіш (рН) арқылы белгілеу қабылданған.

Сутектік көрсеткіш деп сутек иондары концентрациясының теріс таңбамен алынған ондық логарифмін айтады:

рН = - lg[H⁺]

Мысалы, ерітіндідегі сутегі иондарының концентрациясы   [H⁺]=10^-6 болса, сутектік көрсеткіш 6-ға тең болады:

рН = - lg10^-6 = 6

Сутектік көрсеткіштің мәніне сәйкес бұл ерітінді әлсіз қышқылдық қасиет көрсетеді. Сонымен бейтарап ортада рН=7, қышқылдық ортада рН 7 болады.

---

Ертіндісінің ортасын индикаторлар деп аталатын заттардың көмегімен анықтайды. Индикаторлар ерітіндіге тамызғанда немесе батырғанда сутегі немесе гидроксид иондарының әсерімен түсетін өзгерістін органикалық заттар. Мысалы, лакмус рН 5-тен төмен қарай қызыл түске, рН 8-ден жоғары қарай көк түске боялады, ал рН 5-8 аралығында оның түсі қызылдан көкке қарай өзгереді. Фенолфталеин түсін тек сілтілік ортада (рН=8,2^-10), ал метилоранж түсін тек қышқылдық ортада (рН=3,1· 4,4) өзгертеді. Сілтілік ортада фенолфталеин қызыл күлгін түске, қышқылдық ортада метилоранж қызыл түске боялады.

Ерігіштік көбейтіндісі

         Барий сульфатының қанық ертіндідегі қатты зат пен иондардың арасында мынадай тепе-теңдік орнайды:

         ВаSО₄ ↔ Ва²⁺ + SО₄^2-

        тұнбада     ертіндіде

         Электролит ертіндідегі ион күйі олардың активтілігімен анықталғандықтан, соңғы процестің тепе-теңдік константасы келесі теңдеумен өрнектеледі:

         К = ^αВа²⁺ + ^αSО₄^2- / ^αВаSО₄

         Келтірілген теңдеу нашар еритін электролиттің қанық ертіндісіндегі оның иондарының көбейтіндісі осы температура үшін тұрақты шама болады.

         Бұл шама ерігштік көбейтінді деп аталады және оны ЕК әріптерімен белгілейді.

Бұдан Ва²⁺ мен SО₄^2- иондарының активтілік көбейтіндісі мынадай:

^αВа²⁺ + ^αSО₄^2- = ЕКВаSО₄

Егер электролит нашар еритін болса, онда оның қанық ертіндісінің иондық күші нөлге жақын, ал ионның активтілік коэффициенті бірден айырмашылығы аз (шамалы). Осындай жағдайларда ЕК көбейтіндідегі ион активтілік көбейтіндісін олардың концентрациясының көбейтіндісіне алмастыруға болады. ВаSО₄ қанық ертіндісінің иондық күші 10^-5 тең ретке ие және ВаSО₄ ерігіштік көбейтіндісі келесі түрде жазылады:

ЕКВаSО₄ =[Ва²⁺][SО₄^2-]

Егер нашар еритін электролит ертіндісіндегі иондардың көбейтіндісі ерігіштік көбейтіндісінен артық болса, онда бұл аса қаныққан ертіндідегі иондар әрекеттесіп нашар еритін электролиттің тұнбасын түзеді. Мысалы, егер барий сульфаты ертіндіснідегі иондардың көбейтіндісі [Ва²⁺][SО₄^2-] ерігштік көбейтіндісінен көп болса, онда ертіндіден белгілі мөлшерде ВаSО₄ тұнбаға түседі.

---

1-мысал. Магний гидоксиді Мg(ОН)₂ ерігіштігі 18ºС температурада 1,7 · 10^-4 моль/л болса, Мg(ОН)₂ магний гидроксиді ертіндісіндегі осы температурадағы ерігіштік көбейтіндісін анықта.

Шешуі. Мg(ОН)₂ иондарының әр молі ерігенде Мg²⁺ ионының 1 молі мен екі есе көп ОН^- иондарына ыдырайды. Демек, Мg(ОН)₂ қанық ертіндісінде [Мg²⁺] = 1,7 · 10^-4 моль/л; [ОН^-] = 3,4 · 10^-4 моль/л бұдан ЕКМg(ОН)₂ = [Мg²⁺][ОН^-]² = 1,7 · 10^-4 (3,4 · 10^-4)² = 1,96 · 10^-11

2-мысал. Қорғасын иодидінің 20ºС температурадағы ерігіштік көбейтіндісі 8 · 10^-9 тең. Көрсетілген температурадағы тұздың ерігіштігін (моль/л мен г/л) есепте.

Шешуі. Ізделініп отырған ерігіштікті s арқылы белгілейміз (моль/л). РbІ₂ қанық ертіндісінің құрамында s моль/л Рb²⁺ ионы мен І^- ионының 2s моль/л бар. Бұдан: ЕКРbІ₂ =[Рb²⁺][І^-]² = s(2s)² = 4s³

s =³√ ЕКРbІ₂ / 4= ³√ 8 ∙ 10^-9 /4 = 1,3 · 10^-3 моль/л.

РbІ₂ мольдік массасы 461 г/моль тең болғандықтан, РbІ₂ ерігіштігі 1,3 · 10^-3· 461 = 0,6 г/л құрайды.

13-14 сабақтар

Электролит ертінділеріндегі алмасу реакциялары. Тұздар

гидролизі

         Тұздар гидролизі деп тұз иондары мен әлсіз электролит түзілуі нәтижеснде ертіндідегі сутегі және гидроксид иондары өзгеру арқылы жүретін рекцияны айтады. Тұздар гиролизінің 4 түрлі жағдайы бар, оның жағдайында олар гидролизденеді, ал төртінші жағдайда гидролизденбейді.

         Күшті негіз бен күшті қышқылдан түзілген тұз:

         НСІО₄ + NаОН = NаСІО₄ + Н₂О

         2НNО₃ + (ОН)₂ = Са(NО₃)₂ + 2Н₂О

ионды –молекулалық теңдеумен өрнектеледі:

         Н⁺ + ОН^-= Н₂О

         Сонымен күшті негіз бен күшті қышқылдан түзілген тұз гидролиденбейді.

         Ұқсас реакция теңдеуі:

ВаСІ₂ + Н₂SО₄ = ВаSО₄ + 2НСІ

         Ва(NО₃)₂ + Nа₂SО₄ + 2NаNО₃

         1-мысал. Келесі заттар арасындағы теңдеуді ионды-молекулалық түрде жаз: СН₃СООNа мен Н₂SО₄; Nа₂СО₃ мен НNО₃; НСN мен Са(ОН)₂; Рb(NО₃)₂ мен К₂СrО₄.

         Шешуі. СН₃СООН, НСN мен Н₂О - әлсіз электролиттер, ал СО₂ мен РbСrО

---

₄- суда аз еритін болғандықтантізделінген теңдеулер келесідей түрге ие болады:

         СН₃СОО^- + Н⁺ = СН₃СООН

         СО₃^2- + 2Н⁺ = СО₂↑+ Н₂О

         НСN + ОН ^- = СN⁺ + Н₂О

         Рb²⁺ + СrО₄^2- = РbСrО₄↓

         Күшті негіз бен әлсіз қышқылдан түзілген тұз:

         СН₃СООН + КОН = СН₃СООК + Н₂О

немесе

         СН₃СООН + ОН^- = СН₃СОО^- + Н₂О

реакцияда екі әлсіз электролит - әлсіз қышқыл (СН₃СООН) мен су қатысады. Реакция аяғына дейін жүрмейді.

         Әлсіз негіз бен күшті қышқылдан түзілген тұз:

         Zn(ОН)₂ + 2НNО₃ = Zn(NО₃)₂ + Н₂О немесе

         Zn(ОН)₂ + 2Н⁺ = Zn²⁺ + 2Н₂О

         Тұздың гидролизі: Кr=[Н⁺][МОН] / [М⁺] = КН₂О / К_негіз

тепе-теңдік әлсіз электролит, яғни су жағына қарай ығысады. әлсіз негіз бен күшті қышқылдан түзілген тұз гидролизденгенде әлсіз электролит негіздік тұз немесе әлсіз негіз түзіледі де сутегі иондарының көбеюі салдарынан ертінді қышқылдық орта (рН

         Әлсіз қышқыл мен күшті негізден түзілген тұз:

         КСN + Н₂О ↔НСN + КОН

         СN^- + Н₂О ↔НСN + ОН^-

         Тұздың гидролизі гидролиз константасымен  Кr сипатталады:

         Кr =[ОН^-][НА] / [А^-] = КН₂О / К_қышқыл

Мұндағы КН₂О – судың иондық көбейтіндісі.

         Мұндай жағдайда тұздың анионы гидролизденеді.

         Тұздар гидролизі сан жағынн оның константасы және дәрежесі арқылы сипатталады.
15-16 сабақтар
Сабақтың тақырыбы: Зат массасының сақталу заңы.

Сабақтың мақсаты: Білімділік: Оқушыларды зат массасының сақталу заңының мәнін ұғып, қарапайым мысалдар арқылы ойларын дамыту. Тәрбиелік: Өз еркімен жұмыс жасауға, ойын жеткізе білуге тәрбиелеу.

Құрал – жабдықтар. Темір, күкірт, мыс ұнтақтары, спиртшам, сынауықтар, тұрғы, зертханалық таразы.

Тірек, білім мен біліктер: Құрам тұрақтылық заңы, зат массасы, қоспалар, химиялық қосылыстар, химиялық реакция заттың салыстырмалы молекулалық массасын, зат массасын есептеу, химиялық қосылыстардың формуласын құрастыра білу.

Сабақ барысы: Зат массасының сақталу заңын дұрыс түсініп, игеруін қамтамасыз ету мақсатымен оқушыларды жаңа ұғымды қабылдауға дайындау. Ол үшін оқушыларға көп сұрақтар қойылады.

---

1. 
   Қоспа мен химиялық қосылыстың айырмашылығы неде?
   
2. 
   Заттың химиялық формуласының маңызы мен қажеттігі неде?
   

Сұрақтарға жауап беру барысында оқушылардың өзара пікір алысуына көмектесе отырып, жаңа материалды қабылдауға қажетті ұғымдарды естеріне түсіру.

а) Алыну әдісіне қарамастан химиялық қосылыстардың құрамы тұрақты;

ә) Химиялық реакция кезінде атомдар сақталады.

б) Реакция нәтижесінде түзілетін өнімдер бастапқы алынған зат құрамындағы атомдардан құралады деген қорытындыға келу.

Осы қорытындыларға сүйене отырып, химияның негізгі заңдарының бірі – зат массасының сақталу заңын түсіндіремін. Сабақ мақсатымен таныстырамын.

1.Реакция кезінде атомдар сақталса, реакцияға түскен барлық атомдардың массасы сақтала ма?

Осы тұста оқушыларға белгілі темір сульфидін алу реакциясын көрсетуге болады. Заттардың құрам тұрақтылық қағидасына сай 7 г темір, 4 г күкірт өлшеп алу керек. Бастапқы заттарды өлшеймін, реакция аяқталғаннан кейін түзілген өнімді өлшеймін. Сонда түзілген өнімнің массасы 11 г, ал бастапқы алған заттардың жалпы массасы да 11 г-ға тең болады. (КК) Тәжірибені талдау нәтижесінде оқушылар химиялық реакцияда түзілген өнімдердің массасы бастапқы заттардың жалпы массасына тең болады деген қорытындыға келеді.

Іс жүзінде көпшілік жағдайда бұл ой дұрыс емес сияқты болып көрінеді. Неге?

Алдын ала өлшеніп алынған темір ұнтағы не мыс ұнтағы қыздырылады. Бастапқы заттың түсінің өзгергеніне оқушылар назарын аудара отырып, химиялық реакцияның жүріп жатқанын айтамын.Түзілген өнім өлшенеді. Бастапқы және реакция нәтижесінде түзілген өнімнің массалары тең емес екеніне оқушылардың көзі жетеді. Оқушылар үшін туған бұл қарама- қайшылықты М.В.Ломоносовтың жүргізген тәжірибесін айтып, түсіндіремін. Осыдан кейін оқушыларды зат массасының сақталу заңының қазіргі анықтамасымен таныстырып, дәптерлеріне жазғызамын.

Енді зат массасының сақталу заңының маңызына тоқталайық .

Біріншіден, бұл заң табиғатта заттардың жоқтан пайда болмайтынын немесе мүлдем жойылмайтындығын, яғни материяның мәңгі екендігін дәлелдейді. Осы арқылы оқушыларда материалистік көзқарас қалыптасады, дүние танымдары кеңейеді.

Екіншіден, бұл заң химиялық реакцияның мәнін ашады, яғни бастапқы заттардың құрамындағы атомдар реакция нәтижесінде түзілетін заттардың құрамына кіреді. Бастапқы заттардың атомдары өзара қайта топтасып, жаңадан байланысуының нәтижесінде жаңа заттар түзіледі.

---

Смотрите также файлы

• Микробиологическая диагностика дифтерии.docx

• План урока 105. Предмет Математика Урок 105 Школа Дата.docx

• Занятие "$&' ".'" 0'1'2 $,5,$ ,2 7"5" '53$ 33 4 " J".pdf

• Суммативное оценивание за сквозную тему время.docx

• "Алматы облысы білім басармасыны Ескелді ауданы бойынша білім блімі" мемлекеттік мекемесіні "аратал орта мектебі мектепке дейінгі шаын орталыымен"кмм сынып сааты.docx